Ο Δήμος Χερσονήσου απλώνεται επιβλητικά ξεκινώντας από τα βόρεια παράλια του κέντρου της Κρήτης, έως τις κορυφογραμμές των Λασιθιώτικων βουνών, λίγα μόλις χιλιόμετρα από το διεθνές αεροδρόμιο "Νίκος Καζαντζάκης" του Ηρακλείου. Περιλαμβάνει οικισμούς με ξεχωριστά, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χρώμα. 

Ανακαλύψτε την αθέατη πλευρά της Χερσονήσου... Βεβαιωθείτε ότι έχετε το χρόνο για να απολαύσετε τις επιλογές σας...

Η ευρύτερη περιοχή της Χερσονήσου είναι γνωστή ως ο πιο οργανωμένος τουριστικός προορισμός της Κρήτης. Είναι γνωστή για τις υψηλής ποιότητας ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, τις συνεδριακές υποδομές, αλλά και για τις φυσικές ομορφιές στο παράκτιο τμήμα της. Οι όμορφες ακρογιαλιές, η νυχτερινή διασκέδαση και ο μαζικός τουρισμός ωστόσο αποτελούν τη μία μόνο όψη του νομίσματος. Την άλλη όψη, τη λιγότερο γνωστή, αποτελούν η πλούσια και ανέγγιχτη ενδοχώρα της, διάσπαρτη με μνημεία ιστορικά και τοπία ανείπωτου φυσικού κάλλους. 

Οι φυσικές διαδρομές του Δήμου Χερσονήσου αποτελούν ταυτόχρονα και διαδρομές στο χρόνο, στην πλούσια ιστορία ενός τόπου ευλογημένου. Από το νότιο άκρο της, την ορεινή Κερά στις παρυφές του οροπεδίου Λασιθίου, μέχρι το βόρειο όριό της, το Λιμάνι, με τις Ρωμαϊκές και Βυζαντινές αρχαιότητές του, η ευρύτερη Χερσόνησος θα ανταμείψει τον επισκέπτη της με πλούσιες εικόνες, με γεύσεις ξεχασμένες, με την παραδοσιακή κρητική φιλοξενία. 

Η Χερσόνησος της Ελλάδας... Αφήστε κι εσείς τα ίχνη σας στον πιο αγαπημένο τουριστικό προορισμό... 

Στις οργανωμένες υποδομές του βορρά, ανάσα και διέξοδο πολιτισμού αποτελούν οι πολιτιστικές διαδρομές, οι περίπατοι σε ξεχασμένα προγονικά μονοπάτια, οι επισκέψεις στα ζωντανά χωριά της Λαγκάδας.

Και έχουμε κάτι για όλους: για τους οπαδούς των σπορ: (γκολφ, θαλάσσια σπορ, ανεμοπτερισμό, mountain bike) για τους μικρούς νεαρούς επισκέπτες (παιδότοπους, φάρμες ζώων), για τους φίλους του καλού φαγητού και κρασιού μία πλούσια αγροτική παραγωγή.

Δημοτική Ενότητα Γουβών

Η Ανώπολη είναι χωριό του Δήμου Χερσονήσου. Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από την θάλασσα, 17 χιλιόμετρα ανατολικά από την πόλη του Ηρακλείου.

Αξίζει να επισκεφτείτε το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου Ανωπόλεως που βρίσκεται στα νοτιανατολικά της Ανωπόλης και σε υψόμετρο 170 μ. Η μονή συμμετείχε στον αγώνα για την απελευθέρωση από τους Τούρκους και μνημονεύεται η ύπαρξη κρυφού σχολειού για τα Κρητικόπουλα της περιοχής. Στην μονή εντύπωση προκαλεί ο μεγαλοπρεπής ναός του Αγίου Ιωάννου , ο οποίος είναι νεώτερος, δίπλα στον παλιό ναό. Ο ναός έχει μήκος 33m και 33 πόρτες (όσα τα χρόνια του Χριστού) κι 107 πορτοπαράθυρα (όσα τα χρόνια του Άη Γιάννη). Η μονή γιορτάζει στις 8 Μαΐου, ανήμερα του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου. 

Ο Βαθειανός Κάμπος είναι ένα τουριστικό θέρετρο που βρίσκεται ανατολικά του Ηρακλείου. Διαθέτει πολλούς μικρούς συνεχόμενους κολπίσκους που είναι αμμώδεις με ρηχά νερά.

OΒραχόκηπος είναι νέος οικισμός του Δημοτικού Διαμερίσματος Κάτω Βάθειας, της δημοτικής ενότητας  Γουβών, του δήμου Χερσονήσου. Βρίσκεται σε απόσταση 15 χιλιομέτρων ανατολικά του Ηρακλείου Κρήτης, δίπλα από τον Βαθειανό κάμπο.

Το Βορίτσι αποτελεί οικισμός της  δημοτικής ενότητας Γουβών, που απέχει 25 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Η επίσημη ονομασία του χωριού παλαιότερα ήταν Βορού. Για να φτάσετε εκεί, ακολουθείτε την Εθνική οδό προς Άγιο Νικόλαο και στα 17,7 χλμ. δεξιά στροφή, παίρνοντας το δρόμο Γούβες-Σκοτεινό-Βορίτσι. Κοντά στο Βορίτσι βρίσκεται η σημαντική Μονή της Κεράς Ελεούσας, ενώ ήταν η πατρίδα του Γεωργίου Κωνσταντουλάκη, γνωστού ως Μωυσή, θρυλικού πρακτικού θεραπευτή των αρχών του 20ου αιώνα. 

Οι (Άνω) Γούβες είναι ένα μικρό και γραφικό χωριό χτισμένο δίπλα από το χαμηλό βουνό Εδερη σε ύψος λίγο πάνω από τα 300μέτρα, προσφέροντας μαγευτική θέα και 2 χιλιόμετρα από το παραθαλάσσιο τουριστικό θέρετρο Κάτω Γούβες. Και οι δύο οικισμοί, οι Γούβες και οι Κάτω Γούβες, βρίσκονται περίπου 18 χιλιόμετρα Ανατολικά από το Ηράκλειο.

Υπάρχουν τα ερείπια από ένα εργαστήριο κεραμικής της Μινωικής εποχής στο χωριό Κάτω Γούβες τα οποία αξίζει να δει ο επισκέπτης, όπως επίσης και τα χριστιανικά μνημεία μεταξύ των οποίων την εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, πολιούχου του χωριού Γούβες, το σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής που βρίσκεται 4 χιλιόμετρα Νοτιοδυτικά, κοντά στο χωριό Σκοτεινό και τέλος τη Μονή της Παναγίας της Ελεούσας στο χωριό Βορίτσι. Επίσης θα συναντήσετε τους ιερούς ναούς  του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Γεωργίου και της Παναγίας (Γενέσιον της Θεοτόκου).

Θα βρείτε ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών, διαμερίσματα, πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια και οργανωμένα κάμπινγκ. Κολύμπι, θαλάσσια σπορ και άλλες δραστηριότητες μπορεί να κάνει κανείς στις υπέροχες αμμουδερές παραλίες των Γουβών. Καλό φαγητό μπορείτε να γευτείτε σε πολλές ταβέρνες και εστιατόρια της περιοχής. Επίσης μπορείτε να πιείτε το καφέ σας ή τη ρακή σας στα καφενεία του χωριού.

Η πρόσβαση από το Ηράκλειο είναι πολύ εύκολη με τακτικά και πυκνά δρομολόγια λεωφορείων, με ταξί και με ενοικιαζόμενα ή ιδιωτικά αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες. 

Οι Γούρνες βρίσκονται 15 χιλιόμετρα ανατολικά από το Ηράκλειο, στην κεντρική οδική αρτηρία προς τον Άγιο Νικόλαο (παλιός εθνικός), μετά το Κοκκίνη Χάνι και πριν τις Γούβες. Είναι μέρος της πιο τουριστικής παραλιακής περιοχής στην Κρήτη, που ξεκινάει από το Κοκκίνη Χάνι και φτάνει μέχρι τα Μάλια. Θα βρείτε μικρά ξενοδοχεία,  όπως επίσης διαμερίσματα και ενοικιαζόμενα δωμάτια.

Οι Γούρνες αποτελούσαν ένα μικρό οικισμό μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50, οπότε και εγκαταστάθηκε στη περιοχή μία μεγάλη Αμερικάνικη βάση της Αεροπορίας. Λειτούργησε μέχρι το 1993, με αποτέλεσμα μέχρι τότε ο πληθυσμός της περιοχής, λόγω των εργαζομένων στη βάση να φτάσει σταδιακά τις 3.500 άτομα και να αναπτυχθεί η περιοχή.

Σήμερα στο χώρο της Αμερικάνικης Βάσης Γουρνών στεγάζεται διάφορες υπηρεσίες του δήμου Χερσονήσου, το ΚΕΠ, το μουσικό σχολείο, ο εκθεσιακός χώρος Γουρνών, όπου φιλοξενούνται πολλές αξιόλογες εκθέσεις και το περίφημο ενυδρείο Θαλασσόκοσμος  ή “Cretaquarium”, το μεγαλύτερο ενυδρείο στην νότια Ευρώπη.

Κατά μήκος του δρόμου στην παραλία μπορείτε να βρείτε αρκετές μικρές αμμώδεις παραλίες και για φαγητό θα συναντήσετε  εστιατόρια και ψαροταβέρνες.

Οι Γούρνες εξυπηρετούνται με τακτικά δρομολόγια λεωφορείων ανατολικά και δυτικά, έχοντας άμεση πρόσβαση προς και από το Ηράκλειο και τη Χερσόνησο, καθώς και πολλά άλλα σημεία στην ακτογραμμή.

Η Δία, η Ντία βρίσκεται βορειοανατολικά του Ηρακλείου, απέχει 6 μίλια και έχει έκταση 12 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα, 5χλμ μήκος και 3 χλμ πλάτος, εκτείνεται από δυτικά προς τα ανατολικά. Αποτελεί προστατευόμενη περιοχή Natura, λόγω της πολύ σημαντικής βιοποικιλότητας που συναντάει κανείς στο νησί. Το νησί δεν έχει καθόλου υποδομές και είναι ανέγγιχτο από την ανθρώπινη παρέμβαση. Βόρεια από την Ντία υπάρχουν δύο μικρά γλαρονίσια, το Παξιμάδι και το Πεταλίδι, στην νότια μεριά του νησιού υπάρχουν 4 απάνεμοι κόλποι, ο κόλπος του Αγ Γεωργίου, όπου υπάρχει και το μοναδικό λιμανάκι κα

ι η πλαζ του νησιού , ο κόλπος της Κάπαρης, ο κόλπος της Παναγιάς, και ο κόλπος της Αγριελιάς. Το νησί έχει υψόμετρο 220 μέτρα, είναι βατό, με πολλές  πέτρες και τους θάμνους.

Στη Ντία θα συναντήσετε αγριοκούνελα και ίσως Κρητικούς αίγαγρους. Το νησί αποτελεί έναν πολύ σημαντικό βιότοπο για ενδημικά φυτά και ζώα, σπουδαία περιοχή για φώλιασμα του γερακιού (Falco eleanorae).Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ίχνη αρχαίου οικισμού και αρχαίων τειχών, υποστηρίζουν την ύπαρξη οικισμού στο νησί μέχρι και το 1450 πΧ, που εξερράγη το ηφαίστειο της Σαντορίνης, τότε το νησί σαρώθηκε από τεράστια κύματα και καλύφθηκε με στάχτη, αυτό είχε ως συνέπια την ερήμωση του. Επίσης υποστηρίζεται ότι πριν 5000 χρόνια το νησί ήταν κατάφυτο από δάση, και πολλές πηγές, εξαφανίστηκε όμως το δάσος γιατί το ξύλο χρησίμευε για την κατασκευή πλοίων, και ύστερα από 1000 περίπου χρόνια σταμάτησαν και οι πηγές.

Κατά την ιστορία νησί έπαιξε σημαντικό ρόλο στην ναυσιπλοΐα κατά την αρχαιότητα, ιδιαίτερα στους μινωικούς χρόνους. και τους μεσαιωνικούς. Για τους πρώιμους ναυτικούς που έπλεαν στα ανοιχτά του Κρητικού Πελάγους αποτελούσε πολύ καλό φυσικό "σημάδι" για την προσέγγιση της ακτής και των φυσικών λιμανιών της Κρήτης και παράλληλα βοηθούσε στον ελλιμενισμό των σκαφών δημιουργώντας ένα "φράγμα" στους βόρειους ανέμους. Στους μινωικούς χρόνους το νησί κατοικούνταν και πλησίον του όρμου Αγ. Γεωργίου εντοπίσθηκε τειχισμένος λιμενικός οικισμός.

