Περίκλειστο ανάμεσα στα κορφοβούνια της Βόρειας Πίνδου βρίσκεται το Ζαγόρι, μια ορεινή περιοχή της Ελλάδας που αν και σήμερα δεν αποτελεί ιδιαίτερη διοικητική ενότητα, το σύνολο των 47 χωριών της συνθέτει ένα ενιαίο, αδιάσπαστο πολιτισμικό, ιστορικό και γεωγραφικό χώρο με έντονη παρουσία στην Βαλκανική. Αρχέγονες γεωλογικές ανακατατάξεις που ξεπερνούν την ανθρώπινη φαντασία, δημιούργησαν τη τραχιά γλυπτική αυτού του "τόπου πίσω απ' το βουνό"... Βαθύσκιωτα φαράγγια, φιδωτά ποτάμια, σκιερά βαθυπράσινα δάση κατακλύζουν κάθε σπιθαμή γης και αφοπλίζουν με την άγρια ομορφιά τους. Κυρίαρχος του τοπίου η πυργωτή οροσειρά της Τύμφης, σκιάζει με τη πέτρινη στέγη της τα πολυάριθμα χωριά που δηλώνουν την από αιώνων ανθρώπινη παρουσία! Εδώ οι ορεινές κοινότητες βιώνουν ακόμα και σήμερα, τον σεβασμό στις σκληρές ιδιομορφίες της γης που στήριξε την ιστορική και πολιτιστική τους πορεία στο χρόνο. Ετυμολογικά η ονομασία Ζαγόρι έχει σλαβική καταγωγή και προέρχεται από τη λέξη "ζα-γκόρι", που σε απλά Ελληνικά μεταφράζεται ως "ο τόπος πίσω από το βουνό". Το Ζαγόρι χωρίζεται σε Δυτικό, Κεντρικό και Ανατολικό. Οι τρεις αυτές γεωγραφικά ξεκάθαρες ενότητες υπάγονται στο νομό Ιωαννίνων και βρίσκονται στα όρια του γεωγραφικού διαμερίσματος της Ηπείρου.

Στα καλντερίμια της… ιστορίας

Τα Ζαγοροχώρια εμφανίζονται στο προσκήνιο της ιστορίας σαν ανεξάρτητη γεωγραφική ενότητα, ήδη από τον 14ο αιώνα. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας (1453 - 1913) η περιοχή του Ζαγορίου χαίρει πολλών προνομίων, αφού αρκετά από τα χωριά δήλωσαν υποταγή με ευνοϊκά ανταλλάγματα στον Σινάν Πασά, ο οποίος σχεδίαζε να καταλάβει τα Γιάννενα και έψαχνε για συμμάχους. Με τον τρόπο αυτό οι κάτοικοι απέκτησαν αυτονομία, όσο για τους φόρους, υπόγραψαν άντ' αυτών το "Βοϊνίκο", συνθήκη με την οποία ορισμένοι άντρες από κάθε χωριό υποχρεώνονταν να υπηρετήσουν για 2 μήνες στον Οθωμανικό στρατό. Αργότερα καταργήθηκε κι αυτή, και η "Επιστασία Ζαγορίου" απόκτησε συγκεκριμένα σύνορα, ερμητικά κλειστά ακόμα και για τους Τούρκους, ενώ απολάμβανε την ασυλία της, ως ευνοούμενο "κράτος εν κράτη", με θρησκευτική ανεξαρτησία και τοπική αυτοδιοίκηση. Έξυπνοι, ευέλικτοι, διπλωμάτες οι Ζαγορίσιοι, με διασυνδέσεις στην κεντρική εξουσία και δραστήριοι καθώς ήταν, διέπρεψαν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα. Μέρος της μοίρας των Ζαγοριτών όπως και των περισσότερων ορεσίβιων της Πίνδου, ήταν η μετανάστευση. Απ' τον 17ο αιώνα πήραν τον δρόμο του ξενιτεμού τραβώντας για Μοναστήρι, Σίσκοβο, Βουκουρέστι. Τα οργανωμένα καραβάνια ωφελήθηκαν από τα ανοικτά σύνορα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και όργωναν την Βαλκανική. Οι Ζαγορίσιοι έφερναν πίσω μαζί τους από την ξενιτιά πλούτο και δύναμη, αφού πρώτα βρέθηκαν να μεγαλουργούν παντού, από την Κωνσταντινούπολη και τη Μ. Ασία, έως την Αυστρία και την Αίγυπτο. Επιδράσεις από την Ανατολή και τη Δύση άρχισαν τότε να εισβάλλουν στον κοινωνικό ιστό της τοπικής κοινωνίας με τον εισαγόμενο πλούτο και την ανάπτυξη των γραμμάτων, που πήρε τη μορφή προ-αστικού χαρακτήρα.

