Θέρμο – Ορεινή Τριχωνίδα:

Το πάρκο της φύσης και του πολιτισμού

Σε υψόμετρο 360 μέτρων επί του Παναιτωλικού όρους, πολύ κοντά στη λίμνη Τριχωνίδα και βορειοανατολικά αυτής, απλώνεται ένα μικρό οροπέδιο που ο ιστορικός Πολύβιος το αποκαλεί «των Θερμίων πεδίον». Στον βόρειο κόρφο του μαγευτικού αυτού οροπεδίου είναι χτισμένο το νέο Θέρμο και λίγο ανατολικότερα από αυτό το αρχαίο Θέρμο.

Αρχαίο Θέρμο

Το αρ­χαί­ο Θέρ­μο, που κατά τον ιστορικό Πολύβιο ή­ταν η «Ακρόπολις συμπάσης Αιτωλίας», ήταν το πο­λι­τι­κό και θρη­σκευ­τι­κό κέ­ντρο της Αι­τω­λι­κής Συ­μπο­λι­τεί­ας, το «Κοι­νό των Αι­τω­λών», όπως αλλιώς αποκαλείται αυτό το αρχαίο κράτος. Η Αιτωλική Συμπολιτεία αποτέλεσε το πρώτο κράτος στον κόσμο που βασιζόταν και λειτουργούσε πάνω σε απόλυτα δημοκρατικές αρχές και είχε ομοσπονδιακή διάρθρωση, θεμελιωμένη στην αναγνώριση της ισοτιμίας και της ολοκληρωτικής αυτονομίας των μελών - κοινοτήτων και πόλεών της. Εδώ ίσχυε το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας, αφού οι Αιτωλοί πολίτες ψήφιζαν όπως γίνεται και σήμερα κατά κεφαλή. Το ομοσπονδιακό πολίτευμα των Αιτωλών αποτέλεσε το πρότυπο σύγχρονων ομοσπονδιακών κρατών, όπως η Ελβετία και η Γερμανία.

Στον αρχαιολογικό χώρο του Θέρμου υπάρχουν σημαντικά ευρήματα. Επιγραφές του 4ου π.Χ. αιώνα, οι στοές της αγοράς των Αιτωλών, το βουλευτήριο καθώς και τα βάθρα των αγαλμάτων ή αναθημάτων που έστεκαν μπροστά στις στοές και τα οποία, τον καιρό της ακμής της Συμπολιτείας, ανέρχονταν σε 2.000 (δύο χιλιάδες), ο ναός του Θερμίου Απόλλωνα, από τους αρχαιότερους στην Ελλάδα (του 7ου αι. π.Χ.) και όλα όσα συνθέτουν τον αρχαϊκό πολιτισμό του Θέρμου (1500 - 1400 π.Χ.), όπως αυτά καταδεικνύονται από τα σπάνιας ιστορικής και αρχιτεκτονικής σημασίας κτίσματα του προϊστορικού οικισμού που βρέθηκαν δίπλα στους δύο αρχαϊκούς ναούς του Λυσείου Απόλλωνα και της Αρτέμιδας, καθώς και κάτω από το ναό του Θερμίου Απόλλωνα, συνθέτουν τα στοιχεία εκείνα που νοηματοδοτούν τη σπουδαιότητα του συγκεκριμένου χώρου.

Στο αρχαιολογικό μουσείο του Θέρμου εκτίθενται πλήθος ευρημάτων από τη μυκηναϊκή, κλασική και ελληνιστική εποχή. Σημαντική σημασία, μάλιστα, όχι μόνο για το Θέρμο αλλά για την ευρύτερη περιοχή, έχει η ανέγερση του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου, έργο που έχει υλοποιηθεί πρόσφατα και αναμένεται να τεθεί σύντομα σε λειτουργία.

            Κοσμάς ο Αιτωλός, ο Ισαπόστολος, ο «Άγιος των Σκλάβων»

Από αυτόν εδώ τον τόπο, το Μέγα Δένδρο Θέρμου, όπου γεννήθηκε πριν από 300 χρόνια, το 1714, ο Κοσμάς ο Αιτωλός, ξεκίνησε τη μοναχική, πολύμοχθη και αγωνιώδη, μαραθώνια πορεία του για την ανύψωση του ηθικού των Ελλήνων σε μια εποχή από τις τραγικότερες για το γένος. Ο πατρο-Κοσμάς για τον απλό λαό, ο φλογερός διδάχος της εκκλησίας και του γένους, ο ιεραπόστολος και εθνεγέρτης, ο ιδρυτής πλήθους σχολείων στα μέρη όπου περιηγήθηκε, έθεσε γερά τα θεμέλια για την εθνεγερσία του 1821.

Η γενέτειρά του, το ιστορικό Θέρμο, τιμά με ιδιαίτερο τρόπο τον άγιό του και αισθάνεται περηφάνεια γι’ αυτόν. Προς τι­μήν του πα­τρο-Κο­σμά χτίστηκε δί­πλα στον πα­λαιό να­ό του Κο­σμά του Αι­τω­λού μοναστήρι, όπου φυλάσσεται μέρος του ιερού λειψάνου του, το οποίο μεταφέρθηκε στις 2 Ιουνίου 2007 από τον τόπο που είναι θαμμένος, το Κολικόντασι της Αλβανίας, όπου μαρτύρησε το 1779. Στο Μέ­γα Δέν­δρο υ­πάρ­χουν τα θε­μέ­λια του σπι­τιού του Α­γί­ου και στον ί­διο χώ­ρο υ­πάρ­χει προ­σκύ­νη­μα. Η μνήμη του Αγίου τιμάται στις 24 Αυγούστου, ημέρα της θανάτωσής του, η οποία έχει καθιερωθεί ως τοπική εορτή για τη γενέτειρά του, το Θέρμο. Την ημέρα αυτή, μάλιστα, γίνεται και λιτανεία στο Θέρμο και με τη φροντίδα των τοπικών αρχών και της εκκλησίας πραγματοποιούνται στο Θέρμο και στα χωριά του Δήμου Θέρμου πολυήμερες λαμπρές εκδηλώσεις αφιερωμένες στη μνήμη του Αγίου, στις οποίες συρρέει πλήθος επισκεπτών απ’ όλες τις γωνιές της Ελλάδας.