Από τον όρμο του Αγίου Γεωργίου ξεκινάει ένα μονοπάτι που οδηγεί στην όμορφη εκκλησία της Αναλήψεως, από που μπορείτε να απολαύσετε τη θέα προς τη Κρήτη, και στο καταφύγιο για τους ορειβάτες. Επίσης, από εκεί ξεκινάει ένα βατό μονοπάτι που οδηγεί προς τα βόρεια του νησιού, ως στα κτίρια του Δασαρχείου.

Πρόσβαση στη Ντία, αν δεν έχετε δικό σας σκάφος, υπάρχουν καραβάκια που εκτελούν ημερήσιες εκδρομές από το λιμανάκι των Γουβών ή του Ηρακλείου. 

Η Ελιά είναι χωριό που βρίσκεται σε λόφο με πανοραμική θέα, σε υψόμετρο 230μ. . Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία και ειδικότερα η ελαιοκομία αλλά και η κτηνοτροφία . 

Η Επάνω Βάθεια  βρίσκεται σε απόσταση 15 περίπου χιλιομέτρων από την πόλη του Ηρακλείου, στην κοιλάδα του Βαθειανού ποταμού. Οι κάτοικοι καλλιεργούν ελιές και αμπέλια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η παλαιά εκκλησία του Αγίου Αντωνίου με υπολείμματα τοιχογραφιών. 

Το Καλό Χωριό βρίσκεται 7 χιλιόμετρα νότια των Γουβών και 25 από το Ηράκλειο. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια. Βρίσκεται σε ύψωμα με πανοραμική θέα και υπάρχει κοντά στο χωριό ένα φαράγγι.

Στα νοτιοανατολικά του χωριού, στη θέση Κορφή Μάζα (456 μ.) βρέθηκε ιερό κορυφής, που χρονολογείται από την Πρώτη Μεσομινωική Περίοδο μέχρι τη Γεωμετρική, όπως επίσης λατρευτικά ειδώλια και διάφορα ζώδια. Στο ιερό αυτό πιστεύεται ότι λάτρευαν γυναικεία θεότητα , που ανήκε στον κύκλο των θεοτήτων του ουρανού. 

Ο Καρτερός είναι οικισμός ο οποίος βρίσκεται περίπου 8 χιλιόμετρα ανατολικά από τη πόλη του Ηρακλείου. Εκεί θα βρείτε μεγάλη αμμουδερή παραλία που εκτείνεται για κάμποσα χιλιόμετρα ανατολικά από τη πόλη και το αεροδρόμιο στον ανοικτό κόλπο του Ηρακλείου.

Οι παραλίες «Φλόριντα», «Καρτερός», «EOT» και «Αμνισός», όλες πολύ καλά οργανωμένες, πάρα πολύ κοντά στη πόλη του Ηρακλείου, με πολλά ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών και πολλές ψαροταβέρνες και εστιατόρια, καθώς επίσης και καφενεία και μπαρ, με αποτέλεσμα να καλύπτει τις ανάγκες των επισκεπτών τόσο σε άνετη διαμονή, όσο και σε καλό φαγητό και δροσιστικά ποτά και με πάρα πολλές ευκολίες για κολύμπι και θαλάσσια σπορ.

Η πρόσβαση από την πόλη του Ηρακλείου είναι πάρα πολύ εύκολη με τακτικά και πυκνά δρομολόγια λεωφορείων, με ταξί και με νοικιασμένα ή ιδιωτικά αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες. 

Η Κάτω Βάθεια είναι χωριό του δήμου Χερσονήσου και βρίσκεται σε απόσταση 15 περίπου χιλιομέτρων από την πόλη του Ηρακλείου στην κοιλάδα του Βαθειανού ποταμού. Στα αξιοθέατα αξίζει να αναφερθεί το φαράγγι Ποροφάραγγο που βρίσκεται στη περιοχή. 

Το Κοκκίνη Χάνι είναι παραλιακός οικισμός και βρίσκεται στο 14ο χιλιόμετρο της κεντρικής οδικής αρτηρίας προς Λασίθι, στην περιοχή του Βαθειανού Κάμπου.

Το Κοκκίνη Χάνι έγινε γνωστό στις αρχές του 20ου αιώνα, τότε κατασκευάστηκαν τα πρώτα κτήρια, μαζί και ένα χάνι, ένα πανδοχείο για περαστικούς ανθρώπους και ζώα που το διατηρούσε κάποιος ονόματι Κοκκίνης.

Η περιοχή είναι ανεπτυγμένη με ξενοδοχεία ταβέρνες και παραθαλάσσια εστιατόρια, καφετέριες και μπαρ, όπως επίσης και βραδινά μαγαζιά με ζωντανή κρητική μουσική.

Υπάρχουν τακτικά δρομολόγια λεωφορείων προς και από τη Χερσόνησο ανατολικά και το Ηράκλειο δυτικά. Επίσης υπάρχει ένα λεωφορείο που επισκέπτεται τα γειτονικά χωριά. Στον κεντρικό δρόμο θα βρείτε την πιάτσα των ταξί που είναι πάντα διαθέσιμα. 

Το χωριό Κόξαρη είναι χτισμένο σε υψόμετρο 180 μ. και απέχει από το Ηράκλειο 23 περίπου χιλιόμετρα. Είναι κτισμένο στην κατάπρασινη κοιλάδα του ποταμού Καρκανιά. Κοντά στην Κόξαρη είναι η Μονή της Κερα- Ελεούσας.

Το χωριό Σκοτεινόαποτελεί οικισμό του Δήμου Γουβών. Είναι ένα μικρό χωριό με μεγάλη παράδοση. Στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού βρέθηκε τεμάχιο πήλινης λάρνακας καθώς και όστρακα γεωμετρικής περιόδου (900 - 700π.Χ.). Το αξιοθαύμαστο σημείο της περιοχής που διαθέτει ιστορία και πολιτισμό συνάμα είναι το   Σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής ή Σκοτεινό.Kοντά στο χωριό Σκοτεινό και σε υψόμετρο μόλις 220μ. βρίσκεται το σπήλαιο της Αγίας Παρασκευής. Όπως ο Λαβύρινθος της Γόρτυνας, έτσι και το Σκοτεινό, συνδέθηκε με το μινωικό Λαβύρινθο. Το όνομά του πήρε από την Αγία Παρασκευή, εκκλησάκι της οποίας είναι κτισμένο δίπλα από την είσοδό του. Έχει συνολικό μήκος περίπου 126μ. και η διάμετρος των αιθουσών του κυμαίνεται από 8 έως 50 μέτρα. Στο σπήλαιο βρέθηκαν όστρακα της Υστερομινωικής εποχής, ένα μεγάλο αγγείο και άλλα που τοποθετούνται χρονολογικά στην υπονεολιθική εποχή. Η χρήση του χώρου συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι τις ημέρες μας, λειτουργώντας πλέον ως χώρος συνάθροισης και διοργάνωσης πανηγυριών. Εκεί δεσπόζει θεατράκι, βρύσες και σημεία απείρου κάλλους που μπορούν να μαγέψουν τον επισκέπτη στην περιήγησή του εκεί. 

Το χωριό Χαρασό  βρίσκεται σε λόφο με θέα προς τη γύρω περιοχή, στα νότια άκρα κοιλάδας. Η απόστασή του από το Ηράκλειο είναι 27,3 χιλιόμετρα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την αμπελοκαλλιέργεια, την ελαιοκομία και την κτηνοτροφία.

 

 

 

 

Δημοτική Ενότητα Επισκοπής

Το χωριό Αϊτάνια απέχει από το Ηράκλειο 20 χιλιόμετρα.

Κάθε χρόνο στην εορτή της Παναγίας 15 Αυγούστου, ο πολιτιστικός σύλλογος Αϊτανίων διοργανώνει κρητικό γλέντι στη γραφική πλατεία του χωριού.

Κτισμένος σε λόφο δυτικά του χωριού της Επισκοπής και ανατολικά του ποταμού Καρτερού με βορινή θέα προς τη θάλασσα, βρίσκεται ο οικισμός Αϊτάνια. Ο ναός της κοιμήσεως της Θεοτόκου δεσπόζει στο τοπίο. Υπάρχει επίσης άλλος ένας ναός, αφιερομένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος, χτίστηκε το 1997 πάνω στα θεμέλια που υπήρχαν από την αρχή του αιώνα. Κατάνυξη φέρνουν στον επισκέπτη και τα τρία εξωκλήσια, του Αγιού Ιωάννη, της γέννησης της Θεοτόκου και της αγίας Παρασκευής, η οποία χρονολογείται από τον 13οαιώνα.

Οι κάτοικοι των Αϊτανίων παράγουν λάδι , κρασί, επιτραπέζια σταφύλια και κτηνοτροφικά προϊόντα.

Για τους λάτρεις της φύσης ,μία μοναδική πεζοπορία που μπορείτε να ακολουθήσετε είναι  η διαδρομή «φαράγγι Καρτερού- Αϊτάνια» 

Μετά το Καινούργιο χωριό και 21 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο, βρίσκεται το χωριό Γάλιπε. Χτισμένα σε ένα λόφο σε υψόμετρο 280 μέτρα τα σπίτια αγναντεύουν την αντικρινή Επισκοπή και τον ήλιο να δύει πίσω από τον Ψηλορείτη. Το χωριό είναι μικρό με 150 περίπου κατοίκους οι περισσότεροι από τους οποίου καλλιεργούν αμπέλια και  ελιές.

Μια βόλτα στα γραφικά σοκάκια του χωριού θα σας οδηγήσει  στην παλιά εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στο υπέρυθρο του ναού υπάρχει στέμμα του 15 αιώνα. Στο ναό της κοιμήσεως της Θεοτόκου υπάρχει ενετικό ταφικό μνημείο του 16 αιώνα με ανάγλυφα που παραπέμπουν στη Βενετία. 

Πάνω στο πλάτωμα στο ύψωμα της κορυφής ενός λόφου και μόλις 25 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο θα συναντήσετε το χωριό Γαλύφα. Έχει 150 περίπου κατοίκους όλοι τους άνθρωποι ήρεμοι και φιλόξενοι. Το χωριό προσφέρει υπέροχη θέα στους γύρω λόφους, που την άνοιξη γεμίζουν με αμέτρητα χρώματα και ευωδιές από κάθε λογής λουλούδι, ελαιώνες, θάμνοι, φασκομηλιές κι ασπάλαθοι.

 Οι ελιές τα αμπέλια και οι κτηνοτροφικές δουλειές είναι η κύρια ασχολία των κατοίκων του.

Η Γαλύφα κατοικείται από μινωικά χρόνια όπως δείχνουν ανεπίσημα ευρήματα μέσα στο χωριό και τα κοντινά ιερά κορυφής, όπως στο Σμάρι και στην Επισκοπή.

Παραδοσιακά, το μεγαλύτερο γλέντι στη Γαλίφα γινόταν ανήμερα του Αγίου Πνεύματος, οπότε γιόρταζε η εκκλησία της Αγίας Τριάδας. Πολλοί πήγαιναν και διανυκτέρευαν στην εκκλησία και το πρωί συμμετείχαν στη Θεία Λειτουργία και στο γλέντι. Επίσης, μεγάλο πανηγύρι γινόταν και στις 8 Νοεμβρίου (Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ). 

Το χωριό Επισκοπή Πεδιάδας βρίσκεται 18 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά από το Ηράκλειοαπό μια έξοδο στο 8ο χιλιόμετρο του εθνικού δρόμου Ηράκλειο - Άγιος Νικόλαος. Το χωριό προσφέρει κάτι διαφορετικό, σε σχέση με τους έντονους ρυθμούς που συνήθως προσφέρουν τα τουριστικά θέρετρα.

Μέσα στο χωριό υπάρχουν οι βυζαντινές εκκλησίες του Μιχαήλ Αρχάγγελου, της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Ιωάννη με τοιχογραφίες. Ιδιαίτερα στον Άγιο Ιωάννη υπάρχουν πολύ καλά τοποθετημένες τοιχογραφίες ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει αυτή του Χριστού που ανεβαίνει στον Παράδεισο. Στις 11 Νοέμβρη γιορτάζει ο πολιούχος της Επισκοπής Άγιος Μηνάς

Επισκεφτείτε το Αργυράκειο Πολεμικό Εθνολογικό μουσείο, όπου στη θέα των εκθεμάτων ζωντανεύουν μνήμες ηρωισμού και αυταπάρνησης. Εκεί θα βρείτε τον καπετάν Μιχάλη Αργυράκη, ιδρυτή και ιδιοκτήτης του μουσείου.

