Kέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας Ιωαννίνων και η Διαδραστική Αίθουσα της Ιστορίας της Τέχνης της Γιαννιώτικης Ασημουργίας

Ιστορική αναδρομή

Οι αρχές της Γιαννιώτικης Λαϊκής Τέχνης ξεκινούν περίπου με την ιστορία της πόλης των Ιωαννίνων. 

Από αναφορές γνωρίζουμε ότι το ασήμι δουλεύεται στα Ιωάννινα από τα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας καθώς επίσης και τουρκικά έγγραφα μας δείχνουν ότι το 1430 ο κλάδος της ασημουργίας βρίσκεται στην ακμή του.  

Καθ΄ όλη την διάρκεια της ιστορίας υπάρχουν στοιχεία για την εμπορική και την εξαγωγική δραστηριότητα προϊόντων αργυροχοΐας από τους Γιαννιώτες Τεχνίτες σε περιοχές όπως το Βελιγράδι, την Βενετία, το Βουκουρέστι, την Πράγα, την Βιέννη ακόμη και στα Σκόπια και την Ρωσία. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι τα Γιαννιώτικα τυπογραφεία της Βενετίας της Κωνσταντινούπολης προσπορίζουν βιβλία στα Ιωάννινα. Από αυτά, τα εκκλησιαστικά και κυρίως τα ευαγγέλια επενδύονται με ασημένια καλύμματα των Ηπειρωτικών εργαστηρίων. Το επενδεδυμένο στο 16ο αιώνα βυζαντινό ευαγγέλιο της Μολυβδοσκεπάστου που εκτίθεται στο Βυζαντινό Μουσείο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της τέχνης του 16ου αιώνα. Στη Μονή Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους βρίσκεται κάλυμμα Ευαγγελίου, έργο του Σουγδουρή και στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης του Βουκουρεστίου βρίσκεται ασημένιο ποτήριο του 1671 με σλαβική γραφή και την υπογραφή Σουγδουρή. Στη Μονή Σινά σώζεται ασημένιος πολυέλαιος, έργο των αδερφών Σουγδουρή, Σερμπάνου και Ευσταθίου του 1752. Παράλληλα παρουσιάζεται μεγάλη παραγωγή κοσμικών αντικειμένων που είναι διάφορα χρηστικά αντικείμενα όλων των κατηγοριών. Δίσκοι, πιατέλες, βάσεις ποτηριών και ένθετα σε ξύλο διακοσμητικά. Εξαρτήματα αντρικής χρήσης (ράβδοι, ταμπακέρες, πίπες κλπ) και γυναικεία κιβωτίδια. Ιδιαίτερη ζήτηση παρουσιάζουν τα αργυρά γυναικεία και αντρικά κοσμήματα σε πολλές τεχνικές.     

Σήμερα, στα Γιάννενα υπάρχουν περίπου 80 εργαστήρια που εξακολουθούν να παράγουν χειροποίητα έργα τέχνης με παραδοσιακές τεχνικές όπως είναι:

ΕΝΟΤΗΤΑ ΧΥΤΕΥΣΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΧΑΜΕΝΟΥ ΚΕΡΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΧΥΤΟΠΡΕΣΣΑΣ.

Η αναγκαιότητα στον τομέα της μεταλλοτεχνίας,παραγωγής ίδιων μεταξύ τους αντικειμένων (εξαρτημάτων, μικρών διακοσμητικών γλυπτών και κοσμημάτων) επέβαλλε την δημιουργία μηχανημάτων που η χρήση τους σε συνδυασμό με την εφαρμογή σε αυτά μίας πανάρχαιας τεχνικής χύτευσης (του χαμένου κεριού) επέφερε ριζικές αλλαγές στον κατασκευαστικό κλάδο της αργυροχρυσοχοοίας.Η τεχνική αυτή δίνει στον τεχνίτη-κατασκευαστή,την δυνατότητα παραγωγής Χυτών αντικειμένων υψηλής ποιότητας από οποιοδήποτε μέταλλο ή κράμα μετάλλου. Με την χρήση της τεχνικής αυτής μπορούμε να κατασκευάσουμε χυτά αντικείμενα (κοσμήματα, διακοσμητικά,εξαρτήματα κλπ) τα οποία είναι ίδια με το πρωτότυπο που έχουμε κατασκευάσει και έχουν όλα μεταξύ τους τις ίδιες τεχνικές προδιαγραφές.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΑΒΑΤΙ - ΤΕΧΝΙΚΗ NIELLO