Τόσο η Ορθοδοξία όσο και ολόκληρο το ελληνικό έθνος οφείλει ευγνωμοσύνη σ’ αυτή τη μεγάλη μορφή που σφράγισε με τη δράση του την πορεία ενός ολόκληρου λαού και γι’ αυτό ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός τιμάται σε πολλά μέρη της Ελλάδας αλλά και στο εξωτερικό.

Το Θέρμο στη βυζαντινή εποχή και στα νεότερα χρόνια

Το πλήθος των βυ­ζα­ντι­νών μνη­μεί­ων και να­ών (Μο­νή Μυρ­τιάς, Μο­νή Κα­τα­φυ­γί­ου, Μο­νή Τιμίου Προ­δρόμου Α­νά­λη­ψης, Α­γί­α Πα­ρα­σκευ­ή Μάν­δρας Θέρ­μου, Ε­λε­ού­σα Ά­νω Μυρ­τιάς κ.ά.) μαρτυρά τη σημαντική παρουσία της περιοχής του Θέρμου και στη βυζαντινή εποχή.

Στα χρό­νια της Τουρ­κο­κρα­τί­ας η ευρύτερη περιοχή του Θέρ­μου υ­πήρ­ξε λη­μέ­ρι των κλε­φτών. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε η περιοχή αυτή κατά την επανάσταση του 1821. Στο χω­ριό Α­νά­λη­ψη (πρώην Δερβέκιστα) είχε εγκαταστήσει ο Γεώργιος Καραϊσκάκης την έδρα των στρατευμάτων του κατά την Β΄ μεγάλη πολιορκία του Μεσολογγίου και το χωριό αυτό αποτέλεσε τον πρώτο μεγάλο σταθμό στη μαρτυρική πορεία των διασωθέντων εξοδιτών του Μεσολογγίου όταν η πόλη καταλήφθηκε από τους Τούρκους μετά την ηρωική έξοδο των «ελεύθερων – πολιορκημένων» στις 10 Απριλίου 1826.

Το σύγχρονο Θέρμο, ένας οικισμός που χτίστηκε μετά την επανάσταση του 1821, για να εξυπηρετήσει τις αστικού τύπου λειτουργίες που είχε ανάγκη μια ευρεία αγροτική και κατά κύριο λόγο ορεινή περιοχή, την περίοδο που το νεότευκτο ελληνικό κράτος έκανε τα πρώτα του βήματα στη νέα εποχή, αποτελεί την πιο πετυχημένη ίσως περίπτωση ίδρυσης  μικρού αστικού κέντρου, το οποίο έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη συγκράτηση του πληθυσμού μιας περιοχής που υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια του Δήμου Θέρμου με τις αστικές λειτουργίες που επιτέλεσε και συνεχίζει να επιτελεί. Η νευραλγική γεωγραφική θέση του Θέρμου το κατέστησε αμέσως σημείο αναφοράς μιας ευρείας περιοχής της Ορεινής Τριχωνίδας αλλά και της ευρύτερης περιοχής της βόρειας Ναυπακτίας και της νοτιοανατολικής Ευρυτανίας.  Η οικονομική ευρωστία του Θέρμου, μέχρι πρόσφατα που η αστυφιλία οδήγησε στην απερήμωση μεγάλου μέρους της ενδοχώρας του, προσέδωσε στο Θέρμο χαρακτηριστικά πόλης και δημιούργησε μια εντυπωσιακή παραδοσιακή αρχιτεκτονική που έχει διατηρηθεί σχεδόν αλώβητη μέχρι τις μέρες μας.

Κα­τά την πε­ρί­ο­δο της Γερ­μανο­ϊ­τα­λι­κής κα­το­χής το Θέρ­μο γνώ­ρι­σε δυ­στυ­χώς τη θη­ριω­δί­α των κα­τα­κτη­τών λόγω της έντονης εθνικής αντιστασιακής δράσης που είχε αναπτυχθεί στην περιοχή αυτή.

Το νέο Θέρμο και ο ρόλος του στη σύγχρονη εποχή

Το Θέρμο με τα απείρου κάλλους φυσικά τοπία του, τα πλατάνια, τις πηγές και τα πέτρινα σπίτια, σπάνια δείγματα της νεότερης αρχιτεκτονικής, είναι μια από τις πιο ωραίες κωμοπόλεις της Ελλάδας.

Η πανέμορφη ιστορική αυτή κωμόπολη απέχει 30 χλμ. από το Αγρίνιο και 45 χλμ. από τη Ναύπακτο.

Το Θέρμο σήμερα είναι το εμπορικό, συγκοινωνιακό, πολιτιστικό και διοικητικό κέντρο μιας ευρείας περιοχής της Ορεινής Τριχωνίδας αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Ναυπακτίας και έδρα του ομώνυμου δήμου Θέρμου.

Το Θέρμο παρέχει όλες τις σύγχρονες αστικού τύπου εξυπηρετήσεις (σχολεία, τράπεζες, βασικές δημόσιες υπηρεσίες, ξενοδοχεία κ.α.) και επιπλέον λειτουργεί ως ορμητήριο για τη γνωριμία των επισκεπτών με τα ποικίλης φύσης θέλγητρα των χωριών του Δήμου Θέρμου αλλά και της ευρύτερης περιοχής.