Μπορείτε να περάσετε από το δημοτικό πάρκο Γ. Παναγιωτάκη, ένας χώρος γεμάτος πράσινο, μία σύγχρονη πρόταση αναψυχής, μία πραγματική όαση.

Η ευρύτερη περιοχή της επισκοπής κατοικείται διαχρονικά από την Μινωική περίοδο έως και σήμερα. Έχουν εντοπιστεί αρχαιότητες από την μεσομινωική περίοδο έως την περίοδο της τουρκοκρατίας. Στην Επισκοπή υπάρχουν επίσης και ενετικά μνημεία όπως ο «Πύργος», καθώς και θολωτή δεξαμενή βυζαντινής περιόδου. Κατά την επανάσταση του 1897, στη μάχη που έγινε στη Επισκοπή, σκοτώθηκε ο τότε γενικός αρχηγός πεδιάδος ο Ανδρείος Αντώνης Τριφόπουλος ή Τριφίτσος στις 25 Ιουνίου και όλη η Κρήτη θρήνησε τον ένδοξο θάνατό του. 

Το Καινούργιο χωριό είνια μικρός οικισμός που βρίσκεται 17 χιλιόμετρα ανατολικά της πόλεως του Ηρακλείουκαι αποτελεί ένα πάρα πολύ παλιό οικισμό. Είναι ένα αγροτικό χωριό, οι κάτοικοι ασχολούνταν, κυρίως παλαιότερα, με τη καλλιέργεια του αμπελιού, του κρασάμπελου,  την καλλιέργεια σιτηρών και την κτηνοτροφία.

Από έγγραφα που έχουν βρεθεί από την διάρκεια της Ενετοκρατίας, το χωριό είχε πλούσια ιστορία πάνω στο κρασί και στο κρασάμπελο. Η περιοχή έβγαζε πάρα πολύ ποιοτικά καλό κρασί. Μη ξεχάσετε να περάσετε από το μουσείο ιστορίας του κρασιού. Μεγάλη εντύπωση θα σας κάνουν τα Ενετικά πατητήρια του Καινούργιου  χωριού, αποτελούμενα από τρία μεγάλα ορθογώνια πατητήρια.

Στα χρόνια της ενετοκρατίας το Καινούργιο χωριό ήταν έδρα Φεουδάρχη.

Το Σγουροκεφάλι είναι οικισμός με 450 περίπου κατοίκους και βρίσκεται στο 19ο χιλιόμετρο του δρόμου προς τη μονή Αγκαράθου. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η αμπελοκαλλιέργεια και η ελαιοκομία.

Σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση το όνομα του χωριού οφείλεται σε ένα βοσκό ο οποίος λεγόταν Σγουρός, ήταν ο πρώτος κάτοικος του χωριού ο οποίος έκτισε στην κορυφή του λόφου, την οποία αποκαλούν Κεφάλι. Από αυτό προήλθε η ονομασία Του Σγουρού το Κεφάλι και μετέπειτα Σγουροκεφάλι.

Μέσα στο χωριό βρίσκεται ο δίκλιτος ναός που είναι αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα και στον Ευαγγελισμό. Λίγο πιο έξω από το χωριό βρίσκονται οι εκκλησίες της Αγίας Μαρίνας, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Ιωάννη, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και του Αγίου Νικολάου με τοιχογραφίες σε καλή κατάσταση. 

Παλαιός οικισμός της δημοτικής ενότητας Επισκοπής, χτισμένος πάνω σε ύψωμα, σε απόσταση 20 χιλιομέτρων από το Ηράκλειο. Το τοπωνύμιο οφείλεται στο επώνυμο Σκόπελος του πρώτου οικιστή του χωριού. 

Σε υψόμετρο 290 μέτρων 17 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο βρίσκονται οι Σταμνιοί. Το παρόν του τόπου αυτού μαρτυρά την αγωνία των κατοίκων να κρατήσουν ζωντανό τον οικισμό. Καλλιεργούν τη γη χειμώνα καλοκαίρι και το εύκρατο μεσογειακό κλίμα τους χαρίζει άριστης ποιότητας κρασί λάδι και σταφίδα.

Στους Σταμνιούς να βρείτε μία υπέροχη Δημοτική αίθουσα πολιτισμού και αναψυχής.

 

Δημοτική Ενότητα Χερσονήσου

To Αβδού βρίσκεται 38 χλμ. ανατολικά της πόλης του Ηρακλείου και 15,5 χιλιόμετρα από το λιμάνι Χερσονήσου, στον επαρχιακό δρόμο που οδηγεί στο οροπέδιο Λασιθίου. Το λένε και Καπετανοχώρι, επειδή έβγαζε ξακουστούς οπλαρχηγούς κατά την διάρκεια των Κρητικών επαναστάσεων, αλλά η σχέση του με το πνεύμα και τις τέχνες ήταν πάντα διακριτή. Αξίζει ο επισκέπτης να ακολουθήσει και να απολαύσει την διαδρομή, να δει τις φυσικές του ομορφιές, να  μάθει για την ιστορία του και να επισκεφθεί τα Βυζαντινά του μνημεία.

'Εχει πολλές φυσικές καλλονές. Τα σπήλαια της Αγίας Φωτεινής και της Αγίας 'Αννας, καθώς και βυζαντινές εκκλησίες αγιογραφημένες. Παράγει αρίστης ποιότητας λάδι, κρασί και κηπευτικά, οι δε άνθρωποι είναι ευγενικοί, με φιλόξενη πάντα διάθεση. Εδώ βρίσκεται και η μοναδική στην Κρήτη πίστα αλεξιπτώτου πλαγιάς (para pente).

Το τοπωνύμιο "Αβδού" προέρχεται από το όνομα του προφήτη Αβδιού, ναός του οποίου υπήρχε, κατά την παράδοση, στη θέση Κοντάρια ή Λινές.

Σήμερα στο Αβδού κατοικούν μόνιμα περίπου 300 άνθρωποι. 

ΤαΑγριανά – Χατζανά είναιγραφικοί οικισμοί χτισμένοι μέσα στους απέραντους ελαιώνες και δίπλα στο φαράγγι του ποταμού Αποσελέμη, με την πλούσια και πολύ ενδιαφέρουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελεί φυσική συνέχεια του βιότοπου των εκβολών του και προσφέρεται για εξερευνήσεις και πεζοπορία. 

Μέσα στο φαράγγι είναι κτισμένες οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και του Αφέντη Χριστού. 

Η Ανάληψη Χερσονήσου είναι νέος μικρός  παραδοσιακός οικισμός 25 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο,

5 χιλιόμετρα δυτικά του Λιμένα και 3 χιλιόμετρα από τις Γούβες κτισμένος πάνω στις χρυσές παραλίες του Δήμου Χερσονήσου. Είναι μια όμορφη τουριστική περιοχή με ιδιαίτερο κάλλος , διατηρώντας όμως αρκετά παραδοσιακά στοιχεία. Ταβέρνες, μπαρ, κλαμπ, ξενοδοχεία, κοσμηματοπωλεία και εμπορικά καταστήματα που όλα μαζί δημιουργούν την εικόνα του κοσμοπολίτικου μέρους, παράλληλα με την ύπαρξη των γραφικών χαρακτηριστικών του τοπίου. Τα εστιατόρια και οι ταβέρνες στο χωριό είναι πολλές και ποικίλες. Υπάρχει μια όμορφη πλατεία στρωμένη με πλακόστρωτο και έναν φοίνικα στο κέντρο. Κάθετα στον κεντρικό δρόμο θα βρείτε πολλούς παράδρομους, που αν έχετε χρόνο μπορείτε να τους εξερευνήσετε και να ανακαλύψετε τις όμορφες γωνιές του χωριού.

Ο παραλιακός δρόμος εκτείνεται σε μήκος 2χλμ περίπου και κατά μήκος του θα βρείτε τις παραλίες της περιοχής μαζί με μερικά εστιατόρια.

Οι δραστήριοι κάτοικοι του οικισμού διοργανώνουν σχεδόν όλο το χρόνο πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Φτάνοντας στην παραλία της Ανάληψης θα προσέξετε τη μικροσκοπική εκκλησία χτισμένη δίπλα  στο κύμα. Είναι μια εκκλησία με πολύ φωτογένεια και κάθε επισκέπτης που θα περάσει από την Ανάληψη θα σταματήσει εδώ για μια αναμνηστική φωτογραφία.

Ο Ανισσαράς βρίσκεται 24χιλιόμετρα ανατολικά του Ηρακλείου, και 1χιλιόμετρο δυτικά της Χερσονήσου. Η περιοχή του Ανισσαρά είναι εξαιρετικής ομορφιάς κομμάτι της όμορφης ακτογραμμής που εκτείνεται από το Κοκκίνη Χάνι στα Μάλια. Ο Ανισσαράς  είναι προάστιο της Χερσονήσου, μια μεγάλη, λοφώδης περιοχή που εκτείνεται ακριβώς δίπλα. Υψηλής ποιότητας ξενοδοχεία με αντίστοιχη νυχτερινή ζωή, ο Ανισσαράς είναι ένα μέρος για ήσυχες διακοπές.

Θα συναντήσετε υπέροχες παραλίες, θαλάσσια σπορ και άλλες υδάτινες δραστηριότητες. Ανατολικά από τον Ανισσαρά, στην περιοχή Σαραντάρη, αρχίζουν οι παραλίες της Χερσονήσου. Κατά μήκος του παραλιακού δρόμου που συνδέει τον Ανισσαρά με τη Χερσόνησο θα συναντήσετε πολλές μικρές παραλίες, γνωστές σαν Λιμανάκια.

Στον Ανισσαρά μπορείτε να πάτε με λεωφορείο ή αυτοκίνητο από το Ηράκλειο. 

Η Άνω Χερσόνησος βρίσκεται 26 χιλιόμετρα ανατολικά από το Ηράκλειο και 2 χιλιόμετρα περίπου νότια από την παραλιακή Χερσόνησο. Η Άνω Χερσόνησος είναι ένα μικρό χωριό που διατηρεί τον παραδοσιακό του χαρακτήρα, κάτι διαφορετικό από την παραλιακή Χερσόνησο, που πλημμυρίζει τουρίστες κάθε καλοκαίρι.

Η Άνω Χερσόνησος είναι γνωστή και σαν «Παλιά Χερσόνησος».

Η Άνω Χερσόνησος παρότι βρίσκεται σε ελάχιστη απόσταση από την παραλιακή Χερσόνησο, διαφέρει σημαντικά από αυτήν, δεν είναι το μέρος που θα βρείτε τα δεκάδες μπαρ, τα καταστήματα, τα πολλά ξενοδοχεία και την τρελή νυκτερινή ζωή.

Η Άνω Χερσόνησος είναι μικρό, γραφικό και ήσυχο χωριό με αγροτικό χαρακτήρα. Αν και έχει επηρεαστεί από τον τουρισμό, διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και η ζωή κυλάει πιο αργά από ότι στις σύγχρονες πόλεις της βόρειας ακτής της Κρήτης. Πετρόκτιστα σπίτια, παλιά πηγάδια και ξυλόφουρνους θα έχει την ευκαιρία να δει ο επισκέπτης περπατώντας στα στενά σοκάκια του χωριού. Η Άνω Χερσόνησος απέχει 2 χιλιόμετρα περίπου από τις κοντινότερες παραλίες.

Στο χωριό υπάρχουν 2  βυζαντινές εκκλησίες, η Παναγία κοντά στην πλατεία , και ο Άγιος Δημήτριος στην άκρη του χωριού.

Η Άνω Χερσόνησος είναι γνωστή για την γραφική πλατεία της, μια στενόμακρη πλατεία με ταβερνάκια και ένα χαρακτηριστικό σιντριβάνι στο κέντρο, ηοποία ζωηρεύει τις καλοκαιρινές βραδιές. Ντόπιοι και τουρίστες γεμίζουν τις ταβέρνες για να δοκιμάσουν νόστιμες συντα

γές της Κρητικής κουζίνας, να πιούν καλό κρασί της περιοχής και να διασκεδάσουν με την παρέα τους. Τα τελευταία χρόνια

οι εστιάτορες οργανώνουν κάθε Δευτέρα από Μάιο μέχρι Οκτώβριο, Κρητική βραδιές με ζωντανή μουσική και παραδοσιακούς χορούς.

Η Άνω Χερσόνησος, όπως και τα διπλανά χωριά Πισκοπιανό και Κουτουλουφάρι προσφέρουν ενοικιαζόμενα διαμερίσματα και άλλες ευκολίες. Επίσης στα τρία αυτά χωριά θα βρείτε πολλά εστιατόρια, μερικά καφέ με όμορφη θέα προς τον κόλπο της Χερσονήσου και λίγα μπαρ. 