Παρόλα αυτά το Ζαγόρι παρέμεινε κατ' εξοχήν αγροτική κοινωνία με πολυπολιτισμική σύνθεση από ετερόκλητες ομάδες ανθρώπων, όπως γηγενείς Ζαγορίσιοι, Βλάχοι, Σαρακατσαναίοι κ.α., οι οποίοι ζούσαν κυρίως από την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Ο πλούτος και η χλιδή αφορούσε την άρχουσα τάξη, πράγμα εμφανές και στον εσωτερικό διάκοσμο των αρχοντικών. Οι επιτοίχιες ζωγραφιές δυτικού τύπου παραπέμπουν σε ζωγραφική μπαρόκ, όπως σε πολλά αρχοντικά στα Αμπελάκια και στην Καστοριά. Η αρχιτεκτονική των οικισμών είχε αμυντικό χαρακτήρα. Η δόμηση πυκνή γύρω από την πλατεία και μια ρυμοτομία που την καθόριζαν τα αθέατα σχεδόν καλντερίμια, φανέρωνε εκτός από την ανάγκη για ασφάλεια, την εσωστρέφεια της ζαγορίτικης πατριαρχικής κοινωνίας η οποία εξασφάλιζε έτσι την περιφρούρηση της ιδιωτικής ζωής. Χαρακτηριστικά είναι τα μονόπατα ή δίπατα σπιτικά με τις χαμηλές πόρτες και τα μικρά θολωτά παράθυρα που μοιάζουν να βρίσκονται σε κλοιό απομόνωσης, καθώς περιστοιχίζονται από ψηλούς μαντρότοιχους! Η χρυσή εποχή του Ζαγορίου ήρθε κάπου εκεί, ανάμεσα στα 1750 και 1900. Τότε κτίστηκαν τα περισσότερα μεγάλα αρχοντικά, οι εκκλησίες και τα μοναστήρια που κοσμούν ακόμη και σήμερα τον τόπο με την λαμπρή αρχιτεκτονική παρουσία τους. Ο μαρασμός άρχισε με την οικονομική κρίση του Μεσοπολέμου (κραχ) και ολοκληρώθηκε με τα γεγονότα του Β Παγκοσμίου πολέμου και του αιματηρού Εμφυλίου (1940-1948).

Αδάμαστη γη

Το βουνό Γκαμήλα ή αλλιώς "όρος Τύμφη" όπως συχνά αναφέρεται με το αρχαιοπρεπές του όνομα στους περισσότερους χάρτες, δεσπόζει με τα 2.497 μέτρα του στην τοπιογραφία της Ηπείρου. Το πολύκορφο και αλπικό βουνό, ορατό σχεδόν από κάθε γωνιά του νομού, χωρίς να είναι το ψηλότερο, ξεχωρίζει με την κορμοστασιά του από τον υπόλοιπο κορμό της Πίνδου. Η ονομασία "Γκαμήλα" πολύ πιθανόν να προήλθε από τις πολλές κορφές που η αστείρευτη λαϊκή φαντασία ταύτισε με τη ράχη γκαμήλας. Αν και αποψιλωμένη στα μεγάλα υψόμετρα από παλιές πυρκαγιές και από την υπερβόσκηση, η Γκαμήλα διαθέτει παρόλα αυτά μεγάλα δάση, κυρίως προς την πλευρά του Κεντρικού Ζαγορίου και του Βρυσοχωρίου, τα οποία απαρτίζονται από οξιές, ρόμπολα, μαυρόπευκα και έλατα. Η άγρια πανίδα της κάποτε ήταν εξαιρετικά πλούσια σε λύκους, αρκούδες, λίγκες, ελάφια και αγριόγιδα. Σήμερα από τους βιολόγους οι πληθυσμοί των περισσότερων θηλαστικών θεωρούνται οριακοί για την επιβίωση των ειδών. Το σπουδαίο αυτό καταφύγιο άγριας ζωής διαγράφει το μέλλον του δυσοίωνο, αφού οι ανεξέλεγκτες ανθρώπινες δραστηριότητες δεν γνωρίζουν κανόνες και περιορισμούς. Παρ' όλο το έντονο ενδιαφέρον της πολιτείας, το παράνομο κυνήγι, η διάνοιξη άφθονων δασικών δρόμων, η ανεξέλεγκτη υλοτομία, αλλά και οι πυρκαγιές, προκαλούν ακόμα μεγάλη καταστροφή.

Το Φαράγγι του Βίκου

Το φαράγγι του Βίκου κόβει στα δυο το βουνό και αναμφίβολα σφραγίζει με την παρουσία του τον ιδιόμορφο αυτό τόπο. Θεωρείται ένα από το πλέον εντυπωσιακά φυσικά τοπία της Ευρωπαϊκής ηπείρου με σπάνια γεωλογική και οικολογική αξία. Μεγάλο μέρος του φαραγγιού διασχίζει ο Βοϊδομάτης, το πιο κρύο και καθαρό ποτάμι της Ευρώπης με σταθερή θερμοκρασία νερών 9 βαθμών C.

Οι δύο άκρες του ανοίγουν ένα γεωλογικό χάσμα μήκους πάνω από 16 χλμ. και βάθους που σε ορισμένα σημεία ξεπερνά τα 700 μέτρα. Θεωρείται ένα από τα πιο εντυπωσιακά φυσικά τοπία της Ευρωπαϊκής ηπείρου με σπάνια γεωλογική και οικολογική αξία. Με πλούσια χλωρίδα και πολλά ενδημικά φυτά, αλλά και σπουδαία πανίδα, ο Βίκος μαζί με το συγγενικό οικοσύστημα του γειτονικού ποταμού Αώου, αποτελεί από το 1973 τον περίφημο Εθνικό δρυμό Βίκου-Αώου. Πασίγνωστοι στην εποχή της Τουρκοκρατίας ήταν οι περίφημοι Βικογιατροί, πρακτικοί θεραπευτές που χρησιμοποιούσαν βότανα από το Βίκο, αλλά και γιάτρευαν με μούχλα τις πληγές, πολλά χρόνια πριν την ανακάλυψη της πενικιλίνης από τον Φλέμινγκ. Ο Βίκος εκτός από την αισθητική του αξία αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια της άγριας ζωής. Εδώ ζουν η αρκούδα, ο λύκος, η σπάνια βίδρα και πιθανόν ο υπό εξαφάνιση λίγκας. Στον Βοϊδομάτη κολυμπούν αρκετά είδη ψαριών και φυσικά η άγρια πέστροφα. Το κυριότερο πρόβλημα του δρυμού είναι η μη επαρκής φύλαξή του και η ανεξέλεγκτη κίνηση των τουριστών.

