Ραγδαίες εξελιξεις στην εξωσωματική γονιμοποίηση στην Ελλάδα

Ιανουάριος 2011

Δημοσιογραφική κάλυψη από το κανάλι CNN στην κλινική «Γένεσις Αθηνών»:
Η γέννηση υγιούς παιδιού σε μια οικογένεια φορέων του συνδρόμου LEBER με 2 τυφλά παιδιά
Embryo screening success in Greece http://edition.cnn.com/video/#/video/international/2011/01/31/wv.embryo.euro.switch.bk.d.cnn
Η ιστορία της οικογένειας παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Τα ζευγάρι απέκτησε 2 παιδιά την δεκαετία του ΄80, ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Δυστυχώς και τα δύο γεννήθηκαν με το σύνδρομο Leber, κληρονομική νευροπάθεια στο οπτικό νεύρο και σήμερα πιά έχουν χάσει την όρασή τους. Η νόσος αυτή είναι πολύ σπάνια (στην Ευρώπη 1:50,000 παιδιά), είναι μιτοχονδριακή και οι γονείς έφεραν τα παθολογικά γονίδια χωρίς οι ίδιοι να το γνωρίζουν εφόσον δεν νοσούν. Άλλωστε, τη δεκαετία του ΄80 ήταν λιγότερα πράγματα γνωστά για τους μηχανισμούς της κληρονομικότητας και τα γονίδια και η ενημέρωση για τέτοιου είδους θέματα στο ευρύτερο κοινό ήταν ελλιπής.
Η κλειστή κοινωνία στην επαρχιακή πόλη όπου ζει το ζευγάρι, τους αντιμετώπισε με επιφύλαξη και φόβο. Ακόμα και ο ιερέας της μικρής αυτής κοινωνίας δεν συμπαραστάθηκε στην οικογένεια αλλά αντιμετώπισε το γεγονός της γέννησης των δύο αυτών παιδιών με δεισιδαιμονία.
Χάρη στις προσωπικές ενέργειες του πατέρα, ο οποίος δεν πίστεψε ότι για την τύχη των παιδιών του ευθύνονται κατάρες ή άλλου είδους σκοτεινές δυνάμεις, ήρθε σε επαφή με γενετιστές αρχικά στο εξωτερικό και μετά από μερικά χρόνια στην Ελλάδα. Μετά από πολλές, επίμονες και επίπονες προσπάθειες το ζευγάρι κατάφερε να ενημερωθεί για την νόσο των δύο παιδιών του και για την κληρονομικότητα που την συνοδεύει και αποφάσισαν να αποκτήσουν ένα τρίτο υγιές παιδί με την μέθοδο της προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης.
Η προεμφυτευτική γενετική διάγνωση είναι μια διαδικασία που εφαρμόζεται στα γονιμοποιημένα ωάρια κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση, κυρίως για τη διάγνωση κληρονομικών γενετικών ασθενειών. Γίνεται στο διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στην ωοληψία και την εμβρυομεταφορά κατά την προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης. Αφού ολοκληρωθεί ο έλεγχος, μόνο τα φυσιολογικά γονιμοποιημένα ωάρια μεταφέρονται στην μήτρα και με αυτό τον τρόπο, η εγκυμοσύνη ξεκινά με ασφάλεια.
Με την μέθοδο αυτή, το ζευγάρι κατάφερε να αποκτήσει πριν από λίγους μήνες ένα υγιέστατο κοριτσάκι. Τη έκβαση της διαδικασίας ανέλαβε το Εργαστήριο Ιατρικής Γενετικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Καθ. κ. Εμμ. Καναβάκης) σε συνεργασία με το Κέντρο Ανθρώπινης Αναπαραγωγής στην Κλινική «Γένεσις Αθηνών» (διευθ. κ. Κ. Πάντος)