Χρησιμοποιώντας την τεχνική niello δημιουργούμε κοσμήματα, χρηστικά αντικείμενα, διακοσμητικά σκεύη και εκκλησιαστικά είδη.Η αισθητική τους αξία, βασίζεται στην ελκυστική αντίθεση που δημιουργείται μεταξύ του λαμπρού λευκού μετάλλου (άργυρος) και του στιλπνού, σκούρου ένθετου στο βασικό μέταλλο κράματος niello. Τέλεια φινιρισμένα και στιλβωμένα, μόνα τους ή ένθετα σε κάποιο άλλο υλικό, (μέταλλο, ξύλο, κόκαλλο, λάκκα κλπ) τα αντικείμενα που δημιουργήθηκαν με την χρήση αυτής της τεχνικής ξεχωρίζουν για το μοναδικό αισθητικό τους αποτέλεσμα.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΥΡΜΑΤΕΡΑ - ΤΕΧΝΙΚΗ FILIGREE

Η τεχνική filigree είναι μία μορφή διακόσμησης από μεταλλικό σύρμα (πλεγμένο, επιπεδωμένο ή συνεστραμένο). Με την χρήση της μπορούμε να δημιουργήσουμε κοσμήματα, διακοσμητικά σκεύη, εκκλησιαστικά αντικείμενα και οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί να σκεφθεί ο τεχνίτης. Στην τεχνική αυτή χρησιμοποιείται συχνότερα σύρμα καθαρού αργύρου ή χρυσού. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί επίσης και σύρμα χαλκού ή οποιουδήποτε μετάλλου το οποίο στην συνέχεια μπορεί να επαργυρωθεί, επιχρυσωθεί ή να πατιναριστεί με την χρήση οξείδωσης για να επιτύχουμε ένα ελκυστικό αισθητικό αποτέλεσμα στην επιφάνειά του.Πολύπλοκα κοσμήματα ή αντικείμενα που δημιουργήθηκαν από πλεγμένο σύρμα, αυτόνομα ως μονάδες ή ένθετα σε κάποιο άλλο υλικό και η προσθήκη σε αυτά πολύτιμων ή ημιπολύτιμων λίθων δημιουργούν ένα άρτιο τεχνικά και αισθητικά αποτέλεσμα. Με το μαλακό σύρμα, αρχικά δημιουργείται ένα εξωτερικό πλαίσιο, το οποίο στην συνέχεια γεμίζει με επιμέρους μικρότερες μονάδες, από πλεγμένο ή συνεστραμένο σύρμα. Όλα αυτά τα μέρη θα συγκολληθούν μεταξύ τους με την χρήση μιας ασημοκόλλησης (σε μορφή σκόνης). Στην επίπεδη επιφάνεια που έχει δημιουργηθεί,ο τεχνίτης μπορεί να προσθέση κατά βούληση, επιμέρους στοιχεία που έχει φτιάξει,επίσης από σύρμα,αλλά και στοιχεία χυτά ή από έλασμα (θήκες για λίθους, γράνες, φυλλαράκια, χερούλια,κλπ) και να δημιουργήσει με τον τρόπο αυτό μία πιο πλούσια και ανάγλυφη επιφάνεια.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΧΥΤΕΥΣΗ ΣΤΟ ΧΩΜΑ

Η  χύτευση στο χώμα είναι μια παλαιά τεχνική, που επιτρέπει την παραγωγή σε μαζική κλίμακα, μεταλλικών αντικειμένων, τα οποία είναι σχετικά πιστά αντίγραφα με ένα πρωτότυπο (μοντέλο) αντικείμενο το οποίο έχει δημιουργήσει ο τεχνίτης. Απαιτεί ελάχιστα τεχνικά μέσα και δεν μας περιορίζει ως προς το μέγεθος των αντικειμένων, θέτει όμως όρια ως προς την πολυπλοκότητα του παραγομένου χυτού τεχνουργήματος. Με την τεχνική αυτή, κατασκευάζονται από ορείχαλκο μεγάλα αντικείμενα (φωτιστικά,πολυέλαιοι,μανουάλια κα) αλλά και μικρά χυτά εξαρτήματα, που θα χρησιμοποιήσει ο τεχνίτης σε κάποια άλλη τεχνική. Επίσης η τεχνική αυτή ενδείκνυται για την κατασκευή από άργυρο των περίφημων ασημένιων σερβίτσιων φαγητού (κουτάλια, πηρούνια, μαχαίρια κλπ) στα οποία προσδίδει μεγάλη αντοχή και εξαιρετικό φινίρισμα. Η μέθοδος αυτή στηρίζεται στην αποτύπωση (με την βοήθεια ενός πρωτοτύπου-μοντέλου), σε ειδικό χώμα χύτευσης (πυρόχωμα),  μιας κοιλότητας που έχει το σχήμα του μοντέλου και την πλήρωση (γέμισμα) της κοιλότητας αυτής, με λειωμένο μέταλλο.Με τον τρόπο αυτό παράγονται αντίγραφα του αντικειμένου που θέλουμε να παράγουμε, από οποιοδήποτε μέταλλο ή κράμα μετάλλου επιλέξει ο τεχνίτης.

