Το ντόμινο που κανείς δεν μπόρεσε να προβλέψει. Ούτε καν οι χρυσοπληρωμένοι πράκτορες της CIA: η κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού». Το αφηγείται σαν μυθιστόρημα ο Βρετανός δημοσιογράφος Βίκτορ Σεμπεστιέν στο βιβλίο που κυκλοφορεί και στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Ψυχογιός με τίτλο «Η πτώση της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας- η Επανάσταση του 1989».

Γιατί, πως πότε, τα σιδερένια συστήματα της δικτατορίας του προλεταριάτου, έπεσαν το ένα μετά το άλλο, μετά τον ασκό του Αιόλου που άνοιξε ο μεταρρυθμιστής ηγέτης της πάλαι ποτέ Σοβιετικής Ένωσης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Ο οποίος, όπως αναφέρει ο συγγραφέας, παρουσιάστηκε στην αρχή ως μαρξιστής -λενινιστής που επιζητούσε μέσω της περεστρόϊκα και της γκλασνόστ (αναδόμηση και διαφάνεια) την ενίσχυση του σοσιαλισμού, αλλά τελικά ήταν αυτός που «σκότωσε τον κομμουνισμό».

Ο συγγραφέας, με ένα ύφος δημοσιογραφικής λογοτεχνίας , που συνδυάζει περιγραφή και στοιχεία, εξετάζει το πώς αναδείχθηκε ο Γκορμπατσόφ γραμματέας του πανίσχυρου μηχανισμού του Κομμουνιστικού Κόμματος ως ανάγκη ανανέωσης του γερασμένου κομματικού οργανισμού ,ύστερα από τους θανάτους των ασθενών και γερασμένων ηγετών Μπρέζνιεφ, Τσερνιένκο και Αντρόπωφ. Και πώς , με την πολιτική «βλέποντας και κάνοντας», κατήργησε την Συνταγματική μονοκρατορία του κόμματος, αποποιούμενος παράλληλα την κηδεμονία της Μόσχας επί των άλλων χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας.

Το βιβλίο φωτίζει την σταδιακή ανάπτυξη ενός κινήματος που φαντάζει αντιφατικό για την κλασική μαρξιστική θεωρία: λαϊκά κινήματα κατά λαϊκών καθεστώτων. Ο Αναστάσης Βιστωνίτης στον πρόλογο της έκδοσης υπογραμμίζει την άποψη του συγγραφέα που θεωρεί ότι αιτία της πτώσης ήταν το ιδεολογικό κενό του σοβιετισμού, μαζί και με τις οικονομικά και κοινωνικά του αδιέξοδα. Έτσι, στο τέλος, ο Γκορμπατσόφ προτίμησε να θυσιάσει τα δορυφορικά κράτη της στασιμότητας παρά να συνεχίσει την παρουσία του με τα σοβιετικά τεθωρακισμένα.

Παραθέτοντας γεγονότα ,μαρτυρίες , αριθμούς και πηγές από τις κλειστές συνεδριάσεις των κομματικών οργάνων, ο συγγραφέας- ανταποκριτής Βρετανικών εντύπων στη διάρκεια της κατάρρευσης, οδηγείται στο συμπέρασμα ότι αυτό που αποκαλούσαμε «υπαρκτό σοσιαλισμό» δεν ήταν παρά ένα αντιδημοκρατικό και ολοκληρωτικό πολιτικό σύστημα το οποίο επέζησε χρησιμοποιώντας όλα τα διαθέσιμα μέσα καταστολής: την αστυνομία, τη φυλακή, τον ψυχολογικό εκβιασμό - ακόμη και τη φυσική εξόντωση. Ένα σύστημα που αντικατέστησε την κοινωνία των πολιτών με το κομματικό κράτος.