Ιoύνιος 2011

Γέννηση των πρώτων διδύμων στην Ελλάδα μετά από την εφαρμογή του προεμφυτευτικού γενετικού ελέγχου με τη μέθοδο του Συγκριτικού Γενομικού Υβριδισμού με μικροσυστοιχίες DNA (CGH-Array) όπου ελέγχονται και τα 23 ζευγάρια χρωμοσωμάτων που έχει το ανθρώπινο κύτταρο.
Στη κλινική «Γένεσις Αθηνών» έχουμε εφαρμόσει τον προεμφυτευτικό γενετικό έλεγχο των 24 χρωμοσωμάτων με την μέθοδο Array-CGH σε συνδυασμό με τη μέθοδο βιοψίας εμβρύου 3ης μέρας ή βιοψίας εμβρύου στο στάδιο της βλαστοκύστης και έχουμε ήδη τις πρώτες 20 εγκυμοσύνες. Πρόκειται για μια ελπιδοφόρα διαδικασία που ενδεχομένως να επιφέρει την επανάσταση στην εξωσωματική γονιμοποίηση, την προεμφυτευτική διάγνωση και τον προγεννητικό έλεγχο, διασφαλίζοντας έτσι καλύτερα ποσοστά εγκυμοσύνης κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση, ταχύτερη και ακριβέστερη διάγνωση κατά τον προεμφυτευτικό έλεγχο και αλλαγή των δεδομένων που αφορούν στον προγεννητικό έλεγχο των εμβρύων κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Μέρος των αποτελεσμάτων μας δημοσιεύτηκαν στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Journal of Human Reproduction τον Ιούλιο του 2011.
(Επισύναψη επιστημονικού άρθρου)

Οκτώβριος 2011

Γέννηση διδύμων 11 χρόνια μετά από την γονιμοποίησή τους.

Στην Πάτρα γεννήθηκαν δίδυμα (αγοράκι και κοριτσάκι) 11 χρόνια μετά από την γονιμοποίησή τους στο εργαστήριο του Κέντρου Ανθρώπινης Αναπαραγωγής στην Κλινική Γένεσις Αθηνών. Το ζεύγαρι από την Πάτρα, προσήλθε στο Κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης τον Σεπτέμβριο του 2001, όπου υποβλήθηκε σε προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης. Με την πρώτη προσπάθεια εξωσωματικής γονιμοποίησης που πραγματοποιήθηκε στις 05/09/2001, το ζευγάρι απέκτησε ένα υγιές κοριτσάκι. Τα πλεονάζοντα, για την τοτε προσπάθεια, γονιμοποιημένα ωάρια καταψύχθηκαν και παρέμειναν στην κρυοσυντήρηση για πάνω από 10 χρόνια. Τον Μάρτιο του 2011, το ζευγάρι επανήλθε στο Κέντρο προκειμένου να πραγματοποιήσει την εμβρυομεταφορα των καταψυγμένων γονιμοποιημένων ωαρίων. Από την διαδικασία απόψυξης των κρυοσυντηρημένων εμβρύων επιβίωσαν αυτούσια και τα 3 γονιμοποιημένα ωάρια τα οποία και μεταφέρθηκαν στη μήτρα της μητέρας και μετά από 9 μήνες γεννήθηκαν τα δίδυμα, ένα υγιέστατο κοριτσάκι και ένα αγοράκι. Μετα από έλεγχο στη βιβλιογραφία, το περιστατικό αυτό είναι το δεύτερο στον κόσμο όπου «τρίδυμα» αδελφάκια γεννιούνται με τόσο μεγάλη διαφορά ηλικίας μεταξύ του πρώτου με των άλλων δύο.