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΖΑΓΟΡΙ

Αφήνοντας πίσω την ηρεμία της λίμνης των Ιωαννίνων και την ένταση της σύγχρονης πρωτεύουσας του νομού, τα χιλιόμετρα φεύγουν γρήγορα στις μεγάλες ευθείες του κεντρικού οδικού άξονα Ιωαννίνων-Κόνιτσας. Λίγα χιλιόμετρα έξω από την Ηπειρώτικη πολιτεία ένας στενός παράδρομος ξεστρατίζει από τη ρότα του εθνικού δρόμου και χάνεται στην αγκαλά των βουνών. Τα χωριά Ελάτη, Δίλοφος, Κήποι, Τσεπέλοβο, Κουκούλι, Σκαμνέλι, Ηλιοχώρι, Βρυσοχώρι και αρκετά ακόμη, απαρτίζουν το Κεντρικό Ζαγόρι. Τα χωριά Μονοδέντρι, Βίτσα, Πεδινά, Ελαφότοπος ανήκουν στο Δυτικό Ζαγόρι, όμως σήμερα με το υπάρχον οδικό δίκτυο βρίσκονται κοντά στα χωριά του κεντρικού Ζαγορίου και θα τα συμπεριλάβουμε σε αυτήν την παρουσίασή μας. Το Τσεπέλοβο και το Μονοδένδρι, με την πάροδο του χρόνου έχουν αναπτυχθεί σε τουριστικά θέρετρα χωρίς ωστόσο να χάσουν την αυθεντική αρχιτεκτονική τους προσωπικότητα και την πέτρινη γοητεία τους. Το χωριό Κήποι - το οποίο παλιότερο ονομαζόταν Μπάγια - που υπήρξε κεφαλοχώρι από τον 15ο αιώνα, διατηρεί ακόμα και σήμερα ζωντανές τις αγροτικές του καταβολέςs. Λίγο πιο απόμερα ξεπροβάλλει το Δίλοφο με τους καλοδιατηρημένους και λιγότερο επιτηδευμένους μαχαλάδες από όλο το Ζαγόρι. Κοντά στους Κήπους θα βρούμε το Κουκούλι με την πλατανοσκέπαστη δροσερή πλατεία του και τα θαυμάσια αρχοντικά με ιστορική διαδρομή οκτώ αιώνων. Εδώ βρίσκεται και το Πνευματικό Κέντρο - Μουσείο "Κ. Λαζαρίδης" που διαθέτει μια αξιόλογη συλλογή παλιών συγγραμμάτων, αλλά και μια πλούσια αντιπροσωπευτική συγκέντρωση βοτάνων από την μοναδική σε ποικιλία χλωρίδα της περιοχής Βίκου- Ζαγορίου. Πιο ανατολικά κρυμμένα πίσω από απίστευτα για τα μεσογειακά δεδομένα δάση κωνοφόρων, κρύβονται τα πιο "άσημα" χωριά όπως η Λάιστα το Ηλιοχώρι, το Βρυσοχώρι.

ΔΥΤΙΚΟ ΖΑΓΟΡΙ

Η Αρίστη και το Πάπιγκο είναι τα σημαντικότερα χωριά του δυτικού Ζαγοριού και κυριολεκτικά σε καθηλώνουν με την πέτρινη προσωπικότητά τους. Στέγες, βράχια, ουρανός, εκεί που τελειώνει το ένα αρχίζει το άλλο. Παραδίπλα τα χωριά Βίκος και Αγ. Μηνάς, κάπως μακρύτερα από το τουριστικό ρεύμα της περιοχής, διατηρούν αναλλοίωτη την αυθεντική προσωπικότητα τους. Η βουνό Τύμφη απ' την πλευρά του δυτικού Ζαγορίου αποκαλύπτει την άγρια, βραχώδη θωριά του και το υποβλητικό, πανέμορφο φαράγγι του Βίκου. Ένας στενός αλλά ασφάλτινος δρόμος κουλουριάζεται στις απόκρημνες πλαγιές και συνδέει μεταξύ τους, τους οικισμούς. Η Αρίστη βρίσκεται σε ύψος 650 μέτρων και είναι ένα από τα μεγάλα χωριά του Δυτ. Ζαγορίου. Το παλιό της όνομα ήταν Αρτσίστα και είχε κατά την περίοδο της ακμής της πάνω από 1000 κατοίκους. Εδώ δεσπόζει η επιβλητική εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, κτίσμα του 1718. Από την Αρίστη ο δρόμος κατηφορίζει για την γέφυρα του Βοϊδομάτη. Από εδώ ξεκινούν δυο σημαντικές πεζοπορικές διαδρομές που εξελίσσονται παράλληλα με την κοίτη του ποταμού με κατεύθυνση είτε προς το μοναστήρι της Παναγιάς της Σπηλιώτισσας, (κτίσμα του 1673), είτε προς τις πηγές του Βοϊδομάτη. Από τη γέφυρα του Βοϊδομάτη αλλεπάλληλες στροφές οδηγούν στο φημισμένο Πάπιγκο, το πιο γνωστό από όλα τα Ζαγοροχώρια που απλώνει τις γειτονιές του σε ύψος 950 μέτρων.