Τα πλήθος των μνημείων του πολιτισμού και της αγροτικής κληρονομιάς της περιοχής αυτής – μοναστήρια, ναοί, γεφύρια, νερόμυλοι κ.α. – καθώς και τα σπάνιας φυσικής ομορφιάς ημιορεινά, ορεινά και παραλίμνια τοπία που συναντάμε σ’ αυτή καθορίζουν και το είδος των δραστηριοτήτων που μπορεί να δραστηριοποιηθεί ο επισκέπτης, οι οποίες χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία.

Ένα πλήθος δασικών και παραλίμνιων δρόμων καθώς και μονοπατιών στις παραλίμνιες περιοχές της λίμνης Τριχωνίδας, στον Εύηνο και στους παραποτάμους του, τον Γιδομαντρίτη και τα Φειδάκια, όπως και στις πανέμορφες ορεινές περιοχές και στα ελατοδάση του ανατολικού Παναιτωλικού, καθιστούν την περιοχή του Θέρμου άριστο προορισμό για περιήγηση, ορεινή ποδηλασία, πεζοπορία, ορειβασία, αναρρίχηση, διαδρομές με τζιπ και άλλα, ανάλογα με τα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα του επισκέπτη.

Ακόμη, υπάρχουν ικανοποιητικές υποδομές για αθλητικές δραστηριότητες. Το Θέρμο διαθέτει γήπεδα ποδοσφαίρου, μπάσκετ και πέντε επί πέντε. Στον ποταμό Εύηνο μπορεί κάποιος να επιδοθεί σε ποτάμια σπορ, καθώς πραγματοποιείται οργανωμένο καγιάκ και ράφτινγκ, τόσο στο Εθνικό Προπονητικό Κέντρο Σλάλομ στη Γέφυρα Μπανιά όσο και στη Γέφυρα του Πόρου, αλλά και κατά περίπτωση αυτό γίνεται και στους παραποτάμους Φιδάκια και Γιδομανδρίτη. Επιπλέον, έχει τη δυνατότητα κάποιος να ασχοληθεί με τον ανεμοπτερισμό – παρά πέντε τόσο στην πίστα απογείωσης στο Πετροχώρι με κατεύθυνση προς την λίμνη Τριχωνίδα όσο και στο λόφο Μέγας Λάκκος Θέρμου.

v Πολιτιστικός Τουρισμός & Πολιτιστικά Δρώμενα

1. Βασικά αξιοθέατα πολιτιστικού ενδιαφέροντος

§      Αρχαιολογικός Χώρος και Αρχαιολογικό Μουσείο Θέρμου: Ο αρχαιολογικός χώρος του Θέρμου αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας, καθώς το αρ­χαί­ο Θέρ­μο αποτέλεσε το «Κοι­νό των Αι­τω­λών»  το πρώτο κράτος στον κόσμο όπου ίσχυε το πολίτευμα της άμεσης δημοκρατίας. Τα πιο σημαντικά ευρήματα από τις ανασκαφές είναι ο ναός του Θερμίου Απόλλωνα, από τους αρχαιότερους στην Ελλάδα (7ος αι. π.Χ.), οι αρχαϊκοί ναοί του Λυσείου Απόλλωνα και της θεάς Αρτέμιδας, αρχαϊκές κατοικίες, βάθρα ανδριάντων, οι δύο στοές της αγοράς των Αιτωλών, το βουλευτήριο και η Ιερή Κρήνη.

Το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο Θέρμου είναι ένα από τα πιο σύγχρονα μουσεία του είδους του στη χώρα μας, στο οποίο εκτίθενται ευρήματα που καλύπτουν διάστημα 2.500 χρόνων, ειδώλια νεολιθικής εποχής, ευρήματα μυκηναϊκής, γεωμετρικής, κλασικής και ελληνιστικής εποχής, ψηφίσματα της δημοκρατίας της Aιτωλικής Συμπολιτείας και άλλα.  

§      Λαογραφικά Μουσεία Θέρμου, Κόνισκας και Πούλιανης Ανάληψης: Στα εν λόγω Λαογραφικά Μουσεία εκτίθεται σημαντικός αριθμός και μεγάλη ποικιλία ειδών λαϊκής τέχνης, πράγμα που δρα συμπληρωματικά ως πόλος έλξης επισκεπτών στην περιοχή.

§      Μεσαιωνικό γεφύρι της Αρτοτίβας στον Εύηνο: Λιθόκτιστο τοξοειδές γεφύρι, ύψους 12,5 μ. και ανοίγματος 25 μ., η κατασκευή του οποίου ανάγεται στην περίοδο της πρώτης Ενετοκρατίας. Βρίσκεται στα όρια του Δήμου Θέρμου με τη Ναυπακτία και προσεγγίζεται από το Θέρμο μέσω διαδρομής εν μέρει χωμάτινης ή από το Αχλαδόκαστρο Ναυπακτίας μέσω μονοπατιού.

§      Πέτρινο γεφύρι και νερόμυλος Διποταμιάς Γιδομανδρίτη: Πρόκειται για στοιχεία, κατασκευασμένα αμφότερα στα τέλη του 19ου αι., τα οποία συνιστούν μια αρμονική αρχιτεκτονική σύνθεση της αγροτικής κληρονομιάς της περιοχής, από τις πιο χαρακτηριστικές του είδους της στον Δήμο Θέρμου. Η Διποταμιά, που τη συναντάμε στο 17ο χμ. της διαδρομής Θέρμο – Αμπέλια – Κοκκινόβρυση, συνιστά ένα από τα χαρακτηριστικότερα σημεία όπου αποτυπώνεται η εξαίσια φυσική ομορφιά του Γιδομανδρίτη, του φαραγγιού με τα πολλαπλά θέλγητρα, ένα σημείο που αποτελεί συγχρόνως σταθμό για την παραπέρα εξερεύνηση του φαραγγιού.