Οι Γωνιές (ή Γωνίες) είναι χωριό και πρώην κοινότητα της επαρχίας Πεδιάδας στο Δήμο Χερσονήσου του νομού Ηρακλείου, με 500 περίπου κατοίκους. Αποτελεί επίσης ξεχωριστό Δημοτικό διαμέρισμα, με μοναδικό οικισμό το ίδιο το χωριό. Η θέση του είναι στους δυτικούς πρόποδες της Σελένας (σε υψόμετρο 1.559 μ.) στο 40ο χιλιόμετρο του δρόμου προς το Οροπέδιο Λασιθίου. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως  με την ελαιοκομία.

Οι Γωνιές έλαβαν την ονομασία τους από τη θέση του χωριού, καθώς βρίσκεται στην ανατολική γωνιά της Λαγκάδας. Η αρχαιότερη αναφορά στο χωριό χρονολογείται στα 1333. Μαζί με

την Κερά αποτελούσαν φέουδο του Λατινικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινουπόλεως.

Το χωριό βρίσκεται 16,5 χλμ από το Λιμάνι Χερσονήσου στις ρίζες των Λασιθιώτικων βουνών μέσα σε ελαιώνες. Είναι στην είσοδο των φαραγγιών της Παναγίας και της Ρόζας από τα ωραιότερα φαράγγια της Κρήτης, ένα περιπατητικό μονοπάτι ενώνει τις Γωνιές με την Κερά μέσα από το φαράγγι της Ρόζας. Φυσικές ομορφιές ανταμείβουν τους επισκέπτες μαζί με τα φιλόξενα αισθήματα των κατοίκων που σε κάνουν να νιώθεις δικός τους άνθρωπος. 
Κρατά ακόμα το χαρακτήρα του αυθεντικού κρητικού χωριού. Παράγονται λάδι, κρασί, τσικουδιά και άριστα κτηνοτροφικά προϊόντα. 

Η Κερά απέχει από το Ηράκλειο περίπου 50 χιλιόμετρα και 25 χιλιόμετρα από το Λιμάνι Χερσονήσου. Το τελευταίο ορεινό χωριό του Δήμου σε υψόμετρο 680 μ. στα σύνορα με το Οροπέδιο Λασιθίου, κτισμένο σε τρεις οικισμούς, μέσα στην κατάρρυτη και κατάφυτη κοιλάδα (ρυάκι της Παναγίας). Εδώ υπάρχει το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας Καρδιώτισσας (9ος αι.), ιστορικό και εκκλησιαστικό μνημείο, τόπος λατρείας και θρύλων, κέντρο των επαναστατών της ανατολικής Κρήτης ενάντια όλων των κατά καιρούς κατακτητών της. Ο οικισμός έλαβε την ονομασία του από το μοναστήρι αυτό. Αποτελείται από δύο οικισμούς: την Κάτω Κερά, που σήμερα έχει ελάχιστους κατοίκους και την Άνω  Κερά, με 100 περίπου κατοίκους. Οι κάτοικοι παλαιότερα ήταν μυλωνάδες, ενώ σήμερα ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια. Κοντά στο χωριό υπάρχει και μεταλλείο σιδήρου.

Περήφανο σα στέμμα, δεσπόζει πάνω από την Κερά το Καρφί, Μινωϊκό Ιερό Κορυφής της Υστερομινωϊκής περιόδου. Στη θέση του υψώματος Καρφί και στο ύψωμα Παπούρα (υψόμετρο 1.026 μ.) έχουν βρεθεί λείψανα προελληνικών πόλεων. Λόγω της θέσης του, παλαιότερα αναφέρεται με το όνομα Μηνυτής, επειδή στη θέση αυτή οι σκοποί εμήνυαν την παρουσία του εχθρού. Στα νεότερα χρόνια στην κατωφέρεια από τον Άγιο Γεώργιο Ασφεντάμη μέχρι το Κάτω Χωριό Κεράς βρίσκονταν 35 νερόμυλοι που κινούνταν με τα άφθονα πηγαία ύδατα της περιοχής. Εκεί αλέθονταν τα σιτηρά της επαρχίας Λασιθίου.

Στην πλατεία του χωριού ο επισκέπτης μπορεί να ξαποστάσει και να απολαύσει τα περίφημα παραδοσιακά φαγητά, κρασί και τσικουδιά που του προσφέρονται στις ταβέρνες του χωριού. Από εδώ διέρχεται και το περίφημο ευρωπαϊκό φυσιολατρικό μονοπάτι Ε4. 'Ενα ακόμα περιπατητικό μονοπάτι ενώνει την Κερά με τις Γωνιές μέσα από το φαράγγι της Ρόζας. 

Το Κουτουλουφάρι έχει 600 κατοίκους περίπου και απέχει λιγότερο από 1000 μέτρα από την παραλιακή Χερσόνησο. Η θέση του είναι στους βόρειους πρόποδες του υψώματος Πυργιά και απέχει από το Ηράκλειο 28,9 χιλιόμετρα.

Στο Κουτουλουφάρι με τους πλακόστρωτους στενούς δρόμους και τα παλιά Κρητικά σπίτια θα έρθουν όσοι θέλουν να περάσουν τις διακοπές τους σε μια από τις πιο τουριστικές περιοχές της Κρήτης, πολύ κοντά σε όμορφες παραλίες της Χερσονήσου,  με πολύ διασκέδαση, αξιοθέατα και δραστηριότητες, που είναι κοντά σε μεγάλους αρχαιολογικούς χώρους, όπως αυτοί στην Κνωσό και στα Μάλια, αλλά μένοντας σε ένα ήσυχο περιβάλλον με παραδοσιακό χρώμα και ωραία θέα προς το Κρητικό Πέλαγος.

Ο επισκέπτης θα περάσει από παλιά πετρόχτιστα σπίτια με καμάρες, περπατώντας στα πλακόστρωτα καλντερίμια ή θα κατηφορίσει το δρόμο που περνάει μέσα από τους λόφους με τις ελιές πριν τη Χερσόνησο. Πολλές κρητικές βραδιές και πολιτιστικές εκδηλώσεις διοργανώνονται κάθε καλοκαίρι από τους τοπικούς φορείς.

Για τη διαμονή σας στο Κουτουλουφάρι θα βρείτε ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Πλούσια κρητική κουζίνα θα γευτείτε σε εστιατόρια και παραδοσιακά ταβερνάκια που θα συναντήσετε στην περιοχή. Για το καφέ σας και το ποτό σας υπάρχουν ήσυχες καφετέριες και μπαρ, ενώ αν θέλετε πιο έντονη νυχτερινή διασκέδαση θα βρείτε κάθε είδους μπαρ και club στη Χερσόνησο, στη Σταλίδα και στα Μάλια. Εκεί θα βρείτε τράπεζες, φαρμακεία, μεγάλα σουπερμάρκετ ή καταστήματα με ρούχα.

Όμορφη, αιγαιοπελαγίτικη κωμόπολη που απλώνεται πάνω στα ερείπια της αρχαίας Χερσονήσου, δίπλα σε μια πρασινογάλανη γεμάτη γοητεία θάλασσα, 25 χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, ανάμεσα στον Ανισαρά και τη Σταλίδα.. Εδώ χτυπούσε κάποτε η καρδιά της Ρωμαϊκής Κρήτης. Αναζητήστε τα λείψανα του αρχαίου θεάτρου, τα ψηφιδωτά, τους δρόμους και τα αρχαία κτίσματα, τις παλαιοχριστιανικές βασιλικές, το Ρωμαϊκό λιμάνι, αλλά και τις αρχαίες ιχθυοδεξαμενές. 

Παράδοση, ιστορία, πολιτισμός, σε απόλυτη αρμονία με μεγάλες υπερσύγχρονες ξενοδοχειακές μονάδες, φτιαγμένες με γούστο και φαντασία. Το λιμάνι της Χερσονήσου αποτελεί σήμερα ένα σύγχρονο τουριστικό προορισμό που ικανοποιεί τις απαιτήσεις του κάθε επισκέπτη: υποβρύχιες καταδύσεις, συνεδριακά κέντρα, κρητική και διεθνής γαστρονομία, θαλάσσια σπορ και τις βραδινές ώρες bar-pub-disco-club προσφέρουν την τέρψη στους θαμώνες τους και η διασκέδαση συνεχίζεται μέχρι πρωίας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το φυσικό λιμανάκι της περιοχής ήταν και το λιμάνι της αρχαίας πόλης Λύττος.

 Κύριες ασχολίες είναι ο τουρισμός, η ελαιοκομία, η αμπελοκαλλιέργεια και η καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών. Στον οικισμό συναντάμε τις εκκλησίες του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και την παλαιά της Αγίας Παρασκευής στο Καστρί. 

Το Πισκοπιανό είναι παραδοσιακό χωριό με 450 κατοίκους, 25 χιλιόμετρα περίπου ανατολικά από το Ηράκλειο. Το Πισκοπιανό είναι το μεσαίο από τα τρία παραδοσιακά χωριά (Άνω Χερσόνησος, Πισκοπιανό, Κουτουλουφάρι) που βρίσκονται 1 χιλιόμετρο νότια από την παραλιακή Χερσόνησο.

Το Πισκοπιανό, όπως και τα άλλα δύο χωριά Άνω Χερσόνησος και Κουτουλουφάρι, βρίσκονται στις πλαγιές του βουνού Χάρακας, αρκετά πιο ψηλά από την παραλιακή Χερσόνησο με απολαυστική πανοραμική θέα.

Το Πισκοπιανό φαίνεται ότι αναπτύχθηκε το Μεσαίωνα, όταν οι επιδρομές των πειρατών έδιωξαν τον κόσμο από τα παράλια και τον έκαναν να αναζητήσει την ασφάλεια μακριά από τη θάλασσα.

Έτσι, έχουμε την πρώτη αναφορά για την ύπαρξη του το 1379 μΧ., όπου ανήκε στην επισκοπή Χερσονήσου (casale Piscopiano de Chersonisso). Λίγο αργότερα το 1583 αναφέρεται ξανά σαν μικρό χωριό με 111 κατοίκους.

Αργότερα οι Τούρκοι διαδέχτηκαν τους Ενετούς και στην πρώτη απογραφή που έκαναν το 1671 το χωριό είχε 15 φορολογούμενες χριστιανικές οικογένειες. 

Ένα αυθεντικό κρητικό χωριό, οι Ποταμιές περιστοιχίζονται από κατάφυτους λόφους, με ελαιώνες, πορτοκαλιές, αμπέλια και οπωροφόρα δέντρα. Ο επισκέπτης θα νιώσει υπέροχη αγαλλίαση και ψυχική ηρεμία παρατηρώντας τους οικισμούς με τα γραφικά τους σοκάκια και πλατειούλες. Αξιόλογα μνημεία, το Βυζαντινό Μοναστήρι της Γκουβερνιώτισσας και οι ρωμαϊκές υδατογέφυρες που έφερναν νερό στη Χερσόνησο.

Οι Ποταμιές είναι χωριό με 520 περίπου κατοίκους, σε υψόμετρο 170 μέτρων. Απέχει 10 χιλιόμετρα από το λιμάνι της Χερσονήσου και βρίσκεται στη δεξιά όχθη του Αποσελέμη ο οποίος διαρρέει τη Λαγκάδα ανάμεσα σε ελαιώνες, πορτοκαλεώνες και την άγρια βλάστηση του ποταμού, από τον οποίο έχει λάβει και το όνομά του. Η κύρια ασχολία των κατοίκων του χωριού είναι η γεωργία.

Αυθεντικό κρητικό χωριό, το οποίο αποτελεί για χρόνια επιλογή για τους επισκέπτες, όντας το πρώτο χωριό που συναντάει κανείς κατευθυνόμενος προς το Οροπέδιο Λασιθίου. Ο επισκέπτης θα νιώσει υπέροχη αγαλλίαση και ψυχική ηρεμία παρατηρώντας τους οικισμούς με τα γραφικά τους σοκάκια και τις μικρές πλατείες. Αξιόλογα μνημεία θεωρούνται οι παλαιότατοι Ναοί της περιοχής και οι ρωμαϊκές υδαταγωγοί - γέφυρες που έφερναν νερό στη Χερσόνησο.