Εδώ εκτός από τα άφθονα καλοδιατηρημένα σπίτια, ξεχωρίζει ο τρισυπόστατος ναός του Αγ. Βλάσιου, κτίσμα του 1852 σε θέση παλιότερου ναού. Ακόμη εντύπωση προκαλεί η περίφημη Καλλίνειος Σχολή που κτίστηκε το 1897. Λίγο ψηλότερα βρίσκεται το Μικρό Πάπιγκο όπου και σταματά ο δρόμος. Απ' το χωριό ξεκινά μονοπάτι που καταλήγει στο καταφύγιο της Γκαμήλας σε υψόμετρο 1950 μέτρα, ενώ από εκεί αρχίζουν και τα περισσότερα ορειβατικά μονοπάτια για τα υψίπεδα και τις κορφές του αλπικού βουνού. Τον χειμώνα γίνονται δύσβατα και η πεζοπορία σε αυτά απαιτεί ειδικές γνώσεις και ανάλογη πείρα. Το καλοκαίρι τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά και δεν είναι λίγοι αυτοί που ανηφορίζουν από το Πάπιγκο για τα υψίπεδα του βουνού. Το μονοπάτι είναι σημαδεμένο και οδηγεί μετά από 3 ώρες στο καταφύγιο και από εκεί σε 2 ώρες στην αλπική Δρακολίμνη. Κοντά στο χωριό Αγ. Μηνάς έχουν ανασκαφεί ερείπια ακρόπολης Ελληνιστικών χρόνων. Ίσως εδώ να υπήρχε και η αρχαία πόλη των Ευρυμενών. Ακόμη, στην κορφή λόφου βρίσκεται βυζαντινό κάστρο, το γνωστό "Καστράκι" για τους ντόπιους, που μάλιστα πιστεύουν ότι επικοινωνούσε με τον Βοϊδομάτη με υπόγεια σκάλα.

ANATΟΛΙΚΟ ΖΑΓΟΡΙ

Στα όρια της Ηπείρου με την Μακεδονία απλώνεται η περιοχή του ανατολικού Ζαγορίου που ορίζεται από την παρουσία του ποταμού Αώου. Η περιοχή προσεγγίζεται από τον εθνικό δρόμο Τρικάλων - ­Ιωαννίνων και απέχει ελάχιστα από την ορεινή κωμόπολη του Μετσόβου. Τα κυριότερα χωριά είναι το Τρίστενο, το Γρεβενίτι, το Φλαμπουράρι, το Ελατοχώρι, η Βοβούσα, η Δολιανή και το Μακρινό που μοιάζουν να κρύβονται πίσω από τα αδιαπέραστα δάση και τις χιονισμένες μέχρι τον Ιούνιο, κορφές των βουνών. Εδώ στα κορφοβούνια της Πίνδου κατά τη διάρκεια της Γερμανοϊταλικης Κατοχής, κτυπούσε η καρδιά της ελεύθερης Ελλάδας κι αυτό ήταν κάτι που δεν μπόρεσε να χωνέψει η γερμανική στρατιωτική διοίκηση. Οι Ιταλοί δεν κατάφεραν να περιορίσουν την εξάπλωση των αντάρτικων δυνάμεων και έτσι ανέλαβαν δράση -κατόπιν προσωπικής εντολής του ίδιου του Χίτλερ για "συντριβή των ατάκτων με οποιονδήποτε τρόπο"! Έτσι από τον Αύγουστο του 1943 ως τον Αύγουστο του 1944, οι γερμανικές στρατιές με επίλεκτες δυνάμεις πυρός εφορμούσαν στα ελευθέρα βουνά κατακαίγοντας τους οικισμούς. Σε δέκα μήνες κατάστρεψαν 1200 χωριά, ανάμεσά τους και το σύνολο των χωριών του Ανατολικού Ζαγορίου. Έτσι σήμερα το οικιστικό αυτό σύμπλεγμα δεν διαθέτη την αρχιτεκτονική συνοχή, ούτε φυσικά και την τουριστική υποδομή που συναντά κανείς στο Κεντρικό και Δυτικό Ζαγόρι. Παρόλα αυτά η μοναδική φύση, η παρουσία γρήγορων ποταμών και τα μεγάλα σε έκταση δάση, κερδίζουν με το παραπάνω τις εντυπώσεις. ’φθονα μονοπάτια και δασικοί δρόμοι, οδηγούν σε απίθανες τοποθεσίες αλλά και στην καρδιά του Εθνικού Δρυμού, τη «Βάλια Κάλντα» - δηλαδή τη Ζεστή Κοιλάδα - ο οποίος προστατεύεται ως ένα από τα ελάχιστα πια καταφύγια της καφετιάς αρκούδας στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο. Για όποιον έχει περπατήσει στα ελληνικά βουνά η περιοχή του ανατολικού Ζαγορίου θεωρείται από τις ομορφότερες...