§      Άλλα στοιχεία της αγροτικής κληρονομιάς: Σε ολόκληρη τη γεωγραφική έκταση του Δήμου Θέρμου συναντάμε πλήθος στοιχείων της αγροτικής κληρονομιάς, όπως πέτρινα γεφύρια, νερόμυλους, βρύσες, γκαλντερίμια και άλλα. Μερικά από αυτά είναι τα τρία πέτρινα γεφύρια της Μυρτιάς, τα οποία συναντάμε σε εγκαταλειμμένα τμήματα του δρόμου Αγρινίου – Θέρμου, όπως και τα αντίστοιχα γεφύρια κατά μήκος της επαρχιακής οδού Ναυπάκτου – Θέρμου, τα μικρότερα πέτρινα γεφύρια στο Χαλίκι, στη Δάφνη Χαλικίου, στο φαράγγι του Δία στην Αμβρακιά και στο Κοσκινόρεμα στη θέση Καμαρούλα Νεροχωρίου, το παραδοσιακό ελαιοτριβείο – μαγγανοπήγαδο στο Πετροχώρι, οι Πηγές και οι νερόμυλοι στο Κεφαλόβρυσο Ανάληψης, ο νερόμυλος του Κωνσταντόπουλου στη Μυρτιά και οι νερόμυλοι της Αγίας Σοφίας, της Αμβρακιάς, της Κόνισκας και της Καμαρούλας Νεροχωρίου.

2. Πολιτιστικά Δρώμενα

§      Γιορτές Αγίου Κοσμά του Αιτωλού: Στο Θέρμο πραγματοποιούνται κάθε Αύγουστο οι καθιερωμένες εδώ και δεκαετίες γιορτές προς τιμή του Αγίου Κοσμά, του Αγίου των Σκλάβων, οι οποίες περιλαμβάνουν μεγάλη ποικιλία πολιτιστικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων, όπου συρρέει πλήθος κόσμου. Ομοίως, την ίδια περίοδο πραγματοποιείται πλήθος εκδηλώσεων και στα χωριά του Δήμου Θέρμου.

§      Θερμικά: Τα Θερμικά, η διοργάνωση των οποίων ξεκίνησε το 2015 και συνεχίζεται και το 2016, πραγματοποιούνται στο Θέρμο κάθε φθινόπωρο με μέριμνα της Εταιρείας Φίλων Μουσείου και Αρχαιολογικού Χώρου Θέρμου και περιλαμβάνουν συνέδρια, ημερίδες, διαλέξεις, εκπαιδευτικές και άλλες πολιτιστικές δράσεις, ενώ μακροπρόθεσμος στόχος είναι η γέννηση πολιτιστικών γεγονότων που θα απευθύνουν προσκλητήριο σύναξης για γνωριμία, συμμετοχική διαδικασία και άνοιγμα της Θερμικής βίβλου για διαδικτυακή παγκόσμια ανάγνωση, για την προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Ως ιδέα – η οποία εδράζεται στον συμβολισμό του Αρχαίου Θέρμου ως κοιτίδα της δημοκρατίας, καθώς εδώ, στο πολιτικό και θρησκευτικό Κέντρο της Αιτωλικής Συμπολιτείας, η άμεση Δημοκρατία διάλεξε να γεννηθεί κι ύστερα έγινε η ίδια γεννήτορας αξιών, θεσμών, πολιτισμού, εδώ οι αρχές της Ομοσπονδίας, με ισοπολιτεία αλλά και με την αρχή της διαιτησίας, συγκρότησαν το Κοινό των Αιτωλών και έδωσαν στον κόσμο πρότυπα δημοκρατικής λειτουργίας – στηρίχθηκε στην αναβίωση αντίστοιχης γιορτής της αρχαιότητας προσαρμοσμένης στις σύγχρονες συνθήκες και απαιτήσεις. Τα Θερμικά, που γίνονταν κατά τη φθινοπωρινή ισημερία στο αρχαίο Θέρμο, αναφέρονταν στη  σύνοδο της μεγάλης λαϊκής Ομοσπονδιακής Συνέλευσης των Αιτωλών, η οποία γινόταν για να εκλέξουν τους άρχοντες της Συμπολιτείας και να αποφασίσουν για τα σπουδαία πολιτειακά τους ζητήματα, ενώ συγχρόνως διοργανώνονταν πολιτιστικές και άλλες εκδηλώσεις.

§      Άλλα Πολιτιστικά Δρώμενα: Στο Θέρμο και στα χωριά του Δήμου Θέρμου πραγματοποιούνται πλήθος εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους στηριγμένες στα τοπικά χαρακτηριστικά, από τις οποίες ξεχωρίζουν η Γιορτή της αθερίνας κάθε Αύγουστο στην παραλίμνια περιοχή της Μυρτιάς, ο Χορός «Γαϊτανάκι» το Πάσχα στην Ανάληψη και στην Αγία Σοφία, η Γιορτή του Τσίπουρου στην Κόνισκα κ.α..

Θρησκευτικός Τουρισμός

Τα βασικά αξιοθέατα θρησκευτικού ενδιαφέροντος

§       Μνημεία για τον Άγιο Κοσμά τον Αιτωλό: Στο Μέγα Δένδρο Θέρμου – τον τόπο όπου γεννήθηκε ο Άγιος των Σκλάβων, ο Ισαπόστολος, ο εθνεγέρτης, ο ιδρυτής πλήθους σχολείων στα μέρη όπου περιηγήθηκε, ο οποίος έθεσε γερά τα θεμέλια για την εθνεγερσία του 1821 – διατηρούνται τα θεμέλια του σπιτιού που γεννήθηκε ο Άγιος και προσκύνημα δίπλα. Ακόμη,  εκεί κοντά υπάρχει ο παλαιός Ναός του Αγίου Κοσμά όπως και ομώνυμο μοναστήρι, όπου φυλάσσεται μέρος του ιερού λειψάνου του, το οποίο μεταφέρθηκε εδώ από τον τόπο που είναι θαμμένος, το Κολικόντασι της Αλβανίας, όπου μαρτύρησε το 1779.

