Ειδήσεις για όλους

"Παιδιά στη δίνη του εμφυλίου πολέμου 1946 - 1949, σημερινοί ενήλικες": Μιά μελέτη της παιδοψυχιάτρου Μαντώς Νταλιάνη-Καραμπατζάκη για τα παιδιά που έμειναν στην φυλακή με τις κρατούμενες μητέρες τους

Αθήνα - Μαρ/10. Εξήντα χρόνια βασανίζει τη μνήμη τους - και μαζί τη μνήμη της ελληνικής κοινωνίας - ο εφιάλτης του εμφυλίου πολέμου. Τα παιδιά των ηττημένων της αδελφοκτόνου σύρραξης, που μπουσούλισαν στα δάπεδα των φυλακών αλλά πάντα τα θέρμαινε η ζεστή μητρική αγκαλιά. Τα εντός δεσμωτηρίου. Tα παιδιά «των νικητών», αλλά και των «ουδέτερων». Ειδικότερα εκείνα στις ζώνες της σύγκρουσης, εξήντα χρόνια μετά, δεν μπορούν να απενοχοποιηθούν. Από τις τραγικές εκφάνσεις αυτής της σύγκρουσης και του εμφυλίου μίσους και τα μεν και τα δε, είναι οι τραγικοί θεατές του δράματος . Τα παιδιά του δεσμωτηρίου, όχι χωρίς ανεξίτηλα ψυχικά τραύματα, έχουν την παραμυθία ότι ναι μεν γνώρισαν τον κόσμο στα κελιά των φυλακών, αλλά και την ψυχική ικανοποίηση ότι οι μανάδες τους βρέθηκαν εκεί με την πίστη ότι αγωνίζονται για έναν κόσμο πιο δίκαιο. Παιδιά που βρέθηκαν στη δίνη του κυκλώνα, μωρά και νήπια τις μέρες του εμφυλίου πολέμου, έγκλειστα στις φυλακές Αβέρωφ, μαζί με τις πολιτικές κρατούμενες μητέρες τους, στα τέλη της δεκαετίας του ‘40, είναι ένα άγνωστο κεφάλαιο της ελληνικής κοινωνίας. Βιώματα σκοτεινά και «καταχωνιασμένα» στο βάθος της ψυχής μόνον όσων τα έζησαν. Καμία επιστημονική μελέτη στην Ελλάδα δεν αναζήτησε την εξέλιξη αυτών των παιδιών - σωματική, ψυχική, οικογενειακή, επαγγελματική - τους μηχανισμούς επιβίωσης των παιδιών που ανήκαν σ’ ένα σύνολο διωκόμενο, όχι μόνο κατά την διάρκεια του εμφυλίου, αλλά και πολύ μετά την λήξη του. Τώρα, έρχεται στην δημοσιότητα, η μοναδική ολοκληρωμένη έρευνα που επιχειρεί να ανιχνεύσει τους ψυχοτραυματισμούς μιας ομάδας παιδιών, που βίωσαν τις σκληρές διώξεις των γονιών τους, έζησαν στερήσεις, τη βίαιη απομάκρυνση από τα σπίτια τους, σε μια εποχή αμείλικτης σύγκρουσης. Να ερμηνεύσει τα πώς και τα γιατί, τις εσωτερικές διεργασίες που ακολούθησαν τα ανήλικα θύματα στην πορεία της ζωής τους προκειμένου να επουλώσουν τα τραύματα μιας ζωής εξ’ αρχής ποινικοποιημένης. Πρόκειται για την έρευνα της παιδοψυχιάτρου Μαντώς Νταλιάνη-Καραμπατζάκη, που είχε γνωρίσει κάποιες από αυτές τις μητέρες και τα παιδιά, στις φυλακές Αβέρωφ, ως κρατούμενη τότε και η ίδια. Για τις ανάγκες της μελέτης της αναζήτησε στη δεκαετία του ‘80, αυτά τα παιδιά - ενήλικες πλέον. «Όργωσε» όλη την Ελλάδα στην προσπάθειά της να πραγματοποιήσει μια έρευνα ζωής. Μια ιδιότυπη επιστροφή στην Ελλάδα για εκείνη, η οποία, όταν