Θ. Αθανασιάδης

Στη καρδιά του κεντρικού Ζαγοριού, το χωριό Κήποι υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα της περιοχής. Σήμερα, το Ζαγόρι, ο «τόπος πίσω από τα βουνά», όπως σημαίνει το όνομά του στα βλάχικα, είναι από τις πιο γραφικές και παραδοσιακές τοποθεσίες της Ελλάδας. Μέσα στις φουντωτές οξυές που απλώνονται στους μαλακούς λόφους μέχρι το βάθος του ορίζοντα, τα χωριά του Ζαγοριού Κήποι, Κουκούλι, Καπέσοβο και Βραδέτο, πετρόχτιστα και πανέμορφα, διακρίνονται στεφανωμένα από τα νερά που κελαρύζουν παντού. Οι εποχές ντύνουν το τοπίο με εκπληκτικά χρώματα, θερμά κόκκινα και λαμπερά κίτρινα το φθινόπωρο, εκθαμβωτικά λευκά το χειμώνα και όλες οι αποχρώσεις του πράσινου την άνοιξη και το καλοκαίρι, καθώς τα πυκνά δάση του Ζαγοριού αλλάζουν μέρα με τη μέρα.

Κάθε εποχή είναι υπέροχη για να επισκεφθούμε την περιοχή, να περπατήσουμε στην κοίτη του ποταμού Βοϊδομάτη που σχηματίζει το Βίκο, το τρομερό φαράγγι της Ηπείρου, να εξερευνήσουμε τα παλιά μονοπάτια γύρω από τα χωριά και να θαυμάσουμε τα μοναδικά και τοξωτά πέτρινα γεφύρια τους. Το χωριό Κήποι χτισμένο σε υψόμετρο 800μ, ήταν στα νεώτερα χρόνια η πρωτεύουσα και το επίκεντρο του Ζαγοριού. Σημείο συνάντησης των απολήξεων των δύο βουνών, Μιτσικελιού και Γκαμήλας, βρίσκεται στο κέντρο ενός έντονου ανάγλυφου που σχηματίζει μια λεκάνη απορροής πολλών ρεμάτων.

Τα ποτάμια αυτά, που ενώνονται βορειότερα στον ποταμό Βοϊδομάτη, σχηματίζουν ένα δαίδαλο από μικρά και μεγάλα φαράγγια, όλα μαγευτικής ομορφιάς αλλά και αγριάδας. Τα 6 εκπληκτικά γεφύρια που ενώνουν τα μονοπάτια κοντά στο χωριό εξυπηρετούσαν την επικοινωνία του χωριού με τις γύρω περιοχές για πάρα πολλά χρόνια, μια και το οδικό δίκτυο της περιοχής είναι σχετικά πρόσφατο. Όπως είναι σκορπισμένα γύρω από το χωριό σε σχετικά κοντινές αποστάσεις, αρκεί μια απλή πεζοπορία 2-3 ωρών για να τα επισκεφθεί κανείς όλα. Τα γεφύρια αυτά, χτισμένα λίγους αιώνες πριν, διατηρούνται σε εξαιρετική κατάσταση. Είναι τοποθετημένα σε νευραλγικά σημεία μεταξύ των περιοχών, καθώς τα ποτάμια του Ζαγοριού, ορμητικά και φουσκωμένα τις περισσότερες εποχές του χρόνου, είναι συχνά αδιάβατα το χειμώνα. Τα φημισμένα γεφύρια του Ζαγοριού, φτιαγμένα από τους ειδικούς τεχνίτες τους, είναι μνημεία της αξιοσύνης και της φαντασίας των ανθρώπων αυτών. Δύσκολα στην εκτέλεσή τους, προβληματικά στο κτίσιμο τους, είναι μοναδικά και διαφορετικά μεταξύ τους. Ο αριθμός των τόξων τους, το σχήμα τους και η ανάπτυξή τους στο χώρο καθορίζουν τον ιδιαίτερο χαρακτήρα κάθε γεφυριού. Η τοποθεσία στην οποία θα κτιζόταν ένα γεφύρι ήταν πάντα διαλεγμένη με πολλή προσοχή και όσο το δυνατόν μακριά από σημεία με πολλή άμμο που έκανε τη στήριξη επισφαλή. Τα στενά, βραχώδη σημεία των ποταμών ήταν πρώτα σε προτίμηση αλλά σίγουρα ιδιαίτερα επικίνδυνα στο κτίσιμό τους. Το υλικό της δομής ήταν σχιστόλιθος και η συνδετική ύλη μίγμα από ασβέστη, κεραμίδι και άλλα υλικά. Η σφικτή τοποθέτηση των λίθων του τόξου και της κεντρικής «κλείδας», της πέτρας στο ψηλότερο σημείο, απαιτούσε ιδιαίτερη επιδεξιότητα και γνώση του υλικού, μια και όλη η κατασκευή στηριζόταν στην ασφαλή μεταβίβαση του βάρους δια μέσω των ωθήσεων στις πλευρικές βάσεις των τόξων.

Το όνομα κάθε γεφυριού ήταν το όνομα του χρηματοδότη της κατασκευής του ή του επισκευαστή του, ή και των δύο. Αν το γεφύρι είχε κατασκευαστεί με εισφορές των κατοίκων μιας περιοχής έπαιρνε το όνομά της.