§       Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής στη Μάνδρα: Εδώ, κατά την παράδοση λειτουργούσε Κρυφό Σχολειό στα χρόνια της σκλαβιάς. Μοναδική στο είδος της η κρύπτη του μοναστηριού, όπου σήμερα υπάρχει αναπαράσταση των κέρινων ομοιωμάτων των μαθητών και του καλογεροδιδασκάλου. Ε­κεί δί­δα­ξε, σύμ­φω­να με την πα­ρά­δο­ση πρώ­τος δά­σκα­λος του Κο­σμά του Αι­τω­λού, ο ιε­ρο­δι­δά­σκα­λος Προ­κό­πιος Γιαν­νέ­λος ο Αι­τω­λός α­πό τον Δρυ­μώ­να.

§       Μοναστήρι της Μυρτιάς (11^ος αι.): Ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ελλάδας με συνεχή ιστορία χιλίων χρόνων. Διαθέτει διμερές καθολικό με τοιχογραφικό διάκοσμο και αποτέλεσε κέντρο παιδείας σε όλη τη διάρκεια της τουρκικής κατάκτησης.

§       Βυζαντινό εκκλησάκι της Πα­να­γί­ας Ε­λε­ού­σας στην Άνω Μυρτιά (15^ος αι.): Το εκκλησάκι – το οποίο πα­ρου­σιά­ζει ενδια­φέ­ρον για τις α­ξιό­λο­γες τοι­χο­γρα­φί­ες, μια ε­πι­γρα­φή κι ένα μι­κρό πτυ­χω­τό κιο­νό­κρα­νο – είναι χτι­σμέ­νο σε σπή­λαιο στην κόψη ενός μεγάλου γκρεμού.  Α­πό τον ε­κεί εξώστη της Παναγίας του βράχου, όποιος σταθεί, μπορεί να θαυ­μά­σει τη λί­μνη Τρι­χω­νί­δα και τον κά­μπο της Κάτω Μυρτιάς με το πανέμορφο πορτοκαλεώνα. 

§       Ναοδομικό συγκρότημα της Αγίας Σοφίας (13ος αι.): Το συγκρότημα αποτελείται από τον διπλό ναό του Αγίου Νικολάου και των Ταξιαρχών – ο οποίος είναι χτισμένος με δόμους από τον αρχαίο ναό που ήταν αφιερωμένος στην «Αρτέμιδα Ηγεμόνη», τοπική θεότητα των Αιτωλών – και από τον ερειπωμένο ναό της Αγίας Σοφίας που βρίσκεται δίπλα.

§       Μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στην Ανάληψη (12^ος αι.): Στο ιστορικό αυτό μοναστήρι, που είναι πρόσφατα αναπαλαιωμένο, ασκήτεψε ο Νεομάρτυρας Ιάκωβος (1519 μ.Χ.) στη σκήτη που υπάρχει πλησίον του μοναστηριού. Εν­δια­φέ­ρον πα­ρου­σιά­ζουν έ­να υ­πέ­ρο­χο ξυ­λό­γλυ­πτο τέ­μπλο καθώς κι έ­να αρ­γυ­ρε­πέν­δυ­το Ευαγ­γέλιο του 1697 που σώ­ζε­ται. 

§       Μοναστήρι του Φωτμού Πετροχωρίου: Το μοναστήρι βρίσκεται στη βορειοανατολική όχθη της λίμνης Τριχωνίδας και είναι  αφιερωμένο στον Άγιο Γεώργιο, άγνωστο για ποιο λόγο (κατά την κτητορική επιγραφή ήταν αφιερωμένο στην Παναγία την Περίβλεπτο). Το καθολικό της μονής ιδρύθηκε και ιστορήθηκε το 1589. Η πρόσβαση γίνεται μέσω χωματόδρομου από το Πετροχώρι ή από  τα λουτρά της Κάτω Μυρτιάς.

§       Μοναστήρι του Καταφυγίου Δρυμώνα: Το μοναστήρι βρίσκεται στο χα­μη­λό­τε­ρο ση­μεί­ο με­γά­λης χα­ρά­δρας μετα­ξύ των οι­κι­σμών Τα­ξιάρ­χη και Δρυ­μώ­να, το οποίο αποτέλεσε καταφύγιο των Αρματολών και των Κλεφτών τον καιρό της Τουρκοκρατίας λόγω της γεωγραφικής του θέσης που το έκανε αθέατο από οποιοδήποτε σημείο. Η πρόσβαση γίνεται μέσω χωμάτινου δρόμου από τον Δρυμώνα ή μέσω μονοπατιού από τον Ταξιάρχη.

§       Ναός του Αγίου Γεωργίου του Νεομάρτυρα στο Αργυρό Πηγάδι: Ο πεντάτρουλος αυτός ναός είναι ο πρώτος ναός που χτίστηκε προς τιμή του Αγίου και αποτελεί ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά δείγματα της νεότερης εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής. Η πρόσβαση γίνεται μέσω διαδρομών εν μέρει χωμάτινων, οι οποίες διέρχονται από Αμβρακιά η πιο κοντινή ή από Δρυμώνα – Νεροχωρίου η πιο μακρινή.