Δεκέμβριος 2011

Στο Κέντρο Ανθρώπινης Αναπαραγωγής έχουμε προβεί σε κατάψυξη ωοθηκών/ ωοθηκικού ιστού σε 5 γυναίκες που νοσούν από διαφορετικές μορφές καρκίνου. Η κατάψυξη ωοθηκικού ιστού έγινε προκειμένου να ολοκληρώσουν οι γυναίκες την θεραπεία του καρκίνου με ακτινοβολία/χημειοθεραπεία και μετά το πέρας της θεραπείας τους να μεταμοσχευθεί στις ωοθήκες τους προκειμένου να διαφυλάξουν τη γονιμότητα τους.
Μόλις την προηγούμενη εβδομάδα, στις 5/12/2011 έγινε λαπαροσκοπική αποφλοίωση ωοθήκης σε γυναίκα 42 ετών με καρκίνο του μαστού η οποία θα υποβληθεί σε θεραπεία χημειοθεραπείας σε μια εβδομάδα. Ο ωοθηκικός ιστός από την αποφλοίωση και των δύο ωοθηκών, καταψύχθηκε και φυλάσσεται στους -196ΟC σε υγρό άζωτο. Μετά τη θεραπεία από τον καρκίνο, θα μεταμοσχευθεί στην ίδια και συγκεκριμένα στις ωοθήκες της προκειμένου να διατηρήσει την γονιμότητά της. Ως γνωστό, η υποβολή σε θεραπείες ακτινοβολίας ή χημειοθεραπείας, καταστρέφει εντελώς τις ωοθήκες.

Η ιστορία της συγκεκριμένης γυναίκας έχει ώς εξής: Το καλοκαίρι και ενώ ήταν έτοιμη να παντρευτεί, ψηλάφησε στο στήθος της ένα ογκίδιο. Αυτόματα ξεκίνησε διαδικασίες εξετάσεων και όλα έδειξαν οτι υπήρχε πρόβλημα κακοήθειας. Όλα όσα της φαινόντουσαν μέχρι τότε προτεραιότητα, όπως ο γάμος και η απόκτηση παιδιού ήρθαν σε δεύτερη μοίρα. Όλοι οι γιατροί και οι ογκολόγοι που επισκέφθηκε δεν της έδωσαν εναλλακτική, μα το χειρότερο ήταν οτι δεν την ενημέρωσαν οτι ξεκινώντας θεραπεία αυτομάτως της έπαιρναν το δικαίωμα της απόκτησης παιδιού. Είναι σοκαριστικό ότι ενώ η ιατρική συνεχώς εξελίσσεται η ενημέρωση των ιατρών να είναι ελλειπής και η συμβουλευτική τους στους ασθενείς προβληματική.
Όταν η ίδια ξεπέρασε το πρώτο σοκ άρχισε να ενδιαφέρεται και να αναζητά λύση στο πρόβλημά της. ΄Ετσι οδηγήθηκε στο κέντρο μας. Ο χρόνος βέβαια ήταν λίγος και η διαδικασία συλλογής ωαρίων χρονοβόρα. Την ενημερώσαμε ότι εάν ήθελε μπορούσε να διατηρήσει ωοθηκικό ιστό στην κατάψυξη και στη συνέχεια με μεταμόσχευση είχε ελπίδες να επαναφέρει την γονιμότητά της. Ο ενθουσιασμός της ήταν έκδηλος και η απόφασή της άμεση. Μοιράστηκε όμως μαζί μας τον εκνευρισμό που της προκαλούσε η σκέψη οτι κανείς ογκολόγος δεν την ενημέρωσε για αυτήν την δυνατότητα και όταν εκείνη τους ενημέρωσε ήταν έκπληκτοι που αυτό μπορούσε να γίνει και στην Ελλάδα!
Με επιτυχία έγινε η επέμβαση και η αφαίρεση του ωοθηκικού της ιστού το οποίο και καταψύχθηκε και η κυρία Χ έχει πλέον μόνο την θεραπεία να την απασχολεί αφού η ψυχολογία της είναι καλύτερη γνωρίζοντας ότι σε 2 χρόνια οι γιατροί της, της επιτρέπουν να προσπαθήσει να γίνει μητέρα.

Βραβεύσεις και Διεθνής αναγνώριση

Μάρτιος 2011

Μέλος της επιστημονικής μας ομάδας εξελέγη στο διοικητικό συμβούλιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Προεμφυτευτικής Γενετικής Διάγνωσης Της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (ESHRE PGD Consortium).