ΕΝΟΤΗΤΑ ΣΦΥΡΗΛΑΤΟ – ΣΚΑΛΙΣΤΟ (ΤΕΧΝΙΚΗ REPOUSSE)

Η τεχνική repousse έχει χρησιμοποιηθεί ευρύτατα στην κοσμική και εκκλησιαστική τέχνη και με την χρήση της έχουν κατασκευαστεί αντικείμενα χρηστικά ή απλώς διακοσμητικά. Ένας άψογα εξοικειωμένος με την χρήση της τεχνίτης, μπορεί να κατασκευάσει από έλλασμα πολύτιμου ή άλλου μετάλλου, οποιαδήποτε γεωμετρική φόρμα του ζητηθεί ή έχει σκεφθεί ο ίδιος και να την διακοσμήσει με  μοτίβα που αυτός σχεδίασε.

Το ανάγλυφο σχέδιο αντανακλά και διαχέει το φώς προς κάθε κατεύθυνση δίνοντας μια λαμπρή, αρχοντική αίσθηση σε κάθε αντικείμενο που έχει δημιουργηθεί με αυτήν την τεχνική. Η τεχνική αυτή περιλαμβάνει την δημιουργία έκγλυφων (ανασηκωμένων) και έγγλυφων (βαθουλωμένων) σχεδίων σε αντικείμενα  διαμορφωμένα από μεταλλικό έλασμα (φύλλο μετάλλου), με  την χρήση ενός σφυριού και διάφορων εργαλείων με κατάλληλα διαμορφωμένες άκρες, (ζομπάδες, καλέμια κοίλανσης, καλέμια χάραξης).

Συμπληρωματικά,μπορούμε να προσθέσουμε στο κυρίως αντικείμενο και κάποια επιμέρους στοιχεία που έχουν κατασκευασθεί με την χρήση κάποιας άλλης διακοσμητικής τεχνικής.

Τα τελευταία 15 χρόνια λειτουργεί στην πόλη των Ιωαννίνων ή αλλίως στην «Πόλη των Ασημουργών» το ΚΕΝΤΡΟ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΙΑΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ (ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι.). Το κέντρο αποτελείται από εργαστήρια αργυροχοΐας και σκοπό έχει την ανάπτυξη των εργαστηρίων αργυροχοΐας και την προβολή και ανάδειξη των γιαννιώτικων προϊόντων αργυροχοΐας σε όλο τον κόσμο.   

Η τέχνη της αργυροχοΐας, ανάλογα με την ειδίκευση του κάθε εργαστηρίου και τον τρόπο κατασκευής των προϊόντων του, απαιτεί έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο εξοπλισμένο με τα απαραίτητα μηχανήματα και εργαλεία.  

Το ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι. βρίσκεται σε κεντρικό σημείο της πόλης των Ιωαννίνων στην οδό Αρχιεπισκόπου Μακαρίου 11, δίπλα στην λίμνη Παμβώτιδα και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα οικοδομήματα της πόλης με έκταση που φτάνει περίπου τα 10.000 τ.μ.

Στο συγκρότημα εκτός από τα εργαστήρια αργυροχοΐας βρίσκεται και ο κεντρικός εκθεσιακός χώρος των προϊόντων αργυροχοΐας και κατάστημα πωλήσεων το οποίο μάλιστα αποτελεί το μεγαλύτερο στην Ελλάδα και το οποίο προμηθεύεται τα προϊόντα του αποκλειστικά από τους ίδιους τους τεχνίτες του ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι.

Όλα τα προϊόντα που εκτίθενται στο κατάστημα του ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι. είναι γνήσια και χειροποίητα φτιαγμένα με μεράκι και περίσσια εμπειρία, έχοντας ως στόχο την μέγιστη ικανοποίηση του επισκέπτη.