§       Άλλοι ναοί: Στο σύνολο της περιοχής του Δήμου Θέρμου υπάρχουν, επίσης, πολλοί αξιόλογοι ναοί – νεότερα μνημεία. Στους σημαντικότερους από αυτούς συγκαταλέγονται ο Ναός Εισοδίων της Θεοτόκου στο Μέγα Δένδρο, που ανεγέρθηκε με χρήματα που διέθεσε ο Μεγαδενδρίτης δάσκαλος του γένους Ευγένιος Γιαννούλης, όπως και οι ναοί  του Αγίου Γεωργίου στο Λευκό, του Αγίου Παντελεήμονα στα Σιταράλωνα, του Αγίου Νικολάου στην Ανάληψη, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στα Αμπέλια και άλλοι.

v Δραστηριότητες – Φύση

Οι δραστηριότητες και τα φυσικού κάλλους αξιοθέατα

§       Λίμνη Τριχωνίδα: Η μεγαλύτερη, καθαρότερη και ομορφότερη λίμνη της Ελλάδας,  "το Πέλαγος της Αιτωλίας", η αδιαμφισβήτητη κυρά στο "Μέγα Αιτωλικό Πεδίο" της αρχαιότητας. Η λίμνη, που προστατεύεται από το δίκτυο Natura 2000, φιλοξενεί πάνω από 200 είδη πουλιών και σπάνια είδη ψαριών, κάποια από τα οποία είναι υπό προστασία, καθώς επίσης και βίδρες, το αμφίβιο που απαντάται όλο και σπανιότερα στην Ελλάδα, μιας και ζει μόνο σε καθαρά νερά. Περιμετρικά της λίμνης, σε μικρή απόσταση από την όχθη της, είναι χτισμένα πάνω από 20 χωριά, ενώ πολύ περισσότερα είναι χτισμένα σε όλη τη λεκάνη απορροής της, από τα οποία ξεχωρίζουν η γραφική Μυρτιά, «η νύμφη της Τριχωνίδας», το Θέρμο – το σημείο αναφοράς  της ευρύτερης περιοχής, με τα πλατάνια, τα νερά, την αγορά, τα πέτρινα σπίτια, σπάνια δείγματα της νεότερης αρχιτεκτονικής, τα αρχαία και τον Κοσμά τον Αιτωλό – το Πετροχώρι με τα παραδοσιακά πέτρινα κτίρια και η Ανάληψη, το μπαλκόνι προς την Τριχωνίδα. Η διαδρομή περιμετρικά της λίμνης Τριχωνίδας προσφέρει μοναδικές συγκινήσεις, καθώς το φυσικό κάλλος της περιοχής είναι ασυναγώνιστο και τα μνημεία της από αρχαιοτάτων χρόνων εδώ ανθρώπινης παρουσίας πληθωρικά, ενώ υπάρχουν πολλά σημεία στην παραλίμνια περιοχή για καφέ και φαγητό, ακόμη και για μπάνιο σε πανέμορφες παραλίες, με πιο χαρακτηριστική αυτή του Φωτμού στη μαγευτική παραλίμνια χωμάτινη διαδρομή Μυρτιά – Σιταράλωνα.

§       Ποταμός Εύηνος: Ο μυθικός ποταμός, ο "Φίδαρης" για τους ντόπιους, που φιδοσέρνεται ανάμεσα στα Αιτωλικά βουνά, προσφέροντας ατελείωτες εικόνες άφατης ομορφιάς, ώσπου να καταλήξει στη θάλασσα του Πατραϊκού Κόλπου. Χαράδρα Πόρος – Γέφυρα Μπανιά, Καρέλι, Μεσαιωνική Γέφυρα Αρτοτίβας, Βαλτσόρεμα, Στενά Ευήνου ανάμεσα σε Κόνισκα και Πέρκο, είναι μερικά μόνο από τα πιο γνωστά σημεία – αξιοθέατα του ποταμού στην περιοχή αυτή και δεν είναι τα μοναδικά, καθώς το ποτάμι σε ολόκληρο το μήκος του ρου του προσφέρει εικόνες σπάνιας ομορφιάς. Σημείο αναφοράς αποτελεί ο οικισμός Χάνι Μπανιά επί της διαδρομής Ναύπακτος – Θέρμο, όπου υπάρχει Πάρκο Αναψυχής Υπαίθριων Εναλλακτικών Δραστηριοτήτων, ιδανικός προορισμός για τους επισκέπτες που είναι λάτρεις Rafting, Kayak, Mountain Bike, Rappel, Αναρρίχηση, Τοξοβολία, Ιππασία, Πεζοπορία, Flying Fox, ή απλά για όποιον θέλει να απολαύσει το φαγητό του δίπλα στη δροσιά του ποταμού. Εδώ, απ’ την πλευρά του Δήμου Θέρμου, βρίσκεται και το Εθνικό Προπονητικό Κέντρο Σλάλομ (Κανόε - Καγιάκ), η  μοναδική υποδομή του είδους στη χώρα στο φυσικό της χώρο, σε ποτάμι, όπου διοργανώνονται κατά διαστήματα αγώνες από οργανωμένες ομάδες.

§       Ευηνολίμνη: Η Ευηνολίμνη, το σμαράγδι που χάρισε ο άνθρωπος στα Αιτωλικά βουνά ως αντίδωρο για το πόσιμο νερό, το ζωογόνο αυτό στοιχείο που αυτά του προσφέρουν για να δώσει ζωή στις μεγάλες πολιτείες του. Ένας απέραντος ζωγραφικός πίνακας δημιουργημένος από τον συνταιριασμό θεϊκού κεφιού με το μεράκι ταλαντούχου ανθρώπινου χεριού. 

Η Ευηνολίμνη βρίσκεται στη Ναυπακτία, λίγο ανατολικότερα από το Β/Α άκρο των ορίων του Δήμου Θέρμου, στην περιοχή των ορίων της Τ.Κ. Διπλατάνου με τη Ναυπακτία, και προσεγγίζεται, είτε από τη  Ναύπακτο μέσω διαδρομής 75 χμ. είτε από το Θέρμο, μέσω της ασφάλτινης στο σύνολό της διαδρομής Θέρμο - Πλάτανος - Ευηνολίμνη (49 χμ.) ή μέσω της κατά το ήμισυ χωμάτινης διαδρομής Θέρμο - Κόνισκα - Ευηνολίμνη (39 χμ.). 