Σε μικρή απόσταση από την έξοδο του χωριού των Κήπων προς το δρόμο για το Κουκούλι, συναντάμε το γεφύρι του Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη. Γεφυρώνει το ρέμα που ονομάζεται Βικάκι, συνέχεια του Βίκου, σε ένα σημείο που οι πλευρές του φαραγγιού είναι απότομες και κοντινές. Μονότοξο, χτίστηκε το 1753 και είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό μέσα στο δασωμένο τοπίο που το περιβάλλει. Το γεφύρι αυτό ένωνε τα χωριά Κήποι και Κουκούλι με το μονοπάτι που συνεχίζει μετά το ποτάμι μέσα στο δάσος. Από την αντίθετη πλευρά της εισόδου στο Βικάκι, μέσα στην κυρίως κοίτη του Βίκου, συναντάμε αμέσως το τρίτοξο γεφύρι του Πλακίδα ή Καλογερικό, ίσως το πιο πολυφωτογραφημένο του Ζαγοριού. Απλώνεται σε ένα σχετικά ευρύχωρο μέρος του ποταμού, από την μια όχθη ως την άλλη, σαν ένα κύμα που κυλάει απαλά. Κτισμένο το 1814, αποτελεί ένα εξαιρετικό μνημείο της τέχνης των γεφυριών με τις άψογα διατηρημένες καμπύλες γραμμές του που αναπτύσσονται ελεύθερα στο τοπίο. Μετά απο 1.30 ώρα πεζοπορία από το Καλογερικό γεφύρι στην κοίτη του Βίκου, συναντάμε το γεφύρι του Κόκκορου ή Ντούσιου, ορατό και από την άσφαλτο που ακολουθεί τους μαιάνδρους του ποταμού ως ένα σημείο.

Χτισμένο το 1750, μονότοξο και απλωμένο με δύο υπέροχες αντηρίδες πλευρικά, είναι και αυτό ένα πανέμορφο έργο της εποχής, καλά διατηρημένο και ενσωματωμένο με το τοπίο που το περιβάλλει. Οι πλευρές του φαραγγιού του Βίκου, που στο σημείο αυτό έχουν αρχίσει να παίρνουν ύψος, του δίνουν μια διάσταση θρύλου και παραμυθιού. Το μονοπάτι από το γεφύρι αυτό συνεχίζει μέσα στο φαράγγι προς το βορρά και τις πηγές του ποταμού Βοϊδομάτη. Από την άλλη πλευρά του χωριού Κήποι, προς το χωριό Νεγάδες, το Μπαγιώτικο ρέμα συναντάει τον Βίκο κοντά στο γεφύρι του Πλακίδα. Σε περίπου 10 λεπτά από το χωριό υπάρχει ο παλιός μύλος του χωριού που έδωσε το όνομά του στο τρίτοξο γεφύρι του 1748. Από το σημείο αυτό έχουμε πανέμορφη θέα στο χωριό όπως είναι αμφιθεατρικά κτισμένο στη φουντωμένη πλαγιά. Ένα δεύτερο γεφύρι είναι κοντά, αυτό του Πιτσώνη, χτισμένο το 1850. Μονότοξο και αυτό, είναι χωμένο μέσα στο πράσινο και δύσκολα ορατό από τον αυτοκινητόδρομο που κατευθύνεται προς Νεγάδες. Αρκετά πιο βαθιά μέσα σε ένα παρακλάδι του Μπαγιώτικου ρέματος, το μονότοξο γεφύρι του Μυρίση, ενώνει δύο ομαλές δασωμένες πλευρές του ανοικτού εκείνου σημείου του ποταμού. Γι' αυτό το γεφύρι έχουμε ελάχιστες ιστορικές πληροφορίες. Περπατώντας πάνω στα κυματιστά καλντερίμια που στεφανώνουν τα τόξα των γεφυριών, έχουμε την ξεχωριστή αίσθηση ότι βρισκόμαστε πάνω σε ένα σύγχρονο γλυπτικό έργο. Τα μικρά λοφάκια που σχηματίζουν ανεβαίνοντας και κατεβαίνοντας σαν πετρωμένη θάλασσα παίρνουν στα μάτια μας μια παιχνιδιάρικη διάθεση, ενδεχομένως μακριά από τις προθέσεις των δημιουργών τους. Η άσφαλτος αντικατέστησε τα καλντερίμια, τα γεφύρια σταμάτησαν να αποτελούν την μόνη δίοδο μεταξύ των οικισμών και αναχθήκανε σε αυτό που ήταν πάντα, πραγματικά έργα τέχνης.