Επίσης, στο συγκρότημα υπάρχει και η Διαδραστική αίθουσα της Ιστορίας της τέχνης της Γιαννιώτικης Αργυροχοΐας η οποία αποτελεί έναν χώρο στον οποίο ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα μέσω των ξεναγήσεων που πραγματοποιούνται από εμάς, βιντεο-παρουσιάσεων, ζωντανών παρουσιάσεων κατασκευής χειροποίητων κοσμημάτων και σκευών όπως η χύτευση στο χώμα κ.α. να απολαύσει την επίσκεψή του και να μάθει περισσότερα για την διαβόητη Γιαννιώτικη Τέχνη της Αργυροχοΐας.

Περιγραφή και σκοπός της Διαδραστικής Αίθουσας της Ιστορίας της Τέχνης της Γιαννιώτικης Ασημουργίας

Το Πολιτιστικό Κέντρο – Διαδραστική αίθουσα πρόκειται υπάρχει στο κτιριακό συγκρότημα του ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι.  Οι χώροι οι οποίοι έχουν επιλεχθεί για την υλοποίηση του έργου είναι στον όροφο του κτιριακού συγκροτήματος και οι οποίοι ενώνονται με διάδρομο, προκειμένου να δημιουργηθούν οι κατάλληλες υποδομές για την υποστήριξη του έργου. Οι αίθουσες, εμβαδού 315 τ.μ. και 140 τ.μ. αντίστοιχα επικοινωνούν με εσωτερική σκάλα με τον κεντρικό εκθεσιακό χώρο του ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι. για την ολοκλήρωση της ξενάγησης. 

Επιλέχθηκαν οι συγκεκριμένοι χώροι διότι καλύπτουν τα παρακάτω κριτήρια

-Εύκολη πρόσβαση επισκεπτών

-Εύκολη πρόσβαση και κίνηση για Άτομα με Αναπηρίες

-Εύκολη διαμόρφωση χώρων για την υλοποίηση του έργου

-Άμεση επικοινωνία με τον κεντρικό εκθεσιακό χώρο του ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι.  με αποτέλεσμα να διευκολύνει την μετάβαση των επισκεπτών στο τελικό στάδιο της ξενάγησης – παρουσίασης που είναι η παρουσίαση και ενημέρωση των τελικών και ολοκληρωμένων αντικειμένων αργυροχοΐας.  

Όλες οι αίθουσες περιλαμβάνουν τον απαραίτητο εξοπλισμό για την θέρμανση και ψύξη του χώρου καθώς και το απαιτούμενο σύστημα εξαερισμού όπου απαιτηθεί.

Ο χώρος του ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι.  περιλαμβάνει χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων και λεωφορείων καθώς και τις απαιτούμενες εγκαταστάσεις για την απρόσκοπτη κίνηση των Ατόμων με Αναπηρίες όπως επίσης λειτουργεί και καφετέρια για την ξεκούραση και αναψυχή των επισκεπτών του κέντρου.

Σκοπός του έργου είναι η ενημέρωση των επισκεπτών σχετικά με την τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας, των υλικών κατασκευής, των εργαλείων που χρησιμοποιούνται έτσι ώστε να μπορέσουν να κατανοήσουν τον λόγο που έκανε τόσο γνωστή την τέχνη αυτή σε όλο τον κόσμο και γιατί ακόμη και σήμερα αποτελεί αντικείμενο θαυμασμού.

Για να  επιτευχθεί ο σκοπός του έργου, έχει επιλεχθεί να ακολουθούν συγκεκριμένη διαδρομή οι επισκέπτες με θεματικές ενότητες οι οποίες μετά από μία αλληλουχία δράσεων θα δίνουν την απαιτούμενη γνώση και πληροφορία.

Έτσι, η προτεινόμενη διαδρομή περιλαμβάνει πέντε στάδια. Το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει την παρακολούθηση ενός video το οποίο αφορά τις πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται, το ασήμι και τον χαλκό. Μέσα από το video γίνεται αναφορά στην προέλευση τους, την ιστορία τους και τις διάφορες μορφές τους προκειμένου να μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην παραγωγική διαδικασία.

Ο χρόνος προβολής είναι περίπου 10 λεπτά. Με το τέλος της παρουσίασης οι επισκέπτες μπορούν σε κατάλληλες προθήκες να δουν τον άργυρο σε διάφορές μορφές, όπως ακριβώς και στο video.