Σε μικρή απόσταση, στα δυτικά του χωριού βόρεια του δρόμου είναι η Παναγία η Γκουβερνιώτισσα, παλαιά μονή, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Στο μεσαίο τρούλο βρίσκεται ο Χριστός ο Παντοκράτορας, στους μεσαίους τοίχους είναι προφήτες, η Σταύρωση και άλλα. Αντίγραφα αυτών βρίσκονται στην αίθουσα της βασιλικής του Αγίου Μάρκου. Σήμερα η Μονή είναι εγκαταλελειμμένη. Στον παλιό δρόμο προς το Μοναστήρι, βρίσκεται η μονόχωρη εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος ή "Αφέντης Χριστός", χτισμένη κατά τον 15ο αιώνα με σπάνιες τοιχογραφίες. Αντίστοιχης σημασίας αξιοθέατο είναι το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου στο Νότιο τμήμα του δρόμου, πριν την είσοδο στο χωριό.

Όσον αφορά τις ρωμαϊκές υδατογέφυρες, πρόκειται περισσότερο για το ότι έχει απομείνει από αυτές, καθώς το σημείο είναι εξαιρετικά δύσβατο και δεν ενθαρρύνει την τουριστική τους αξιοποίηση. Δεν παύει όμως να είναι μεγάλης σημασίας έργο αν αναλογιστεί κανείς τη χρηστικότητα του για την εποχή. Τις συναντάμε στα αριστερά του δρόμου 2 χιλιόμετρα περίπου πριν την είσοδο στο χωριό (ακριβώς μετά τη διακλάδωση Καστελίου). Προφανής ο λόγος που η περιοχή ονομάζεται "Ξεροκαμάρες". Από ευρύματα έχει προκύψει ότι η αρχαία πόλη της Χερσονήσου είχε εξ'ολοκλήρου άρδρευση από το υδραγωγείο, το οποίο μετέφερε το νερό από τις πηγές της περιοχής Κουτσουνάρα Καλού Χωριού Πεδιάδας έως το λιμάνι της Χερσονήσου.

Δημοτική Ενότητα Μαλίων

Το Κράσι βρίσκεται στις βορειοδυτικές υπώρειες του όρους Σελένα, σε υψόμετρο 600 μέτρων, 47 χλμ ανατολικά του Ηρακλείου. Η γεωμορφολογία του οικισμού είναι ορεινή. Το έδαφος είναι πετρώδες. Στα βορειοανατολικά του χωριού, σώζονται δάση αζιλάκων, πουρναριών και σφενδάμης. Εξαίρεση αποτελεί το μικρό οροπέδιο που απλώνεται στα πόδια του οικισμού και στην βόρειο ανατολική του πλευρά, που αν και μικρό σε έκταση, έχει πολύ εύφορο έδαφος και καλύπτει με τις καλλιέργειες του ένα μεγάλο μέρος των διατροφικών αναγκών των κατοίκων. Οι κάτοικοι ασχολούνται σήμερα με τηνελαιοκαλλιέργεια και την κτηνοτροφία.

Γενέτειρα του Αντώνη Μιχελιδάκη, πρώτου πρωθυπουργού της Κρητικής Πολιτείας (1898 - 1913) της ζωγράφου Μαρίας Ζωγράφου και της πνευματικής οικογένειας των Αλεξίου (Λευτέρης Αλεξίου, Έλλη Αλεξίου, Γαλάτεια Καζαντζάκη Αλεξίου και Στυλιανός Αλεξίου).

Ο κυκλικός θολωτός τάφος με κυκλαδική επίδραση που ανασκάφηκε στη θέση «Αρμί» από τον Σπύρο Μαρινάτο, καθώς και οι αναφορές σε ενετικές απογραφές επιβεβαιώνουν την μακραίωνη ύπαρξή του στην ιστορία. Σημείο αναφοράς του χωριού, οι πέτρινες τοξωτές βρύσες με τα άφθονα νερά, τα οποία σήμερα αποτελούν μια ευχάριστη ανάπαυλα για τους επισκέπτες και ένα από τα ωραιότερα μνημεία του Δήμου. Στο κέντρο του χωριού, δίπλα στις πέτρινες τοξωτές βρύσες, υψώνεται ο φημισμένος υπεραιωνόβιος πλάτανος, που χαρίζει τον ίσκιο του σε όλη την πλατεία.

Το κλίμα της περιοχής είναι εύκρατο - ορεινό, με πολύ περιορισμένη υγρασία, γεγονός που συντέλεσε ώστε ένας μεγάλος αριθμός επώνυμων και ανώνυμων, Κρητικών και μη, να παραθερίζουν στο χωριό, απολαμβάνοντας το όμορφο κλίμα και την φιλοξενία των κατοίκων. Ανάμεσα σε αυτούς που παραθέριζαν στο Κράσι, φιλοξενούμενοι της πνευματικής Κρασανής οικογένειας των Αλεξίου, την περίοδο του μεσοπολέμου, ήταν οι: Νίκος Καζαντζάκης, Νίκος Βέης, Κώστας Βάρναλης, Μάρκος Αυγέρης, Βάσος Δασκαλάκης και άλλοι.

Οι Βρύσες στο Κράσι αποτελούν ένα από τα ωραιότερα συγκροτήματα ύδρευσης στην Κρήτη. Σύμφωνα με την αναγραφόμενη πινακίδα, κατασκευάστηκε το 1890 με δαπάνες της κοινότητας από Μοχιανούς μαστόρους που ήταν περιζήτητοι και καταξιωμένοι.

Οι Βρύσες είναι δύο και όπως τις αναφέρουν οι κάτοικοι η πάνω Βρύση και η κάτω. Είναι θολωτές με μια γούρνα η καθεμία. Ακριβώς δίπλα στην κάτω Βρύση βρίσκονται οι πέτρινες γούρνες του χωριού στις οποίες τα παλιά χρόνια ήταν ο τόπος συνάντησης των γυναικών και των μικρών παιδιών αφού εκεί περνούσαν ατέλειωτες ώρες ασχολούμενες με το πλύσιμο των ρούχων.

Ένα από τα μεγαλύτερα δημιουργήματα της φύσης είναι ο μεγάλος πλάτανος που η ηλικία του υπολογίζεται από 1.800 ως 2.000 χρόνια.

Ο γιγάντιος κορμός του έχει περιφέρεια 24 μέτρα και διακλαδώνεται σε πολλούς βραχίονες, ενώ το φύλλωμά του αγκαλιάζει ολόκληρη την πλατεία, που φιλοξενεί το πιο κεντρικό καφενείο του χωριού.

Αποτελεί χώρο ξεκούρασης των κατοίκων αλλά και των επισκεπτών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες αλλά και ψυχαγωγίας αφού η πλατεία του φιλοξενεί  όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις του χωριού. 

Τα Μάλια είναι μια παραθαλάσσια κωμόπολη, 36 χιλιόμετρα ανατολικά του Ηρακλείου. Κατοικείται από περίπου 3.750 μόνιμους κατοίκους. Ο κεντρικός δρόμος μοιάζει να χωρίζει την πόλη στα δυο: την παλιά πόλη των Μαλίων στους πρόποδες του Όρους Σελένα και το νεώτερο κομμάτι της πόλης κοντά στην ακτογραμμή. Από τη μία τα παλιά Μάλια με τα στενά δρομάκια, τα σπίτια με τις βοκαμβίλιες και τα ταβερνάκια με τη ζωντανή ελληνική μουσική και από την άλλη, τα παραλιακά Μάλια με τα κλαμπ και τα μπαρ και το ξέφρενο ξεφάντωμα των νεαρών τουριστών αργά κάθε νύχτα μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες. Φτάνοντας στα Μάλια θα αντικρίσετε βόρεια το Κρητικό Πέλαγος και νότια το όρος Δίκτης. Ανατολικά βρίσκεται το μινωικό ανάκτορο Μαλίων το οποίο είναι το τρίτο σε μέγεθος ανάκτορο της μινωικής Κρήτης χτισμένο κοντά στη θάλασσα και πάνω στο δρόμο. Πρόκειται για ένα ανάκτορο με επιβλητικές διαστάσεις, περίπλοκο σχέδιο και με πολλές λεπτομέρειες.

Τα Μάλια έχουν πολύ μεγάλη ιστορία που ξεκινάει από τους Νεολιθικούς ακόμα χρόνους και κορυφώνεται την Μινωική περίοδο, όταν τα Μάλια ήταν μια από τις σημαντικότερες πόλεις της Κρήτης. Σε απόσταση 3 χιλιόμετρα Ανατολικά θα συναντήσετε το περίφημο ανάκτορο των Μαλίων, ισάξιο σε φήμη και αρχαιολογική αξία με τα ανάκτορα της Κνωσού και της Φαιστού που είναι της ίδιας εποχής. Τα περισσότερα ορατά ερείπια είναι της Νεοανακτορικής εποχής (17ος-15ος αιώνας π.Χ.). Σύμφωνα με την Μυθολογική παράδοση, εδώ βασίλευσε ο αδελφός του Μίνωα Σαρπηδών. Έξω από την περιοχή του ανακτόρου κοντά στη ακτή, Βορειοανατολικά του ανακτόρου, ανασκάφηκε η μεγάλη Παλαιοανακτορική νεκρόπολη με σημαντικότερο κομμάτι το μεγάλο ταφικό συγκρότημα στη θέση «Χρυσόλακκος» στο οποίο βρέθηκε το περίφημο χρυσό κόσμημα με τις δυο μέλισσες, σύμβολο γονιμότητας που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Λόγω της τοποθεσίας, του θαυμάσιου κλίματος και της φιλόξενης νοοτροπίας των κατοίκων, τα Μάλια σήμερα αποτελούν ένα κατεξοχήν τουριστικό κέντρο με καλά οργανωμένα ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών, τουριστικές επιχειρήσεις, καταστήματα τουριστικών ειδών κ.λ.π., που καλύπτουν όλες τις ανάγκες των επισκεπτών τους.

Ωστόσο, σημαντική είναι η ενασχόληση των κατοίκων με την ελαιοκαλλιέργεια καθώς και με την καλλιέργεια κηπευτικών, πατάτας και μπανάνας, προϊόντα που καλύπτουν τις διατροφικές ανάγκες της περιοχής και των επισκεπτών της.

Εκτός από το Αρχαιολογικό Ανάκτορο, η περιοχή διαθέτει αρκετά αξιοθέατα όπως ιστορικούς ναούς και περιοχές φυσικού κάλλους. Αξίζει κανείς να επισκεφθεί την εκκλησία της Παναγίας της Γαλατιανής και να θαυμάσει τις περίφημες αγιογραφίες της.

Κολύμπι και θαλάσσια σπορ προσφέρονται στην μεγάλη αμμουδερή παραλία των Μαλίων και στις κοντινές παραλίες της Σταλίδας (3 χιλιόμετρα δυτικά) και του Ποταμού. Πολύ καλό φαγητό, εκλεκτούς μεζέδες και καλό κρασί για κάθε γούστο, μπορεί κανείς να βρει στις ταβέρνες και τα εστιατόρια, καθώς και στα ταβερνάκια μέσα στη παλιά πόλη. Τα πολλά και καλά νεανικά στέκια, τα φημισμένα μπαρ και οι λοιπές ευκαιρίες διασκέδασης προσελκύουν πολύ κόσμο και κυρίως πολλούς τουρίστες.

Πολλά μπαρ, κλαμπ και καφετέριες υπάρχουν μέσα στα Μάλια, κατά μήκοςτου παραλιακού δρόμου που ενώνει τα Μάλια με τη Σταλίδα, μέσα στη Σταλίδα, και φυσικά στη Χερσόνησο, 8 χιλιόμετρα προς τα δυτικά.

Το όνομα Μάλια προέρχεται από το τοπωνύμιο ομαλία >Μάλια= επίπεδη έκταση

Στην κωμόπολη βρίσκεται η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, γνωστός με το όνομα Παναγία η Γαλαθιανή, επειδή όταν κτιζόταν χρησιμοποιήθηκε γάλα αντί για νερό, το οποίο πρόσφεραν οι κτηνοτρόφοι της περιοχής. 

Ο Μοχός είναι μεγάλος οικισμός του δήμου Χερσονήσου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 400 μ. στη δυτική άκρη σε γόνιμη αλλά άνυδρη πεδινή έκταση, κατάφυτη από ελαιώνες και αμπελώνες. Απέχει περίπου 45 χλμ από το Ηράκλειοκαι έχει περίπου 1150 μόνιμους κατοίκους. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και την αμπελοκαλλιέργεια. Βάση της οικονομίας του χωριού είναι το ελαιόλαδο, τα σταφύλια και το κρασί κορυφαίας ποιότητας.