Μάιος 2011

Μας κοινοποιήθηκε από την Εκτελεστική Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας (European Society of Human Reproduction and Embryology- ESHRE - http://www.eshre.eu), ότι το Κέντρο μας επιλέχθηκε ανάμεσα από 11 κέντρα σε όλο τον κόσμο να συμμετάσχει στην εφαρμογή της τυχαιοποιημένης μελέτης που ξεκινάει η Εταιρεία. Συνολικά, στην μελέτη συμμετέχουν 7 κέντρα Εξωσωματικής γονιμοποίησης και Μοριακής γενετικής από όλον τον κόσμο. Η μελέτη αφορά την διερεύνηση της χρησιμότητας και των πλεονεκτημάτων της εφαρμογής του Προεμφυτευτικού γενετικού ελέγχου, όταν αυτός εφαρμόζεται μετά από βιοψία πολικών σωματίων και γενετική ανάλυση με την μέθοδο CGH-Array (Συγκριτικού Γενομικού Υβριδισμού με μικροσυστοιχίες DNA). Αναμένεται ο προεμφυτευτικός γενετικός έλεγχος που εφαρμόζεται με αυτή την μεθοδολογία, να βελτιώσει κατά πολύ το ποσοστό επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης στις γυναίκες μεγάλης αναπαραγωγικής ηλικίας.
Η ESHRE θα ανακοινώσει τα αποτελέσματα της πρωτοπορειακής αυτής μελέτης με την μορφή οδηγίας για τη χρήση του προεμφυτευτικού γενετικού ελέγχου στην επιστημονική κοινότητα.

Σεπτέμβριος 2011

Βράβευση της Εργασίας με τίτλο: «Novel strategy with potential to identify developmentally competent IVF blastocysts» στο διεθνές Συνέδριο «8th Congress on Women's Health & Disease» που διεξήχθη στην Κω 1-3 Σεπτεμβρίου, 2011. Εδώ βραβεύτηκε η επιστημονική μας προσπάθεια που αφορά στην διεθνώς δημοσιευμένη και αναγνωρισμένη μελέτη μας για τον εντοπισμό γονιδίων εμφύτευσης στις βλαστοκύστεις και την επιτυχή έκβαση της εγκυμοσύνης.

Πρώτο βραβείο της καλύτερης προφορικής παρουσίασης του συνεδρίου στον τομέα της γυναικολογίας και Πρώτο βραβείο της καλύτερης προφορικής παρουσίασης στον τομέα Ιατρική της Γονιμότητας και Αναπαραγωγής της Εργασίας με τίτλο: «The application of new technologies in PGD» από το Βασιλικό Κολλέγιο Μαιευτήρων και Γυνακολόγων του Λονδίνου, στο 9ο διεθνές συνέδριο που διοργανώθηκε 28-30 Σεπτεμβρίου 2011, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών. (9th International Scientific Meeting, Royal College of Obstetricians and Gynaecologist). Στο συνέδριο αυτό, παρουσιάσαμε την εφαρμογή των καινοτόμων και πρωτοποριακών μεθόδων για την προεμφυτευτική γενετική διάγνωση και τα αποτελέσματά τους στην κλινική πράξη. Το έργο μας στην Προεμφυτευτική γενετική διάγνωση απέσπασε τα εύσημα για τα καλά αποτελέσματα και τις επιτυχείς εγκυμοσύνες.

Σημειώνεται ότι το Κέντρο Ανθρώπινης Αναπαραγωγής είναι το μόνο κέντρο εξωσωματικής γονιμοποίησης από την Ελλάδα που χάρη στο επιστημονικό του έργο, συμπεριλαμβάνεται στις σελίδες της Iστορίας της Εξωσωματικής Γονιμοποίησης – IVF History: The Millestones (www.ivf-worldwide.com/ivf-history).

Για πρώτη φορά στον κόσμο πετύχαμε :

Τη γέννηση του πρώτου υγιούς παιδιού στον κόσμο μετά την εφαρμογή προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης στο στάδιο των βλαστοκύστεων για την β-μεσογειακή αναιμία. Το περιστατικό αυτό έχει δημοσιευτεί στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Journal for Human Reproduction, 2005.
Η βιοψία στο στάδιο της βλαστοκύστης πλεονεκτεί έναντι των άλλων μεθόδων επειδή επιτρέπει τη λήψη μεγαλύτερου αριθμού κυττάρων (έως 20) με απόλυτη ασφάλεια για το έμβρυο, εξυπηρετώντας παράλληλα τις πολύπλοκες απαιτούμενες γενετικές αναλύσεις. Η επιτυχία της βιοψίας βλαστοκύστεων που εφαρμόσαμε στον Κέντρο Ανθρώπινης Αναπαραγωγής σφραγίστηκε με τη γέννηση του πρώτου υγιούς παιδιού στον κόσμο απαλλαγμένο από μεσογειακή αναιμία.