Σοφία Κριθαρά

Συνήθως όταν δεν έχεις περπατήσει έναν τόπο δεν τον μαθαίνεις... Ίσως μόνο από μια εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας, ίσως από μια επιθυμία που δημιουργούμε μέσα μας, ίσως από ένα όνειρο που θέλουμε να πραγματοποιηθεί... δεν αρκεί... Η φύση της Ηπείρου κρύβει ένα μεγαλείο δυνατό, υπέροχο, άφθαρτο... μόνο αν βρεθείς εκεί μπορείς να το νοιώσεις με όλες τις αισθήσεις σου... μόνο αν βρεθείς εκεί μπορείς να το ζήσεις... Το ταξίδι στην Ήπειρο αρχίζει μόλις συναντάμε το γεφύρι της ’ρτας. Παράξενο αλλά πιστεύω ότι η σκέψη και η διάθεση αλλάζει όταν αντικρίζουμε την εικόνα του, όταν αναπνέουμε το αέρα της φύσης που περιβάλει αυτό τον τόπο της Ελληνικής γης. Προσδιορίζοντας ως βάση το χωριό των Κήπων αρχίζουμε τη συλλογή εικόνων από το πάζλ της περιοχής των Ζαγορίων που φαντάζει ατελείωτο... Στην Εθνική Οδό από τα Ιωάννινα προς το Καλπάκι μετά το χωριό Καρυές (Μεταμόρφωση) στρίβουμε δεξιά στην έξοδο προς ΑΣΠΡΑΓΓΕΛΟΥΣ, ΕΛΑΤΗ, ΚΗΠΟΙ, ΔΙΛΟΦΟ, ΚΑΠΕΣΟΒΟ, ΒΡΑΔΕΤΟ. Μετά από 9Km σχετικά ανηφορικού δρόμου θα φτάσουμε στον ΚΑΜΠΟ ΝΤΟΒΡΑΣ όπου συναντάμε δεξιά μας το δρόμο προς το χωριό Ασπράγγελοι, καθώς και αυτόν που μας πηγαίνει στην Ελάτη (ουσιαστικά μας επιστρέφει νότια). Εμείς συνεχίζουμε έχοντας πορεία προς τα βόρεια και μετά από περίπου 1,5Km στρίβουμε δεξιά στο δρόμο που έρχεται από το Καπέσοβο. Χρειαζόμαστε άλλα περίπου 6Km για να φτάσουμε στη διασταύρωση που θα μας φέρει στον αρχικό προορισμό μας, το χωριό Κήποι.

Κήποι - Μπαγιώτικο Ρέμα - Γεφύρι Μύλου

Στη διαδρομή προς τους Κήπους συναντήσαμε αρκετά πέτρινα γεφύρια και μια μόνο ματιά έφτασε για να ξυπνήσει την περιέργεια μας για το καθένα ξεχωριστά. Πρώτη επίσκεψη μας ήταν το γεφύρι του Μύλου στα ανατολικά του χωριού όπου βρίσκετε το Μπαγιώτικο ρέμα και η πηγή Κρανιά. Μια διαδρομή σύντομη και εύκολη λίγο μετά τον δρόμο που πηγαίνει για το Μοναστήρι της Παναγιάς. Το χωριό Κήποι είναι χτισμένο ανάμεσα σε παραπόταμους που τροφοδοτούν τον Βοϊδομάτη και σ’ αυτό οφείλει τα πολλά πέτρινα γεφύρια και την ξεχωριστή ομορφιά του.

Κήποι - Γέφυρα Πιτσιώνη

Κοιτάζοντας το χάρτη της περιοχής επισημαίνουμε σημεία που δεν θα μπορούσαμε να μην επισκεφτούμε.. Μετά το πέτρινο γεφύρι του Μύλου υπάρχουν ένα, δυο, τρία, τέσσερα ακόμα... όπως η πέτρινη γέφυρα του Πιτσιώνη που βρίσκεται ΝΑ, ένα χιλιόμετρο μακριά από το χωριό και είναι αδύνατο να την παραβλέψουμε. Από μακρινή κιόλας απόσταση διακρίνουμε την πέτρινη δομή της ανάμεσα στις φυλλωσιές των δέντρων και καθώς το μονοπάτι είναι σχετικά βατό είναι πολύ εύκολο να φτάσουμε ως εκεί…

Κήποι - Ρέμα Ντόβρη

Έχοντας μαζί μας το χάρτη είναι καλό να έχουμε σημειώσει μια ακόμα περιοχή πέρα από το γεφύρι του Πιτσιώνη και είναι ευκαιρία να προχωρήσουμε ως εκεί. Σε απόσταση περίπου 1Km ακολουθώντας τον κύριο δρόμο με ΝΑ προσανατολισμό φτάνουμε σε χωματόδρομο που βρίσκεται δεξιά μπαίνοντας ξανά στο Μπαγιώτικο ρέμα, όπου η περιοχή ονομάζεται "Ρέμα Ντόβρη". Στη συνέχεια συναντάμε βατό μονοπάτι που μας οδηγεί σε πολλούς μικρούς κρυστάλλινους καταρράκτες και φυσικές κολυμπήθρες. Αν θελήσουμε να συνεχίσουμε το μονοπάτι στο ρέμα Ντόβρη με προσανατολισμό Ν/ΝΔ θα φτάσουμε στον κεντρικό δρόμο ανάμεσα στα χωριά Ελάτη και Δίκορφο. Χαρακτηριστικά σημεία στη διαδρομή είναι τα δυο πέτρινα γεφύρια και τα εκκλησάκια της Παναγιάς και του Προφήτη Ηλία λίγο πριν βγούμε από το μονοπάτι. Στον κεντρικό δρόμο, αν κατευθυνθούμε αριστερά (Ν/ΝΑ) για κάτι περισσότερο από 3Km θα φτάσουμε στο Δίκορφο.