αποφυλακίστηκε μετανάστευσε στην Σουηδία, μαζί με το σύζυγό της, επίσης γιατρό, Δημήτρη Νταλιάνη. Η μελέτη αυτή θα κυκλοφορήσει μέσα στον Φεβρουάριο, με τίτλο «Παιδιά στη δίνη του εμφυλίου πολέμου 1946-1949, σημερινοί ενήλικες. Διαχρονική μελέτη για τα παιδιά που έμειναν στην φυλακή με τις κρατούμενες μητέρες τους». Είναι η μεταφρασμένη από τα αγγλικά διδακτορική διατριβή της Μαντώς Νταλιάνη, στην παιδοψυχιατρική κλινική του Ινστιτούτου Καρολίνσκα, της Στοκχόλμης, το 1994. Μέσα από μαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις των παιδιών και ερωτηματολόγια κατέγραψε την πορεία ζωής 150 περιπτώσεων - από τις οποίες δημοσιεύει 57 με ψευδώνυμα. Ένα βιβλίο που δεν απευθύνεται μόνο σε ειδικούς αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό καθώς αναφέρεται σε ιστορίες ζωής, που μοιάζουν σχεδόν εξωπραγματικές. Υπογραμμίζει «το μεγάλο ζήτημα των προστατευτικών μηχανισμών από ψυχοτραυματικές καταστάσεις και το ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα, της αφήγησης αυτών των ψυχοτραυματισμών», λέει ο αναπληρωτής καθηγητής της ψυχιατρικής Δημήτρης Ν. Πλουμπίδης, στον οποίο, η Μαντώ Νταλιάνη, λίγο πριν πεθάνει, εμπιστεύτηκε την έρευνά της με σκοπό την συνέχιση και παραπέρα αξιολόγηση του υλικού. Πρόκειται για μια συνέκδοση του Μουσείου Μπενάκη, όπου ο Δ. Νταλιάνης, μετά τον θάνατο της συζύγου του, κατέθεσε τις κασέτες αυτής της έρευνας, της Εταιρείας Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (Ε.Ψ.Υ.Π.Ε) και των εκπαιδευτηρίων Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου. Την επιστημονική επιμέλεια του βιβλίου υπογράφουν ο καθηγητής παιδοψυχιατρικής Ι. Τσιάντης και ο Δημήτρης Ν. Πλουμπίδης, που στα εισαγωγικά τους κείμενα αναπτύσσουν τα ζητήματα που θέτει η έρευνα. Επίσης περιλαμβάνεται εισαγωγικό κείμενο του ιστορικού Τάσου Σακελλαρόπουλου , του σουηδού καθηγητή P.A. Rydelius, για την συνεργασία του με την συγγραφέα, καθώς και του Δ. Νταλιάνη για τις συνθήκες συλλογής των στοιχείων της έρευνας. Το φωτογραφικό υλικό που πλαισιώνει την έκδοση αποτελεί από μόνο του μία «εκ των έσω» μαρτυρία για τα παιδιά της φυλακής αλλά και την σχέση της πολιτικής κρατούμενης μητέρας με το παιδί της, έξω από την φυλακή . Δημοσιεύουμε ένα απόσπασμα από την εισαγωγή που έγραψε στο πόνημα ο Δημήτρης Ν. Πλουμπίδης: «Όταν οι ψυχοτραυματισμοί προσεγγίζονται ερευνητικά, η δυσπιστία απέναντι στον ερευνητή - συνεντευκτή, αναγκαστικά περαστικό από την ζωή των ανθρώπων, είναι ο κανόνας, χωρίς αυτό να αναιρεί τον ανακουφιστικό χαρακτήρα που μπορεί να έχει η αφήγηση παλαιών τραυμάτων, αν ο ερευνητής μπορεί να