Διεξαγωγή πρωτοποριακής μελέτης:

Η πιο γνωστή διεθνώς μελέτη που διεξάγαμε σε συνεργασία με τους Αυστραλούς ερευνητές, αφορούσε στην μελέτη και τον εντοπισμό των γονιδίων που είναι υπεύθυνα για την επιτυχία της εμφύτευσης και της εγκυμοσύνης. Η μελέτη αυτή δημοσιεύτηκε στο διεθνές επιστημονικό περιοδικό Journal of Human Reproduction το 2008. Το ίδιο περιοδικό μας ζήτησε συνέντευξη τύπου και συνολικά έγιναν 92 αναφορές στα διεθνή μέσα ενημέρωσης.
Πιο συγκεκριμένα, σε συνεργασία με τους Αυστραλούς ερευνητές, αναπτύξαμε μια νέα στρατηγική που περιλαμβάνει τη βιοψία τροφοεκτοδερμικών κυττάρων από τις βλαστοκύστεις και την ταυτοποίηση αυτών που εμφυτεύτηκαν, με τη μέθοδο της ανάλυσης πολυμορφικών μικροδορυφορικών αλληλουχιών (DNA fingerprinting). Η νέα αυτή μεθοδολογία οδήγησε στο προσδιορισμό των «βιώσιμων» βλαστοκύστεων, αυτών δηλαδή που καταλήγουν σε τελειόμηνες κυήσεις. Μετά τον προσδιορισμό των «βιώσιμων» βλαστοκύστεων, ακολούθησε η μελέτη των γονιδιακών μεταγράφων που εκφράζουν, με την μέθοδο της ανάλυσης mRNA σε μικροσυστοιχίες (microarray mRNA). Η μελέτη της ανάλυσης των γονιδίων που εκφράζονται στις «βιώσιμες» βλαστοκύστεις, ανέδειξε τα γονίδια που είναι υπεύθυνα για την επιτυχή εμφύτευση.
Στη μελέτη που πραγματοποιήθηκε, συμμετείχαν 48 ζευγάρια που υποβλήθηκαν σε κύκλο εξωσωματικής γονιμοποίησης με εμβρυομεταφορά στο στάδιο των βλαστοκύστεων. Η μέθοδος της βιοψίας 8-20 τροφεκτοδερμικών κυττάρων έγινε σε κάθε βλαστοκύστη πριν από την μεταφορά της στη μήτρα. Μετά την επίτευξη της εγκυμοσύνης, έγινε απομόνωση του γενομικού DNA από κύτταρα ομφαλίου λώρου ή από στοματικά επιθηλιακά κύτταρα των παιδιών που γεννήθηκαν. Τα δείγματα DNA από τα παιδιά που γεννήθηκαν και από τα τροφοεκτοδερμικά κύτταρα των βλαστοκύστεων αναλύθηκαν με πολυμορφικές μικροδορυφορικές αλληλουχίες (DNA fingerprinting). Η ανάλυση αυτή οδήγησε στην ταυτοποίηση των παιδιών με τις βλαστοκύστεις από τις οποίες προήλθαν. Ετσι, για πρώτη φορά προσδιορίστηκαν οι βλαστοκύστεις που τελικά εμφυτεύτηκαν, από όσες είχαν αρχικά μεταφερθεί στη μήτρα. Στη συνέχεια, τα δείγματα βιοψιών από τις βλαστοκύστεις χρησιμοποιήθηκαν και για την αξιολόγηση της γονιδιακής τους έκφρασης σε μικροσυστοιχίες mRNA (microarray mRNA analysis) με στόχο τον προσδιορισμό των γονιδίων που συμμετέχουν στη επιτυχή εμφύτευση. Με αυτή τη νέα μεθοδολογία προσδιορίζονται τα γονίδια που καθορίζουν τη «βιωσιμότητα» και την ικανότητα εμφύτευσης της βλαστοκύστης. Στο άμεσο μέλλον, οι τεχνικές αυτές θα χρησιμοποιούνται για τη γρήγορη διάγνωση και τον προσδιορισμό της εμφυτευτικής ικανότητας των βλαστοκύστεων στο εργαστήριο πριν από την μεταφορά τους στη μήτρα ή για τη βελτίωση των υπαρχόντων κριτήριων επιλογής της πιο «βιώσιμης» βλαστοκύστης. Η δυνατότητα να χρησιμοποιούνται αντικειμενικά, μετρήσιμα κριτήρια, όπως η γονιδιακή έκφραση των βλαστοκύστεων, παρά υποκειμενικές παρατηρήσεις, όπως η μορφολογία των γονιμοποιημένων ωαρίων, υπόσχεται να βελτιώσει το ποσοστό επίτευξης της εγκυμοσύνης ακόμα και με τη μεταφορά ενός και μόνο εμβρύου στη μήτρα.
Ο τελικός στόχος είναι η μεταφορά μιας μόνο βλαστοκύστης γενετικά ελεγμένης με υψηλό ποσοστό εμφύτευσης ώστε να βελτιωθεί το ποσοστό κυήσεων κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση. Παράλληλα, η μεταφορά μιας μόνο βλαστοκύστης στη μήτρα, μειώνει αποτελεσματικά το ποσοστό πολύδυμων κυήσεων που είναι μια προτεραιότητα στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Η ιστοσελίδα www.ivf-worldwide.com/ivf-history περιλαμβάνει και τις δύο αυτές πρωτοπορείες μας.