Επειδή ουσιαστικά στο μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής κινούμαστε σε ρέμα ανάμεσα σε ορθοπλαγιές, είναι καλό να μην προχωρήσουμε πέρα από τα πέτρινα γεφύρια ή τους καταρράκτες, ειδικά όταν είναι αργά το μεσημέρι - εκτός και αν έχουμε εξασφαλίσει την επιστροφή μας με αυτοκίνητο από τον δρόμο Ελάτης - Δίκορφο. Μια έκτακτη διανυκτέρευση σε τόσο υγρό μέρος δεν είναι μια απλή υπόθεση...

Κήποι - Γεφύρι Κοντοδήμου

Εδώ τα πράγματα είναι ευκολότερα. Το γεφύρι Κοντοδήμου είναι πολύ κοντά στους Κήπους, στη δυτική πλευρά του χωριού στο ρέμα Βικάκη και είναι το σήμα κατατεθέν των Κήπων καθώς βρίσκεται μια ανάσα από την πλατεία του χωριού. Πανέμορφη τοξωτή γέφυρα ανάμεσα σε πλούσια βλάστηση. Από το γεφύρι ξεκινά και το μονοπάτι που φτάνει στο χωριό Κουκούλι. Όταν το αντικρίζεις από μακριά δεν μπορείς να μην θαυμάσεις την αρμονική συνύπαρξη του με τον βράχο που υψώνετε δίπλα του…

Κήποι - Γεφύρι Πλακίδα ή "Κάμπια εν κινήσει" ή "Καλογερικό"

«Κάμπια εν κινήσει» και δεν είναι υπερβολή.. Λίγο έξω από τους Κήπους δυτικά, στο δρόμο που πηγαίνει προς την διασταύρωση με τον κεντρικό για Καπέσοβο, υπάρχει μια γέφυρα με τρεις τοξωτές καμάρες πάνω από το ρέμα Βικάκη. Όταν για πρώτη φορά την αντικρίζουμε από τη "δημοσιά" είναι δύσκολο να την αγνοήσουμε. Η πρόσβαση είναι εύκολη καθώς αφήνοντας τον κύριο δρόμο περπατάμε περίπου 50m για να φτάσουμε σε αυτό το αρχιτεκτονικό αριστούργημα μιας άλλης εποχής...

Κήποι - Γέφυρα Κόκκορου

Στη γέφυρα Κόκκορου μπορούμε να πάμε με δυο τρόπους. Ουσιαστικά βρίσκεται στον κεντρικό δρόμο που έρχεται από την έξοδο της Εθνικής Οδού και συνεχίζει για Καπέσοβο κ.λ.π. Οδικώς είναι περίπου 3,5 με 4Km δυτικά των Κήπων εκεί που το ρέμα Βικάκη συναντά τον Ξηροπόταμο. Πεζοπορώντας στο μονοπάτι που αρχίζει κάτω από την γέφυρα Πλακίδα ακολουθούμε τη ροή των νερών του ρέματος Βικάκη και μετά από 10 με 15 λεπτά φτάνουμε στον προορισμό μας. Χρειάζεται λίγο προσοχή όταν τα νερά του ρέματος είναι ορμητικά…

Σκάλα Βραδέτου - Βραδέτο

Πολλές φορές όταν σχεδιάζουμε μια πεζοπορική διαδρομή δεν φανταζόμαστε γιατί κάποια σημεία μας έλκουν τόσο πολύ... "Σκάλα του Βραδέτου" γράφει στο χάρτη και αυτός είναι ένας ακόμα προορισμός. Κάπου 12Km δρόμος μέχρι το Καπέσοβο ή καλύτερα μέχρι και το σημείο όπου ο πέτρινος όγκος στην περιοχή Κρανούλα έχει μια διαφορετική όψη. Αρχικά περνάμε μια πέτρινη γέφυρα και μπαίνουμε σ' ένα σκαλισμένο με πολλά ζίγκ-ζάγκ μονοπάτι πάνω στην πλαγιά σε υψόμετρο περίπου 900m. Ένα μονοπάτι όπου οι πρόγονοι μας ανεβοκατέβαιναν πολύ συχνά δίνοντας ζωή στην περιοχή.

Κολυμπήθρες

Μια έκπληξη που δεν περιμένεις καθώς στην επιστροφή ένα ακόμα μαγικό μέρος βρίσκετε στο δρόμο μας.. Στο δρόμο από Καλπάκι πριν την Ζίτσα και συγκεκριμένα στον παραπόταμο του ’ραχθου, Θύαμις, γνωστό και σαν Καλαμά, πολλές φυσικές δολίνες σχηματίζονται από τα τρεχούμενα νερά του ανάμεσα στους βράχους.. Αρκετές φορές η φύση με τον τρόπο της μας καλεί να επισκεφτούμε κάτι το ιδιαίτερο... Δεν περιμέναμε και πολύ, δεν το συζητήσαμε καν.. Απλά πήγαμε…

Θεογέφυρο

Δεν ξέρω, αλλά ούτε σκέψεις δεν μπορεί να έχει κάποιος μπροστά σ' αυτό το θέαμα… Το Θεογέφυρο είναι εντυπωσιακό. Ένα φυσικό γεφύρι, ή ένα θαύμα της φύσης; Ότι και να είναι ή καλύτερα όπως θέλει να το δει κανείς δεν έχει τόσο σημασία. Είναι από τα σημεία της γης που αν δεν βρεθείς εκεί δεν μπορείς να ξέρεις, σχεδόν ούτε καν μπορείς να φανταστείς την εικόνα με την οποία θέλεις να το κρατήσεις μέσα σου...

Ιωάννης Γκοτζιάς