κατανοήσει, στοιχειωδώς, τα όσα έγιναν τότε. Ακούγοντας το μαγνητοφωνημένο υλικό από τη έρευνα της Μ. Νταλιάνη γίνεται εμφανής η πολυπλοκότητα αυτής της αφήγησης, η εμφανής συναισθηματική αμφιθυμία και οι πολυσημίες που κρύβει αυτή η αφήγηση, αγγίζοντας παλιές πληγές. Για παράδειγμα , η ουσιαστικά θυελλώδης συνάντηση με τους γονείς που γύρισαν από την φυλακή, που μπορεί, όμως, να αναφέρεται ως το πιο καθημερινό γεγονός. Η αφήγηση αυτή, όμως, είναι συχνά η ευκαιρία να ειπωθούν για πρώτη φορά ανοιχτά τα αρνητικά αισθήματα για τον «άγνωστο» γονιό που συνάντησαν σε ηλικία 10-12 ετών, αρνητικά αισθήματα που συνυπήρχαν, ταυτόχρονα, με την αποδοχή και την δύσκολη αλλά οικειοθελή συγκατοίκηση με αυτόν. Οι παλιές πληγές κάποτε αχνοφαίνονται ή υπονοούνται με ένα μισόλογο και αυτό δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητο. Κανείς δεν ξύνει παλιές πληγές χωρίς λόγο. Είναι πολύ πιο εύκολο να μιλήσουμε για πιο επεξεργασμένα τραύματα, που πονούν λιγότερο και στην ανάγκη να τα διανθίσουμε με την φαντασία μας (π.χ. μια σκηνή σύλληψης από τον στρατό ή μια βαριά αρρώστια), παρά να αγγίξουμε τα λιγότερο επεξεργασμένα, αναγνωρίσιμα από την συναισθηματική φόρτιση που συνοδεύει το πλησίασμα τους, ένα είδος προειδοποίησης για τους κινδύνους του παραπέρα «σκαλίσματος». Σε αυτή την διαδικασία ανήκουν και οι «παγίδες» που στήνονται στον ερευνητή (π.χ. η επιμονή σε δευτερεύοντες μηχανισμούς ή η τυχαία και εκ παραδρομής επισήμανση βαρύτερων τραυματισμών, βλέποντας αν ο ερευνητής θα μπορέσει ή θα θελήσει να πιάσει το νήμα). Όλες αυτές οι συνιστώσες δίνουν σε κάθε τέτοια έρευνα ένα τελείως ατομικό και ανεπανάληπτο προφίλ, ανάλογα με τον χρόνο που θα αφιερωθεί στην συνέντευξη, την πείρα του συνεντευκτή, την θεωρητική του κατεύθυνση, την ψυχοθεραπευτική του εμπειρία, την δυνατότητα να συλλέξει την μαρτυρία, με την έννοια που προαναφέραμε αλλά ακόμα και τη διάθεση(το «κέφι») των συμμετεχόντων, να ακολουθήσουν ένα νήμα που ευκολότατα μπορεί να χαθεί. Αυτό το βλέπουμε σαφώς σε συνεντεύξεις που επαναλαμβάνονται μετά από ένα χρονικό διάστημα, όπου τα ίδια γεγονότα χρωματίζονται διαφορετικά, τόσο γιατί η γνωριμία με τον συνεντευκτή επιτρέπει την βαθύτερη προσέγγιση, όσο και γιατί οι αλλαγές στις κοινωνικές παραστάσεις και τις εσωτερικές διεργασίες φωτίζουν το ίδιο γεγονός από διαφορετική πλευρά. Πιστεύω ότι , όπως ακριβώς συνέβη και με την ψυχαναλυτική θεραπεία, η προσμονή της πλήρους «κάθαρσης» των ψυχοτραυματισμών δεν μπορεί να αποτελεί παρά μια ευγενή και κινητήρια ουτοπία, η οποία όμως μας τροφοδοτεί με όσα ξέρουμε για αυτά τα ζητήματα».

<< Πίσω