Στο κέντρο μας τα τελευταία χρόνια έχουν γεννηθεί πάνω από 200 υγιή παιδιά με την μέθοδο της προεμφυτευτικής γενετικής διάγνωσης, και κάθε ένα από αυτά είναι και μια διαφορετική ευαίσθητη ανθρώπινη ιστορία.

Για πρώτη φορά στην Ελλάδα πετύχαμε:

1ον. τη γέννηση ιστοσυμβατού, πλήν υγιούς αδελφού δότη (HLA typing) για μεταμόσχευση σε προϋπάρχον παιδί στην οικογένεια που πάσχει από ανίατη ασθένεια.

Έχουμε εφαρμόσει την προεμφυτευτική διάγνωση με έλεγχο ιστοσυμβατότητας σε 37 ζευγάρια με παιδιά που πάσχουν από διάφορα κληρονομικά νοσήματα, όπως μεσογειακή αναιμία, δρεπανοκυτταρική αναιμία, αλλά και σε 4 οικογένειες με παιδιά που νοσούν από λευχαιμία προκειμένου να αποκτήσουν υγιή παιδιά που να είναι και ιστοσυμβατοί δότες για τα άρρωστα αδελφάκια τους.

Ήδη στην Ελλάδα έχουν πραγματοποιηθεί για πρώτη φορά μεταμοσχεύσεις σε 3 οικογένειες με πάσχον παιδί από χρονία κοκκιωματώδη νόσο και 1 μεταμόσχευση σε οικογένεια με άρρωστο παιδί από μεσογειακή αναιμία, που είχαν ως αποτέλεσμα την πλήρη ίαση των πασχόντων παιδιών.

2ον. αποφυγή ασθενειών όψιμης εμφάνισης (late-onset) όπως Huntington (ήδη έχουν γεννηθεί δίδυμα παιδιά στην Κρήτη) ή Alzheimer,

3ον. εντοπισμό μεταλλάξεων σε γονίδια που συσχετίζονται με κληρονομικούς καρκίνους όπως BRCA1, BRCA2, Li-Fraumeni, νευροϊνωμάτωση και ρετινοβλάστωμα (ήδη έχουν γεννηθεί 3 υγιή παιδιά).