 Η όμορφη δεντροφυτεμένη και πλακοστρωμένη πλατεία του Μοχού δε μένει απαρατήρητη από τον επισκέπτη, όπου μπορεί να πιει καφέ ή ρακή σε ένα από τα παραδοσιακά καφενεία που βρίσκονται εκεί ή ακόμα να επισκεφθεί εμπορικά καταστήματα, μια παλαιά εκκλησία, φούρνους και παραδοσιακά σπίτια. Ο Μοχός είναι ένα μέρος που  διατηρεί το παραδοσιακό του χρώμα της παλιάς εποχής και είναι μια ευχάριστη πρόταση για μια μικρή βόλτα από την Χερσόνησο, τη Σταλίδα ή τα Μάλια. Από το Μοχό μπορείτε να πάτε στο οροπέδιο Λασιθίου περνώντας από τα χωριά Ποταμιές και Αβδού και Κράσι.

Ανάμεσα στις φωτισμένες προσωπικότητες που επισκέφθηκαν το Μοχό ήταν και ο τέως πρωθυπουργός της Σουηδίας Ούλαφ Πάλμε, ο οποίος αγαπούσε ιδιαίτερα το χωριό και έγινε επίτιμος δημότης.

Στις 14 και 15 Αυγούστου γιορτάζεται το πανηγύρι της Παναγίας στο Μοχό. Ο εορτασμός ξεκίνησε το 1960 υπό Προεδρίας της Κοινότητος Γεωργίου Λεβέντη σε συνεργασία με την Περιγιητική Λέσχη Ηρακλείου με Πρόεδρο τον Γεώργιο Πατεράκη. Στο κέντρο του χωριού στο χώρο της μεγάλης πλατείας, γίνεται κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου το κρητικό πανηγύρι, με κρητικούς χορούς και αγαπημένους κρητικούς καλλιτέχνες, το οποίο συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, ντόπιων και ξένων. Παράλληλα σε αίθουσα του Δημοτικού διαμερίσματος που είναι διασκευασμένη σε παλαιό κρητικό νοικυριό, γίνεται έκθεση εργόχειρων, υφαντών, κεντημάτων, πλεκτών κλπ. Ο Μοχός φημίζεται γενικότερα για την κρητική μουσική παράδοση. Στα γραφικά σοκάκια του χωριού θα ακούσετε αρκετά συχνά τραγούδια από κρητικές παρέες, καθώς εκτός από τις προγραμματισμένες εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, γίνονται αυτοσχέδια γλέντια από τους κατοίκους του.

Τις απόκριες στο Μοχό και στη γύρω περιοχή διαδραματίζεται το έθιμο του «Ξυνόχοντρου και μουζουδιάς», μια εκδήλωση του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού. Πρόκειται για αναβιώση παλιού τοπικού εθίμου με ψήσιμο ζεστού ξυνόχοντρου (παραδοσιακό φαγητό) και μεταμφίεσης με μουζουδιές.

Από τους ιερούς ναούς αξίζει να αναφέρουμε το δίκλιτο του Ευαγγελισμού και της Αγίας Παρασκευής στην πλατεία του χωριού, το δίκλιτο επίσης του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Σάββα και του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Στην περιοχή του Μοχού υπάρχουν περίπου 10 εξωκλήσια. 

Η Σταλίδα βρίσκεται 34 χιλιόμετρα ανατολικά από το Ηράκλειο, 3 χιλιόμετρα μετά κέντρο της Χερσονήσου και 3 χιλιόμετρα πριν το κέντρο των Μαλίων. Ο παραθαλάσσιος οικισμός της Σταλίδας αριθμεί σήμερα περίπου 1000 μόνιμους κατοίκους. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 αναπτύχθηκε τουριστικά. Κατασκευάζονται οι πρώτες μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες και αξιοποιείται ουσιαστικά από το 1980 και μετά. Πρόκειται για τον νεότερο οικισμό της περιοχής, ο οποίος αναπτύχθηκε και συγκροτήθηκε λόγω του τουρισμού.

Όντας κατεξοχήν τουριστικός οικισμός πλέον, προσφέρει ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών, επιπλωμένα διαμερίσματα και πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια. Επίσης προσφέρει πολύ καλές επιλογές για φαγητό, καφέ και διασκέδαση καθώς υπάρχει πληθώρα από εστιατόρια, ταβέρνες, καφέ και νεανικά στέκια τα οποία προσελκύουν πολλούς επισκέπτες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Θα βρείτε καταστήματα με τουριστικά είδη, τουριστικά γραφεία για τις ημερήσιες εκδρομές σας, γραφεία ενοικιάσεως αυτοκινήτων και μηχανών, και φυσικά μινι-μάρκετ.

Τράπεζες υπάρχουν στη Χερσόνησο και στα Μάλια, ενώ στη Σταλίδα θα βρείτε μηχάνημα αυτόματης ανάληψης μετρητών.

Από τη Σταλίδα υπάρχει τακτική συγκοινωνία προς Ηράκλειο, Χερσόνησο και Γούβες (δυτικά), ή προς Μάλια και Αγιο Νικόλαο (ανατολικά), οπότε είναι εύκολο να επισκεφτείτε πολλές πόλεις και χωριά κατά μήκος της βόρειας ακτής της Κρήτης. Η συγκοινωνία γίνεται με τακτικά δρομολόγια λεωφορείων, με ταξί και με νοικιασμένα ή ιδιωτικά αυτοκίνητα και μοτοσικλέτες.

Η διαμονή εξασφαλίζεται με άνεση στα πολλά ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών, στα επιπλωμένα διαμερίσματα και στα πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια. Κολύμπι και θαλάσσια σπορ μπορεί να κάνει κανείς τόσο σε αμμουδερές παραλίες, όσο και σε λιμανάκια με βράχια, όπου μπορεί κανείς να επιδοθεί και στο ψαροντούφεκο. Φαγητό και ποτό μπορεί κανείς να απολαύσει στις πολλές ταβέρνες και τα εστιατόρια του οικισμού. Φυσικά, πολύ κοντά είναι και τα Μάλια και η Χερσόνησος με περισσότερες επιλογές ψυχαγωγίας και διασκέδασης και, φυσικά, πάντα υπάρχει και το Ηράκλειο μέσα στην «ακτίνα δράσης» των επισκεπτών (34 χιλιόμετρα, ή 40 λεπτά ή και λιγότερο για τους . βιαστικούς).

Στην περιοχή γιορτάζονται με πανηγύρια η γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου και του Αγίου Ιωάννη στις 13 Νοεμβρίου και στις 27 Ιανουαρίου.

Αρχαιολογικοί Χώροι

Κάτω από τον σύγχρονο οικισμό του Λιμένα Χερσονήσου βρίσκεται ο πυρήνας της αρχαίας Χερρονήσου. Η πόλη κατοικήθηκε από τα Μινωικά χρόνια όμως γνώρισε μεγάλη ακμή κυρίως κατά την ελληνιστική - ρωμαϊκή & Πρωτοβυζαντινή περίοδο , όταν αποτελούσε και την έδρα της ομώνυμης αρχαίας επισκοπής. Στην ευρύτερη περιοχή έχουν εντοπιστεί τρεις Βασιλικές, ενδεικτικές της μεγάλης ακμής του οικισμού κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο. Σημαντικότερο εύρημα της περιόδου αυτής είναι η μεγάλη Παλαιοχριστιανική Βασιλική Καστρίου γνωστή και ως Βασιλική Β που εντοπίστηκε πάνω στον λόφο Καστρί, στο ΒΑ τμήμα της πόλης.

Η βασιλική στο Καστρί εντοπίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα από τον Στ. Ξανθουδίδη και ανασκάφηκε το 1956 - 1959 από τον Αναστάσιο Ορλάνδο. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα της, Αναστάσιο Ορλάνδο, αρχικά η Βασιλική κτίστηκε στα τέλη του 5ου αιώνα μ.Χ., καταστράφηκε τον 7ο αιώνα και ξαναχτίστηκε αργότερα σε μικρότερες διαστάσεις (51,70 × 21,70 μ). Η αρχιτεκτονική της είχε επιρροές από Συριακά πρότυπα με πλάγιο προθάλαμο στη νότια πλευρά του, ενώ διατηρεί αποσπασματικά σωζόμενα ψηφιδωτά δάπεδα, με φυτικά και γεωμετρικά μοτίβα στο κεντρικό κλίτος και τον νάρθηκα, μέρος των οποίων σώζεται σε καλή κατάσταση. Μπροστά στην κόγχη του ναού βρέθηκε η μαρμάρινη βάση της Αγίας Τράπεζας που ήταν κάλυμμα ρωμαϊκής σαρκοφάγου. Στη νότια πλευρά του ιερού βρέθηκε ταφικό παρεκκλήσι λαξευμένο στο βράχο, που εκτιμάται ότι πρόκειται είτε για τάφο εξέχοντα κληρικού ή μάρτυρα. Πάνω στην πλάκα ήταν τοποθετημένο ομφάλιο (μαρμάρινη κυκλική πλάκα) διακοσμημένο από χρωματιστά μάρμαρα, με λαξευμένο στεφάνι με τα φύλλα του να είναι γεμισμένα με μάργαρο, από το εσωτερικό του οστράκου μαλακίων( μαργαριτοφόρο όστρακο) και σταυρό που στο ένα σκέλος του σχηματίζεται το γράμμα P ,που είναι το αρχαιότερο σχήμα του μονογράμματος Χριστός.

Όπως δείχνουν οι ανασκαφικές έρευνες που διεξήχθησαν το 1993, φαίνεται ότι η Βασιλική χτίστηκε στα ίχνη προηγούμενης που κατέρρευσε από σεισμό. Η αρχική Βασιλική αυτή είχε περίπου τις ίδιες διαστάσεις με τη βασιλική Β που ήταν τρίκλιτη με εξέχουσα αψίδα, σε αντίθεση με τη νεότερη που είχε εγγεγραμμένη ημικυκλική αψίδα όπου μέσα στο ορθογώνιο περίγραμμα της υπήρχαν τα παστοφόρια (βοηθητικά δωμάτια) εκατέρωθεν του ναού και πλάγιο βοηθητικό κλίτος στη βόρεια πλευρά.

Και οι δύο βασιλικές ήταν θεμελιωμένες πάνω στα ερείπια ελληνιστικού κτιρίου, ίσως ιερού, αφιερωμένο στην Βριτομάρτιδα Αρτέμιδα σύμφωνα με το πλήθος των ειδωλίων και των αντικειμένων που βρέθηκαν κατά τις έρευνες. Όλο το συγκρότημα της βασιλικής περιβαλλόταν από ισχυρό τείχος που περιέβαλε το λόφο και επεκτεινόταν στη βόρεια παραλία.

Σε άγνωστη χρονική στιγμή πριν το 616, πραγματοποιήθηκαν επισκευές για τη συντήρηση του ναού με ευτελή υλικά, αντικαταστάθηκε μέρος του ψηφιδωτού δαπέδου με πλάκες πωρόλιθου και ανακατασκευάστηκε το τρίβηλο άνοιγμα του κεντρικού κλίτους. Η οριστική κατάρρευσή της μάλλον προκλήθηκε από σεισμό κατά την περίοδο βασιλείας του αυτοκράτορα Ηρακλείου (610-641) ενώ αργότερα φαίνεται πως χτίστηκαν μικρά πρόχειρα καταλύματα για κατοίκους της περιοχής, κυρίως στο νάρθηκα και το αίθριο, από δομικά υλικά της ημικατεστραμμένης βασιλικής.

Η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε τον κυρίως ναό, ένα μεταγενέστρεο παρανάρθηκα και τον νάρθηκα μιας τρίκλιτης βασιλικής. Το κεντρικό κλίτος, που απολίγει ανατολικά στο Ιερό Βήμα, πλαισιώνεται από παστοφόρια, τα οποία επικοινωνούν με άνοιγμα με τα πλάγια κλίτη. Ο νάρθηκας έχει δύο εισόδους προς τα πλάγια κλίτη και ένα τρίβηλο άνοιγμα με το κεντρικό. Το κεντρικό από τα πλάγια κλίτη διαιρούν κίονες. Στο βόρειο άκρο του κεντρικού κλίτους υπάρχει θέση Άμβωνα με κλίμακες, ενώ εξωτερικά και κατά μήκος του βόρειου τοίχου της βασιλικής, υπάρχει πρόσκτισμα.

Στο νότιο παστοφόριο εντοπίστηκαν τάφοι επισκόπων. Εντύπωση προκαλούν τα ψηφιδωτά δάπεδα στο Ιερό Βήμα, το κεντρικό κλίτος, το βόρειο πρόσκτισμα αλλά και το νότιο παστοφόριο όπου εντοπιστηκαν και τάφοι επισκόπων.