§       Χείμαρρος Μοκιστιάνος (Πηγές Αγίας Σοφίας – Δίδυμοι Καταρράκτες): Το κάλλος που συναντά κανείς στο συνολικού μήκους 7 χμ. φαράγγι του Μοκιστιάνου, το οποίο ξεκινάει από τις Πηγές της Αγίας Σοφίας και καταλήγει στη λίμνη Τριχωνίδα κοντά στα Λουτρά Μυρτιάς, είναι ασυναγώνιστο, καθώς συνυπάρχει πληθώρα στοιχείων, φυσικά και ανθρωπογενή, που καθιστούν το φαράγγι αξιοζήλευτο τουριστικό προορισμό.

Οι Πηγές της Αγίας Σοφίας, μια γήινη φυσική γωνιά του παραδείσου, σε έναν άρτια διαμορφωμένο χώρο στον χείμαρρο Μοκιστιάνο επί της διαδρομής από Αγρίνιο προς Θέρμο, δίπλα στο ναοδομικό συγκρότημα της Αγίας Σοφίας και πολύ κοντά στο Θέρμο, συνιστούν  εντυπωσιακή είσοδο στη μαγεία της Θερμιώτικης φύσης.

Οι Δίδυμοι Καταρράκτες του Μοκιστιάνου, που βρίσκονται στο μέσον περίπου της διαδρομής κατά μήκος του φαραγγιού, αποτελούν τον κρυμμένο πολύτιμο θησαυρό του φαραγγιού, που αξίζει κάποιος να τον αναζητήσει. Οι καταρράκτες προσεγγίζονται είτε από τη Μυρτιά είτε από την Αγία Σοφία, ακολουθώντας μικρού μήκους μονοπάτι κατάβασης ως το κάτω μέρος των καταρρακτών σε συνέχεια αντίστοιχων αγροτικών δρόμων που καταλήγουν σε κοντινά στους καταρράκτες σημεία.

§       Ποτάμιο σπήλαιο Θεοτικό – ποταμός Φιδάκια:  Το ποτάμιο σπήλαιο «Θεοτικό» αποτελεί ένα σπάνιο μνημείο της φύσης σμιλεμένο από "θεϊκό" χέρι, όπου το ποτάμι διέρχεται για πολλές δεκάδες μέτρα μέσα από το υπέροχο αυτό σπήλαιο, σε τμήματα του οποίου μάλιστα σχηματίζονται μικροί αλλά υπέροχοι σταλακτίτες, ενώ στα ίδια σημεία αναβλύζουν και διάσπαρτες μικροπηγές. Άλλοι θεωρούν το σπήλαιο φυσικό γεφύρι και δεν έχουν και άδικο, αφού το έξω πάνω μέρος του σπηλαίου γεφυρώνει με φυσικό τρόπο τις πλαγιές εκατέρωθεν του ποταμού. Το σπήλαιο προσεγγίζεται μέσω μονοπατιού, που ξεκινάει κοντά από τον Δρυμώνα, σε απόσταση περί τα 17 χμ. από Θέρμο, 15 χμ. σε ασφάλτινη διαδρομή και 2 σε χωμάτινη. Τα Φιδάκια, παραπόταμος του Ευήνου, προσφέρονται για περιπατητικές διαδρομές κατά μήκος της κοίτης του κατά τους θερινούς μήνες, ενώ χρησιμοποιείται για κατάβαση Kayak με σημείο εκκίνησης από τη γέφυρα στο Βασιλικό Πέραμα ή από τη Γέφυρα της Μάνδρας στη διαδρομή από Θέρμο προς Κόνισκα και συνέχιση μέσω του Ευήνου.

§       Φαράγγι του Γιδομανδρίτη: Το φαράγγι του ποταμού Γιδομανδρίτη, παραποτάμου του Ευήνου – το φαράγγι με τα πολλαπλά θέλγητρα που το συναντάμε στη διαδρομή από  Θέρμο προς Αμπέλια και Κοκκινόβρυση, η οποία συνεχίζεται μακρύτερα ακόμη και προς το κοντινό πασίγνωστο φαράγγι Πανταβρέχι στην Ευρυτανία – χαρακτηρίζεται από σπάνια φυσική ομορφιά, καθώς συγκεντρώνει πλήθος χαρακτηριστικών της παραποτάμιας και ορεινής φύσης, κι ακόμη διαθέτει ποικιλία ανθρώπινων δημιουργημάτων, αρμονικά συνταιριασμένων με το φυσικό περιβάλλον, στοιχεία που το καθιστούν ιδιαίτερα ελκυστικό προορισμό.

Κύρια στοιχεία που συνθέτουν το παζλ των εικόνων και του πολυσύνθετου χαρακτήρα της περιοχής αυτής συνιστούν οι Πηγές του Γιδομανδρίτη, η Κοιλάδα των Νεράιδων, τα Κούρβουλα, η Διποταμιά, τα κύρια ρέματα (Κοσινόρεμα και Κοσκινόρεμα) που συμβάλλουν στο ποτάμι, οι χαραδρώσεις και οι πολυποίκιλοι γεωλογικοί σχηματισμοί, οι οικισμοί, οι  βουνοκορφές η χλωρίδα και η πανίδα.