Με κινηματογραφικό τρόπο σκιαγραφεί τα πορτραίτα των κομμουνιστών ηγετών Χόνεκερ (Λαοκρατική Γερμανία), Γιαρουζέλσκι (Πολωνία), Ζίβκωφ (Βουλγαρία), Τσαουσέσκου (Ρουμανία) οι οποίοι βγήκαν στο ιστορικό προσκήνιο ως επαναστάτες κατά της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και κατέληξαν λαομίσητοι, κάνοντας τα κόκκαλα του Λένιν να τρίζουν… Θυμίζει θρίλερ το πώς οι ανεξέλεγκτοι, ουσιαστικά, ηγέτες απομακρύνθηκαν από την εξουσία με συνομωσία των πιο στενών τους συνεργατών τους, αυτών που μέχρι πρότινος τους προσκυνούσαν και τους… ξεσκόνιζαν. Και από την άλλη πλευρά, ποιητές και φιλόσοφοι και συνδικαλιστές που μαράζωσαν στις φυλακές έγιναν πρόεδροι και υπουργοί, όπως ο Βαλέσα και ο Χάβελ.

Ακόμη και αν διαφωνεί κανείς με την οπτική του ερευνητή , κρατάει την τεκμηρίωση για τα γεγονότα που, ούτως η άλλως, πέρασαν στην Ιστορία: η εκτέλεση του Τσαουσέσκου στον περίβολο ενός στρατοπέδου με την γυναίκα του Έλενα να ουρλιάζει… «σας ανέθρεψα σαν μάνα» και 1.104 νεκρούς στους δρόμους από πυρά της «Σεκιουριτάτε».

Επιπλέον, ο καλόπιστος αναγνώστης μένει στα όσα αποκαλύφθηκαν για τη καθημερινή ζωή που επεφύλασσαν οι από πάνω στους από κάτω. Ενδεικτικά:Η φοβερή μυστική αστυνομία της Ανατολικής Γερμανίας Στάζι με 105.000 προσωπικό τηρούσε φακέλους που καταλάμβαναν 125 μίλια ράφια για τους εχθρούς του κράτους και τους προδότες του σοσιαλισμού. Η ηλεκτρική θέρμανση επιτρεπόταν στους Ρουμάνους μόνο δύο ώρες την ημέρα για λόγους εξοικονόμησης ενέργειας. Οι άθλιες συνθήκες εργασίας στο Ναυπηγεία Λένιν στο Γκνταντσκ της Πολωνίας το 1967 οδήγησαν 22 ηλεκτροτεχνίτες στο να καούν ζωντανοί από έκρηξη .

Ως που ήρθε και η κοινωνική έκρηξη με την ίδρυση του πρώτου ελεύθερου από το κόμμα-κράτος συνδικάτου σε χώρα του Ανατολικού μπλοκ, της «Αλληλεγγύης», το 1978. Που ανάγκασε το στρατηγό- δικτάτορα Γιαρουζέλσκι να μοιραστεί την εξουσία το 1988 με αυτούς που είχε φυλακίσει και εξορίσει.

Πέρα από την ηθική χρεοκοπία του στελεχιακού συστήματος ,η έκπληξη του βιβλίου είναι η αποκάλυψη της οικονομικής χρεοκοπίας. Η «Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας» το καμάρι του σοσιαλιστικού μπλοκ - , όπου δεν υπήρχαν ουρές για τρόφιμα ούτε και φτώχεια μέχρι τη δεκαετία του 1980 , με παροχές κοινωνικής προστασίας από τη γέννηση μέχρι το θάνατο του πολίτη - ζούσε με δανεικά από Μόσχα και Βόννη ! Το 1983 όμως δεν μπορούσε να ανταπεξέλθει στις πληρωμές. Ο υπεύθυνος για τη τήρηση των οικονομικών στοιχείων Γκίντερ Έρενσπεργκερ αποκάλυψε ότι όταν πήγε στον Χόνεκερ να τον προειδοποιήσει πως η χώρα βαδίζει στο γκρεμό ,γιατί το εξωτερικό χρέος αυξήθηκε 10 φορές μέσα σε 6 χρόνια, εκείνος τον διέταξε να κρύψει τους αριθμούς από τα άλλα κομματικά στελέχη γιατί ήταν… απόρρητα του κράτους.

Η αφήγηση ρέει απολαυστικά και χάρις στην μετάφραση του Γιώργου -Ίκαρου Μπαμπασάκη («αυτοδιαιωνιζόμενη ολιγαρχία», «το κόμμα οραματιζόταν να αναδιευθετήσει», «παρώθησε τον ηγέτη», «άντρας ευειδής ο Γιάννος Καντάρ», «εν συνόλω η CIA έδωσε 50 εκατομμύρια» ).