Μινωικό ναυπηγείο Αγίων Θεοδώρων

Στον κόλπο των Αγίων Θεοδώρων στην περιοχή Κοκκίνη Χάνι, στην ανατολική άκρη της μεγάλης παραλίας του Βαθειανού Κάμπου, κοντά στο Μέγαρο Νίρου, εντοπίστηκε ένα σημαντικό αρχαιολογικό εύρημα. Πρόκειται για λαξεύματα και για βάσεις μινωικών κτισμάτων στην ακτή και στον βυθό της θάλασσας. Όλα τα ευρήματα μαρτυρούν πως στο σημείο εκείνο υπήρξε ένα μεγάλο λατομείο αμμώδους πετρώματος, ένα Μινωικό ναυπηγείο και ένα μεγάλο εξαγωγικό λιμάνι τη Μινωϊκή περίοδο. Ακόμη και σήμερα διακρίνονται κομμάτια βράχων πάνω στα οποία είχε γίνει προεργασία προκειμένου να αφαιρεθούν, χωρίς η διαδικασία να ολοκληρωθεί. Επιπλέον υπάρχουν σημεία στην ακτή απογυμνωμένα από κομμάτια βράχων (εγκοπές) τα οποία μαρτυρούν πως στο σημείο προϋπήρξε λατομείο. Εξορύξεις είναι εμφανείς και στη μικρή βραχονησίδα στα βόρεια του κόλπου, λίγα μέτρα μακριά από την ακτή.

Το 1926-27, ο αρχαιολόγος Σ. Μαρινάτος ανέσκαψε πρώτος τον παράκτιο χώρο και διαπίστωσε ότι πιθανόν να ήταν Μινωικό Ναυπηγείο. Στις έρευνες αυτές αναφέρθηκε ότι ο χώρος του ναυπηγείου ήταν λαξευμένος στο βάθος του κόλπου, από όπου είχε εξορυχθεί πέτρωμα πωρόλιθου από μια μεγάλη ορθογώνια κοιλότητα.

Σήμερα η παλιά ακτογραμμή βρίσκεται βυθισμένη στα 1,90-2 μέτρα βάθος και αυτό προκύπτει τόσο από το γεγονός της ύπαρξης εγκοπών-καναλιών στο βυθό του λαξεύματος όσο και από την υποθαλάσσια έρευνα που έγινε στην περιοχή και εντοπίστηκε η παλιά γραμμή ακτής ανατολικά από το νησάκι.

Πιο συγκεκριμένα κατά την υποθαλάσσια έρευνα από τον ερευνητή Μηνά Τσικριτσή και τον γεωλόγο Στέλιο Μανωλιούδη, διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν δύο τεχνητά λαξεύματα που μοιάζουν σαν δεξαμενές και πρόκειται για χώρο κατασκευής μινωικών πλοίων. Το μεγάλο λάξευμα στα ΒΑ είναι διαστάσεων 48 Χ 12 μέτρων και μέγιστο βάθος νερού περί τα 1,8 μέτρα. Το ίδιο το μέγεθος της υποδομής μαρτυρά πως μπορούσαν εκεί να ναυπηγηθούν πλοία που έφθαναν ακόμα και τα 40-50 μέτρα μήκος και 10 μέτρα πλάτος. Ενδιαφέρουσα είναι και η ύπαρξη ενός λαξεύματος, παράπλευρα της μεγάλης δεξαμενής, το οποίο χρησιμοποιούνταν πιθανόν για την έξοδο των πλοίων στη θάλασσα. Το λάξευμα κατακλυζόταν με νερό όταν ήταν έτοιμο το νέο πλοίο, ώστε να μπορεί να ανυψωθεί και να καθελκυστεί με ασφάλεια στη θάλασσα. Στη νότια πλευρά του υπάρχει σκαλοπάτι διαστάσεων 18m X 6m με ενδιαφέροντα λαξευτά στοιχεία - πιθανότατα χώρος αποθήκευσης ξυλείας και ό,τι άλλο χρειαζόταν για την κατασκευή των πλοίων.

Η βύθιση στην περιοχή έγινε σε δύο μάλλον φάσεις και διατήρησε τα λαξευτά μνημεία, σχεδόν με τη μορφή που είχαν όταν ήταν σε χρήση. Τα λαξευτά κανάλια που καταλήγουν στις δύο δεξαμενές δείχνουν μάλλον χρήση νερού και τεχνολογία καθέλκυσης καραβιών όπως η σημερινή.

Όπως αποδεικνύουν τα διάφορα ευρήματα σε όλη τη Μεσόγειο, ο μινωικός στόλος ήταν ο ισχυρότερος στόλος στον τότε γνωστό κόσμο. Καράβια κατασκευασμένα σε μεγάλα ναυπηγεία, όπως το Μινωικό ναυπηγείο των Αγίων Θεοδώρων στο Βαθειανό Κάμπο, απέπλεαν φορτωμένα με ξυλεία, μέλι, κρασί, αγγεία και λάδι από τα λιμάνια της Ντίας, του Κατσαμπά, του Κομού, της Ζάκρου, της Ψείρας, του Μόχλου, της Νίρου, του Πετρά προς όλες τις κατευθύνσεις της Μεσογείου και πιθανώς ως και τη Σκανδιναβία. Την ύπαρξη κατασκευής πλοίων, φόρτωση εμπορευμάτων κλπ. στο χώρο αυτό αναφέρουν και πινακίδες Γραμμικής Β’ από την Κνωσό.

Η Ναυτική Συλλογή Χερσονήσου

Η Ναυτική Συλλογή Χερσονήσου βρίσκεται στο Λιμάνι Χερσονήσου και λειτουργεί όλο το χρόνο. Είναι ένας ιδιωτικός μουσειακός φορέας και αποτελεί προϊόν προσπάθειας αρκετών χρόνων, κατά το διάστημα της οποίας έπρεπε να συλλεχθούν και να ταξινομηθούν αντικείμενα σχετικά με τη ναυτιλιακή ιστορία.

Τα αντικείμενα που παρουσιάζονται και εκτίθενται στη συλλογή αυτή ήταν καθαρά λειτουργικά και έχουν χρησιμοποιηθεί σε πλοία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον δίνεται στους διαφόρους χάρτες που εκτίθενται στη Ναυτιλιακή Συλλογή Χερσονήσου. Πρόκειται για παλιούς χάρτες της Ελλάδος και άλλων χωρών του 16ου έως του 20ου αιώνα. Παρουσιάζονται επίσης σπάνια ναυτικά βιβλία και βοηθήματα αυτής της περιόδου όπως επίσης και όργανα και εργαλεία από τα τέλη του 17ου έως τα μέσα του 20ου αιώνα.

Συγκεκριμένα, τα μέρη της έκθεσης είναι τα εξής: Κρήτη και Θάλασσα, Χαρτογραφία, Σπάνια βιβλία, Ελληνικά σκαριά, Ναυτικά όργανα, Ρολόγια, Βαρόμετρα, Μέσα σήμανσης και επικοινωνίας και τέλος Διάφορα ναυτικά αντικείμενα.

Η Ναυτική Συλλογή Χερσονήσου καταβάλλει ιδιαίτερη προσπάθεια για να δημιουργηθεί όλο αυτό και στόχος της είναι να αποτελέσει σημείο αναφοράς και κέντρο όλων όσων ενδιαφέρονται και ασχολούνται με τη ναυτιλία και την ιστορίας της ειδικά, στην Κρήτη, στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως.

Στο άμεσο μέλλον, η Ναυτική Συλλογή Χερσονήσου έχει ως στόχο την επέκταση του εκθεσιακού και μουσειακού χώρου της με την προσθήκη εκθεμάτων. Επίσης σχεδιάζεται η εκπόνηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για μαθητές όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης. Σε επόμενο στάδιο θα υλοποιηθούν διαδραστικές εφαρμογές για κάθε θεματική ενότητα της συλλογής. Τέλος πρόκειται να γίνει ναυπήγηση παραδοσιακών σκαφών αμιγώς Ελληνικών ώστε να αποτελέσουν φυσικά εκθέματα για το μουσείο.

Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλούμε επισκευτείτε τον ιστότοπο Ναυτική Συλλογή Χερσονήσου site.

Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης,

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, ιδρύθηκε το Δεκέμβριο του 1980 στα πλαίσια της Σχολής Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Περιλαμβάνει πέντε Τμήματα: Ζωολογικό, Βοτανικό, Ανθρωπολογικό, Παλαιοντολογικό – Γεωλογικό και Ορυκτολογικό.
Λειτουργώντας στο πλαίσιο της ευρύτερης λειτουργίας του Πανεπιστημίου Κρήτης, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης καλύπτει όλες τις δραστηριότητες ενός πλήρους και σύγχρονου μουσείου:

• Διατηρεί και αναπτύσσει συλλογές σχετικές με το περιβάλλον.

• Πραγματοποιεί έρευνες για το φυσικό κόσμο της Κρήτης, της Ελλάδας και της Ανατολικής Μεσογείου με απώτερο σκοπό τη μελέτη και προστασία αυτού.

• Προωθεί τη μοναδική φύση των περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών της Κρήτης και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου.

• Συνεισφέρει στην περιβαλλοντική εκπαίδευση υλοποιώντας δεκάδες προγράμματα σε διάφορες ομάδες (μαθητές, εκπαιδευτικοί, ειδικές ομάδες, ευρύ κοινό) ενώ συμμετέχει και σε αντίστοιχα ερευνητικά εκπαιδευτικά προγράμματα.

Η εντυπωσιακή ανάπτυξη του μουσείου κατά την τελευταία δεκαετία αντικατοπτρίζει την ικανότητα και τον επαγγελματισμό του προσωπικού που διαθέτει, καθώς και τη μεγάλη ανάγκη της κοινωνίας για τη σωστή ενημέρωση σχετικά με το περιβάλλον.

Από το 1985 καταβάλλονται μεγάλες προσπάθειες αρχικά για τη δημιουργία και στη συνέχεια για τον εμπλουτισμό και την ταξινόμηση των συλλογών του Μουσείου. Σήμερα οι συλλογές του Μουσείου περιλαμβάνουν δείγματα από την Ελλάδα και τη Μεσόγειο. Ένα μεγάλο τμήμα τους προέρχεται από δωρεές των προσωπικών συλλογών των ερευνητών του Μουσείου. Σήμερα οι επιστημονικές συλλογές αριθμούν περισσότερο από 2.000.000 δείγματα. Κάποιες μάλιστα από αυτές αποτελούν τις σημαντικότερες για την Ελλάδα και την Ανατολική Μεσόγειο παγκοσμίως.

Το Μουσείο έχει αναπτύξει δεκάδες συνεργασίες με επιστήμονες στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έχει την πιο πλήρη ομάδα ειδικών σε θέματα βιολογικής και γεωλογικής ποικιλότητας στην Ελλάδα και είναι το μοναδικό εκπαιδευτικό – ερευνητικό ίδρυμα στο χώρο του, το οποίο εκτός από τις δεκάδες επιστημονικές αποστολές εντός Ελλάδας και αρκετές στην Κύπρο, έχει οργανώσει 9 πολυμελείς επιστημονικές αποστολές στο εξωτερικό με έμφαση στη Β. Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Εκτός από τις συλλογές και τα πλήρως εξοπλισμένα εργαστήρια, σημαντικό επίτευγμα του Μουσείου υπήρξε και η δημιουργία εκθεσιακού χώρου 5.500m2 όπου οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τις συλλογές του Μουσείου και να ενημερωθούν για το φυσικό περιβάλλον. Οι εκθέσεις είναι: Τα Μεγαδιοράματα, το Πωλητήριο, ο «Εγκέλαδος», η Αίθουσα Σεισμών και Ηφαιστείων, ο «Ερευνότοπος- Σταύρος Νιάρχος», το «Ζωντανό Μουσείο», η «Αίθουσα NATURA 2000» και η Έκθεση «Κρήτη, μια ήπειρος σ΄ένα νησί».

Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης
Λεωφόρος Σοφοκλή Βενιζέλου (Κόλπος Δερματά), Τ.Κ. 71202, Ηράκλειο Κρήτης
Τηλ: +30 2810 282740, +30 2810 393630 – Fax: +30 2810 393636
e-mail: info@nhmc.uoc.gr

Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλούμε επισκευτείτε τον ιστότοπο του Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.