Το καθένα από αυτά τα στοιχεία ξεχωριστά και όλα μαζί από κοινού συνθέτουν «το σύμπαν» του Γιδομανδρίτη. Οι Πηγές του Γιδομανδρίτη, ένα ορεινό τοπίο με πολυσύνθετο φυσικό κάλλος, όπως αυτό συντίθεται από τις χαραδρώσεις, τους γεωλογικούς σχηματισμούς, τους μικρούς σχετικά αλλά πανέμορφους καταρράκτες, τα νερά, τις βουνοκορφές, την ποικίλης μορφής βλάστηση. Η Κοιλάδα των Νεράιδων, ένα πλατανοσκεπές τμήμα του ποταμού σε μήκος περί τα 4 χμ., όπου οι πλουσιοπάροχες εικόνες που παρέχει η φύση ξεπροβάλλουν αρμονικά συνταιριασμένες με τα έντονα ίχνη της πανταχού ανθρώπινης παρουσίας. Τα Κούρβουλα, όπου οι τεχνητές αναβαθμίδες (πεζούλες) διαμορφώνουν ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά ανάγλυφα ορεινού τοπίου, ενώ τα διάσπαρτα πετρόχτιστα σπίτια και οι λοιπές ανθρωπογενείς παρεμβάσεις - καλύβες, στέρνες, αυλάκια, βρύσες, δρόμοι και άλλα - συνδιαμορφώνουν ένα εντυπωσιακό σκηνικό. Η Διποταμιά, με το πέτρινο τοξωτό γεφύρι και τον νερόμυλο δίπλα, στοιχεία που αμφότερα συνθέτουν μια αρμονική αρχιτεκτονική σύνθεση της αγροτικής κληρονομιάς. Τα κύρια ρέματα (Κοσινόρεμα και Κοσκινόρεμα) που συμβάλλουν στον Γιδομανδρίτη, όπως και άλλα μικρότερα, το καθένα με τα δικά του θέλγητρα. Οι οικισμοί περιμετρικά του φαραγγιού και σε όλη την ακτίνα της Κοιλάδας που σχηματίζει το ποτάμι (Αμπέλια, Άγιος Θεόδωρος, Αμβρακιά, Κοκκινόβρυση, Αργυρό Πηγάδι, Κοσκινά. Μελίγκοβα, Νεροχώρι) όπως και άλλοι μικρότεροι, κατοικημένοι ή εγκαταλειμμένοι σήμερα. Οι πλαγιές παντού τριγύρω, αλλού ήμερες και κατάφυτες με ποικίλη παραμεσογειακή και ορεινή βλάστηση και άγρια βότανα κι αλλού απότομες με εντυπωσιακά γεωλογικά σχήματα.. Οι βουνοκορφές με την υποαλπική βλάστηση. Η άγρια πανίδα, η πέστροφα με τις κόκκινες βούλες στο ποτάμι, τα ζαρκάδια, τα αγριογούρουνα, οι λαγοί, τα αρπακτικά πτηνά και άλλα.

§         Ανατολικό Παναιτωλικό: Η ακολουθία των βουνοκορφών του Ανατολικού Παναιτωλικού – οι οποίες βρίσκονται κυρίως στα όρια του Δήμου Θέρμου και της Αιτωλοακαρνανίας με την Ευρυτανία, καθώς και άλλες μικρότερες στα αντερείσματα αυτού προς τη λίμνη Τριχωνίδα, τον Εύηνο, τον Γιδομανδρίτη και τα Φιδάκια – των βουνοπλαγιών, των οροπεδίων και των μικρών πεδιάδων στους πρόποδες αυτών στην παραλίμνια περιοχή της λίμνης Τριχωνίδας, συνθέτουν το πολύπτυχο της γεωμορφολογικής διαμόρφωσης του εδάφους στο ανατολικό τμήμα της περιοχής της Τριχωνίδας, στην περιοχή του Δήμου Θέρμου, που αποτελεί το βασικό στοιχείο που προσφέρει μεγάλη ποικιλία από διαφορετικά φυσικά περιβάλλοντα, τα οποία με τη σειρά τους καθιστούν την περιοχή αυτή ελκτική για επίσκεψη. Θα περιοριστούμε να αναφερθούμε σε μερικές μόνο από τις πιο χαρακτηριστικές βουνοκορφές της περιοχής αυτής, επιλέγοντας αυτές που ορίζουν και τα απώτατα όρια της περιοχής της Τριχωνίδας. Αυτές είναι η Τριανταφυλλιά (1.817 μ. υψόμετρο), η αρχόντισσα του Ανατολικού Παναιτωλικού στο βορειότερο μέρος αυτού, καθότι είναι η ψηλότερη και εντυπωσιακότερη κορυφή του, το Πλατάνι (1.779 μ. υψόμετρο), η βασίλισσα των φαραγγιών, στο βορειοανατολικό άκρο του Δήμου Θέρμου στα σύνορα με την Ευρυτανία, και η κορυφή Ανάληψη (1.021 μ. υψόμετρο) στο νοτιοανατολικό άκρο της οροσειράς, η οποία είναι κυρίαρχη ανάμεσα σε λίμνη Τριχωνίδα, Εύηνο και Ναυπακτιακά βουνά.

Δραστηριότητες στη φύση

Τα παραπάνω περιγραφόμενα χαρακτηριστικά του Δήμου Θέρμου προσφέρονται για πολλών ειδών δραστηριότητες στη φύση. Πεζοπορία, διάσχιση φαραγγιών, μπάνιο, ορειβασία, αναρρίχηση, παρατήρηση πουλιών, ορεινή ποδηλασία, μηχανοκίνητος αθλητισμός, πτήσεις «παρά πέντε», Rafting, Kayak και άλλα είναι μερικές μόνο από αυτές, οι οποίες πραγματοποιούνται σε πολλά σημεία του Δήμου Θέρμου.

      Επίλογος

Με όλα αυτά που αναφέρονται εδώ, παρότι δεν είναι δυνατό να χωρέσει σε μια σύντομη παρουσίαση ο απέραντος πλούτος του Θέρμου και της ευρύτερης περιοχής, όπως αυτός προσδιορίζεται από τη φύση και τα ανθρώπινα δημιουργήματα στη μακρόχρονη ιστορική της πορεία, μπορούμε να σας διαβεβαιώσουμε πως ο μαγευτικός τούτος τόπος μπορεί εύκολα να σας κερδίσει και να σας φέρει κοντά του όλες τις εποχές του χρόνου.

Η περιοχή διαθέτει τις απαραίτητες υπηρεσίες διαμονής, εστίασης και αναψυχής. Ξενοδοχεία υπάρχουν τόσο στο Θέρμο όσο και σε κοντινά χωριά που μπορούν να σας εξυπηρετήσουν.

Ένα είναι σίγουρο. Κάθε επίσκεψη εδώ αποτελεί και μια ξεχωριστή εμπειρία.