Το δεύτερο στάδιο περιλαμβάνει μία δεύτερη αίθουσα στην οποία μέσω video θα μπορούν να γνωρίσουν οι επισκέπτες την διαδικασία παραγωγής των προϊόντων, τις τεχνικές και τα εργαλεία τα οποία χρησιμοποιούνται. Γίνεται αναφορά τόσο στην διαδικασία παραγωγής των σκευών, χρηστικών και διακοσμητικών όσο και, των κοσμημάτων. Η διάρκεια του video είναι περίπου 15 λεπτά.

Με το τέλος της παρουσίασης οι επισκέπτες μπορούν σε κατάλληλες προθήκες να δουν από κοντά ορισμένα εργαλεία καθώς και αντικείμενα σε διάφορες φάσεις της παραγωγικής διαδικασίας όπως για παράδειγμα μισοτελειωμένα μπώλ, λάστιχα με τα σχέδια των κοσμημάτων, τα λεγόμενα «δένδρα» στα οποία γίνεται η χύτευση των κοσμημάτων κλπ.

Το τρίτο στάδιο, περιλαμβάνει την τρίτη και ίσως πιο ενδιαφέρουσα αίθουσα. Στην αίθουσα αυτή παρουσιάζεται η διαδικασία της χύτευσης. Ένας τεχνίτης, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο ο οποίος προστατεύεται με άθραυστο τζάμι για λόγους ασφαλείας, παρουσιάζει την χύτευση των προϊόντων. Γίνεται το λιώσιμο των πρώτων υλών στο καμίνι και γίνεται η ρίψη του ρευστού υλικού στα ειδικά καλούπια. Πρόκειται για μια πολύ παλιά τεχνική η οποία χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα. Έτσι, με απόλυτη ασφάλεια, πίσω από το τζάμι, οι επισκέπτες θα μπορούν να δουν την διαδικασία αυτή.

Στην συνέχεια, μέσω διαδρόμου, οι επισκέπτες προχωράνε στην επόμενη αίθουσα, στο τέταρτο στάδιο της ξενάγησης. Πρόκειται για μία διαδραστική αίθουσα όπου οι επισκέπτες μπορούν να δουν από κοντά την διαδικασία του σκαλίσματος των αντικειμένων καθώς και ορισμένα στάδια της διαδικασίας κατασκευής των κοσμημάτων.

Στάδια τα οποία είχαν προηγουμένως δει σε σχετικό video. Τώρα θα είναι σε θέση να δοκιμάσουν μόνοι τους την κατασκευή ενός κοσμήματος από κερί, το οποίο αποτελεί μέρος της παραγωγικής διαδικασίας, το οποίο θα μπορούν να το πάρουν φεύγοντας μαζί τους.  Όλες οι διαδικασίες γίνονται με απόλυτη ασφάλεια και πάντα υπό την καθοδήγηση έμπειρου προσωπικού και φυσικά ενός τεχνίτη αργυροχόου.

Το πέμπτο και τελευταίο στάδιο της ξενάγησης περιλαμβάνει την ξενάγηση στον κεντρικό εκθεσιακό χώρο του ΚΕ.ΠΑ.Β.Ι. Έναν χώρο, τον μεγαλύτερο στην Ελλάδα με προϊόντα αργυροχοΐας ο οποίος περιλαμβάνει εκθέματα από όλες τις κατηγορίες των αντικειμένων, εκκλησιαστικά, χρηστικά, διακοσμητικά, κοσμήματα κλπ. καθώς και όλες τις τεχνικές κατασκευής, σκαλιστά, σφυρήλατα, χυτά, φιλιγκράν κλπ. όπου οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν τις αγορές τους.

Η επίσκεψη υπολογίζεται από μία έως δύο ώρες περίπου, από την άφιξη μέχρι την αποχώρηση των επισκεπτών.  Όλες οι αίθουσες, εκτός από τον κεντρικό εκθεσιακό χώρο, είναι υπολογισμένες για 25 άτομα, προκειμένου να υπάρχει μία ομαλή «ροή» των επισκεπτών και των παρεχόμενων πληροφοριών.  

Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας Ιωαννίνων

Αρχ. Μακαρίου 11 - Τ.Κ. 452 21 - Τ.Θ. 114 - Ιωάννινα

T: +30 2651027650 - 27660

W: www.kepavi.gr

E: kepavi.ioannina@gmail.com

fb: ΚΕΠΑΒΙ - Κέντρο Παραδοσιακής Βιοτεχνίας Ιωαννίνων