Μονή Αγκαράθου

Η Μονή Αγκαράθου βρίσκεται σε μία κατάφυτη περιοχή κοντά στο χωριό Σγουροκεφάλι, στη θέση του υψώματος Σωρός Παντελή, σε υψόμετρο 538μ. και σε απόσταση 23 χιλιομέτρων νοτιοανατολικά από το Ηράκλειο. Πρόκειται για φρουριακή μονή με το ναό στον τύπο του σταυροειδούς με τρούλο. Ο ναός είναι δίκλιτος, με το ένα κλίτος να είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου και το άλλο στον Άγιο Μηνά. Το μεγάλο πανηγύρι της μονής λαμβάνει χώρα την ημέρα εορτής της Κοιμήσεως της Παναγίας στις 15 Αυγούστου.

Το όνομα του μοναστηριού προέρχεται από το φυτό αγκαραθιά (ένα είδος θάμνου) κάτω από το οποίο λέγεται ότι βρέθηκε η πανάρχαια εικόνα της Παναγίας και όπου αργότερα χτίστηκε η εκκλησία. Σήμερα μπροστά στο ιερό του ναού υπάρχει ροδιά κάτω από την οποία οι μοναχοί κρατάνε αναμμένο στον κορμό της ένα καντήλι. Σύμφωνα με την παράδοση, η περίφημη «ρογδιά της Αγκαράθου» είναι η αρχική αγκαραθιά την οποία μπόλιασαν οι μοναχοί της εποχής, με αποτέλεσμα να μετατραπεί με θαυματουργό τρόπο σε δένδρο.

Η Μονή Αγκαράθου είναι ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης. Για τη χρονολογία της ίδρυσης της μονής δεν υπάρχουν ακριβείς πληροφορίες. Υπολογίζεται ότι ιδρύθηκε στα χρόνια της Β’ Βυζαντινής περιόδου (961 – 1204 μ.Χ.).

Αρχικά ήταν ένα μικρό μοναστήρι που ανήκε στην παλιά κρητική οικογένεια των Καλλέργων και οι οποίοι το 1504 το παραχώρησαν στον ηγούμενο Νήφωνα Νοταρά, ο οποίος αναδιοργάνωσε και ανέδειξε τη μονή. Στα μέσα του 16ου αιώνα άρχισε να οχυρώνεται και να αποκτά φρουριακή μορφή με τρεις εισόδους. Σήμερα σώζονται αρκετά στοιχεία από το παλαιό φρουριακό συγκρότημα, όπως οι δύο πύλες, τα θολοσκεπή κτίρια των παλαιών βορδοναρείων(σταύλοι) κ.α. Ο επισκέπτης στη βόρεια πύλη της μονής μπορεί να δει αναγραφόμενη τη χρονολογία 1585 μ.Χ. και στη νότια τη χρονολογία 1583 μ.Χ..

Το μοναστήρι, κατά την Ενετοκρατία, θεωρούνταν από τα πλουσιότερα στην Κρήτη με αποτέλεσμα να αποκτήσει ως μετόχια πολλές μικρές και μεγάλες μονές στην ευρύτερη περιοχή. Ταυτόχρονα, την ίδια περίοδο, η μονή υπήρξε σημαντικό πνευματικό κέντρο στο οποίο νεαροί μαθητές, μοναχοί και λαϊκοί σπούδαζαν και δούλευαν αναπαράγοντας χειρόγραφα με σκοπό τη διάσωση τους και τον εμπλουτισμό των βιβλιοθηκών. Σε χειρόγραφα της Μαρκιανής Βι¬βλιοθήκης στην Βενετία του 1532 καθώς και σε έγγραφα του 1559 που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο Ιστορίας αποδεικνύεται ότι η μονή διέθετε σημαντικότατη βιβλιοθήκη.

Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε το μοναστήρι και την περίοδο της Τουρκοκρατίας με επαναστατικά κινήματα εναντίον των Τούρκων. Στην επανάσταση του 1821, οι Τούρκοι έσφαξαν τους μοναχούς και έβαλαν φωτιά στα κτίρια. Η μονή παρέμεινε έρημη για λίγα χρόνια και μετά το τέλος της επανάστασης, εγκαταστάθηκαν ξανά εκεί οι μοναχοί που είχαν σωθεί από τη σφαγή. Σχολείο ιδρύθηκε ξανά μετά το 1860 όπου φοιτούσαν μαθητές από τα γύρω χωριά της περιοχής, ενώ κατά την επανάσταση του 1866 η μονή έγινε ορμητήριο ενός σπουδαίου κρητικού ήρωα, του Αντωνίου Τριφύτσου ο οποίος σκοτώθηκε στην μάχη. Το φυλακτό του και άλλα κειμήλια που είχε φυλάσσονται σήμερα στο μοναστήρι. Τελικά ο ναός ανοικοδομήθηκε το 1894 και με το τέλος της Τουρκοκρατίας άρχισε μια νέα περίοδος ακμής.

Σπουδαίες εκκλησιαστικές μορφές που συνέδεσαν το όνομα τους με την Αγκάραθο είναι ο Μελέτιος Πηγάς (Πατριάρχης Αλεξανδρείας), ο Κύριλλος Λούκαρης (Οικουμενικός Πατριάρχης), ο Γεράσιμος Παλαιοκάπας (Επίσκοπος Κρήτης), ο λόγιος Ιωσήφ Βρυέννιος και ο σημερινός Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόδωρος ο Β΄.

Τέλος ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφθεί τμήματα του μοναστηριού, κελιά, το καθολικό και το εξαιρετικό εκκλησιαστικό μουσείο και βιβλιοθήκη που διαθέτει η μονή με εκκλησιαστικά εκθέματα, ιστορικά αντικείμενα και τα χειρόγραφα βιβλία.

Παναγία της Γκουβερνιώτισσας

Ο ναός της Παναγίας της Γκουβερνιώτισσας αποτελεί το καθολικό μιας, κατεστραμμένης σήμερα, Μονής της περιόδου της Ενετοκρατίας που, σύμφωνα με το Δουκικό Αρχείο του Χάνδακα (1368), ήταν φέουδο του Laurentius Maripero. Ο ναός ανήκε στα μέσα του 16ου αιώνα στον Βενετό άρχοντα Φραντζέσκο Ντεμέτζο, ο οποίος τον παραχώρησε στους ιερομονάχους Μακάριο και Παρθένιο Κονταρή. Η μητέρα του Ντεμέτζο, Ντιάνα ανέλαβε τα έξοδα επισκευής του ναού και κατασκευής του τέμπλου.

Από τότε η Γκουβερνιώτισσα πέρασε περίοδο μεγάλης ακμής. Οι περισσότερες από τις εικόνες που κοσμούσαν το ναό και που σήμερα βρίσκονται στο Ιστορικό Μουσείο Κρήτης, ανήκουν σε εκείνη την περίοδο. Κατά τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η μονή δεν αναφέρεται σε κανένα έγγραφο. Πιθανότατα, δε λειτουργούσε πλέον ως μοναστήρι ή απλώς παρήκμασε. Μας είναι όμως γνωστό ότι πέρασε στα χέρια της οικογένειας Μαγκαφούρη, η οποία τη δώρισε στον Πανάγιο Τάφο στις αρχές του 19ου αιώνα. Έτσι, η μονή απέκτησε μεγάλη περιουσία. Εκείνα τα χρόνια το καθολικό της μονής αποτελούσε τον ενοριακό ναό του οικισμού των Ποταμιών. Ο Πανάγιος Τάφος έστελνε επιστάτη ,που διέμενε για 4-6 χρόνια και φρόντιζε το ναό και την περιουσία του. Αργότερα, στη Γκουβερνιώτισσα διέμενε ο ίδιος ο Έξαρχος του Παναγίου Τάφου στην Κρήτη. Τότε, κατασκευάστηκε δίπλα στο καθολικό, κτίριο για να διαμένει ο Έξαρχος. Σήμερα, στο κτίριο αυτό λειτουργεί έκθεση φωτογραφίας. Στις αρχές του 20ου αιώνα , οι κάτοικοι των Ποταμιών διεκδίκησαν και πέτυχαν τη διανομή της μεγάλης μοναστηριακής περιουσίας στους αγρότες της περιοχής. Το 1929, ο Έξαρχος έφυγε από τη μονή. Το πότε ιδρύθηκε η Μονή της Παναγίας της Γκουβερνιώτισσας δεν είναι γνωστό, όπως δεν είναι γνωστός ο χρόνος ίδρυσης για κανένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της Κρήτης.

Ο ναός ακολουθεί τον αρχιτεκτονικό τύπο του ελεύθερου σταυρού με τρούλο, στον οποίο το δυτικό σκέλος είναι μεγαλύτερο σε μήκος σε σχέση με τις υπόλοιπες κεραίες. Η ανατολική κεραία του σταυρού καταλαμβάνει το χώρο του ιερού ενώ το σύνολο των κεραιών σχηματίζει τέσσερα χαμηλότερα διαμερίσματα που καλύπτονται με σταυροθόλια και εξωτερικά είναι σκεπασμένα με κεραμίδια. Το τύμπανο του τρούλου διάτρητο από οκτώ παράθυρα, ενώ εξωτερικά πλαισιώνονται από οκτώ τυφλά τόξα που ενώνονται με κιονίσκους. Εσωτερικά ο τρούλος κοσμείται με τον Παντοκράτορα, μια αυστηρή μορφή γεμάτη κίνηση. Στη ζώνη του τυμπάνου παριστάνονται προφήτες και στα σφαιρικά τρίγωνα οι Ευαγγελιστές. Στην ανατολική κεραία του σταυρού, δηλαδή στο ιερό, παριστάνεται στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας η Παναγία στον τύπο της Πλατυτέρας, πλαισιωμένη από αγγέλους, ενώ στο κάτω τμήμα της κόγχης η Κοινωνία των Αποστόλων και οι Συλλειτουργούντες Ιεράρχες.

Στο χώρο του ιερού εικονίζονται ακόμα «η Γέννηση», «η Υπαπαντή», «το Όνειρο του Ιωσήφ», «η Φυγή στην Αίγυπτο» και σκηνές από τον βίο του Ιησού. Ο τοιχογραφικός διάκοσμος της νότιας κεραίας διαρθρώνεται σε τρεις ζώνες σε κάθε πλευρά της καμάρας. Εικονίζονται η «Έγερση του Λαζάρου», «ο Νιπτήρας» και «η Είσοδος στα Ιεροσόλυμα».

Στον νότιο τοίχο της κεραίας εικονίζεται «ο εν Κανά Γάμος», «το Θαύμα του Πολλαπλασιασμού των άρτων» αλλά και σκηνές από την ζωή της Παναγίας. Στο δυτικό τοίχο της κεραίας εικονίζονται τρεις μοναχοί.

Στο κάτω τμήμα της ζώνης εικονίζονται δύο ολόσωμοι στρατιωτικοί Άγιοι. Στον ανατολικό τοίχο της κεραίας παριστάνεται η Θεοτόκος με τον Ιησού πλαισιωμένη από αγγέλους. Στη δυτική κεραία εικονίζονται «η Προδοσία του Ιούδα», «ο Χριστός προ του Πιλάτου», «η Άρνηση του Πέτρου», «ο Χριστός Ελκόμενος», «ο Εμπαιγμός», «ο Πιλάτος νίπτει τας χείρας του», «ο Νικόδημος ζητεί το σώμα του Χριστού», «η Σταύρωση», «ο Χριστός εν μέσω αγγέλων» και οι «Μυροφόρες στον Τάφο». Στον δυτικό τοίχο παριστάνεται «η Κοίμηση της Θεοτόκο», ενώ στο βόρειο και νότιο ολόσωμες Αγίες με πολυποίκιλτα ενδύματα και ωραία χαρακτηριστικά προσώπων.
Στη βόρεια κεραία, αν και αρκετά κατεστραμμένη, εικονίζονται παραστάσεις από τη ζωή της Θεοτόκου και από τα θαύματα όπως «η Ίαση του τυφλού», «η Ίαση του παραλυτικού», «ο Χριστός και η Σαμαρείτιδα».

Ο ναός της Παναγίας της Γκουβερνιώτισσας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Παλαιολόγειας περιόδου στη Κρήτη, ενώ έχουν αναγνωριστεί επιδράσεις από ιστοορημένα χειρόγραφα και στη δυτική εικονογραφία. Η έντονη αφηγηματικότητα και η ποιότητα της εκτέλεσης συνδέουν το μνημείο με τη λεγόμενη Μακεδονική Σχολή. Η Γκουβερνιώτισσα διατηρεί ως τις μέρες μας την αίγλη της ως θρησκευτικό μνημείο και το Δεκαπενταύγουστο διεξάγεται ένα από τα μεγαλύτερα πανηγύρια της περιοχής.

 

Αναλυτική ενημέρωση για το Δήμο Χερσονήσου στα site:

hersonissos.gr

landofexperiences.gr