Ο ταξιδιώτης που θα ‘νιωθε την ανάγκη να επισκεφτεί την ιστορική κωμόπολη, - το φαινόμενο για πολλούς – Αμπελάκια, το αποκαλούμενο στολίδι της Θεσσαλίας, θα πρέπει να ανηφορίσει τον καλοφτιαγμένο δρόμο που ξεκινάει από τα Τέμπη και να…μετρήσει πέντε χιλιόμετρα. Πλησιάζοντας προς την κωμόπολη διακρίνουμε το αρχοντικό του Γεωργίου Μαύρου. Πότε ακριβώς και από ποιους πρωτοχτίστηκαν τα Αμπελάκια δεν γνωρίζουμε. Δεν υπάρχουν σαφή ντοκουμέντα. Τα πιο ασφαλή στοιχεία για την ίδρυσή τους μας δίνουν οι επιγραφές των εκκλησιών και οι ενθυμήσεις των λειτουργικών τους στοιχείων. Ο ιστορικός Ηλίας Γεωργίου δημοσίευσε την ενθύμηση του Επισκόπου Πλαταμώνος Γρηγορίου στο τυπικό που αγόρασε ο Νίκος Γκαμέος το 1580 και το αφιέρωσε στον παλιό ναό της Αγίας Παρασκευής, ενώ ο ιστορικός ερευνητής Κώστας Σπανός ανακοίνωσε στο Α΄ Συνέδριο Αμπελακιώτικων Σπουδών που έγινε στα Αμπελάκια στις 13-14-15 Αυγούστου 1994, ότι τα Αμπελάκια υπήρχαν ως οικισμός τουλάχιστον από τα τέλη του 14ου αιώνα μ. Χ. Και επομένως είναι ένας από τους θεσσαλικούς οικισμούς της ύστερης Βυζαντινής εποχής.
Σε ό,τι αφορά το όνομα που φέρει η κωμόπολη, μερικοί ιστορικοί υποστήριξαν ότι προέρχεται από παραφθορά της λέξης «Αμφιλάκκια», που σημαίνει χωριό ανάμεσα σε δύο λάκκους. Η πληροφορία δεν θεωρείται ασφαλώς, καθώς την κωμόπολη δεν τη διασχίζουν δύο λάκκοι, αλλά τέσσερις. Το πιθανότερο είναι πως η ονομασία της προέρχεται από τα πολλά αμπέλια που την περιτριγυρίζουν. Μάλιστα., από το Μητρώο αμπελιών του 1899, που σώθηκε, γνωρίζουμε ότι εκείνη την χρονιά καλλιεργούνταν 1.100 στρέμματα που ανήκαν σε 700 ιδιοκτήτες.
Πώς γεννήθηκε ο Συνεταιρισμός
Τα Αμπελάκια ήταν ένα φτωχό, ασήμαντο χωριουδάκι, χωρίς ποταμούς και εμπορικούς δρόμους, χτισμένο μακριά από βιομηχανική κωμόπολη διεθνούς φήμης. Κι όμως, πήραν μια ιστορική πρωτιά. Ίδρυσαν και λειτούργησαν τον πρώτο συνεταιρισμό στον κόσμο, ο οποίος, μάλιστα, κατάφερε να συνταιριάσει κατά θαυμάσιο τρόπο τα συμφέροντα της εργασίας και του κεφαλαίου. Ο συνεταιρισμός εμπόρων, τεχνιτών, γεωργών και εργατών παρασκευής κόκκινων νημάτων άκμασε στα τέλη του 18ου και αρχές 19ου αιώνα και αποτέλεσε την πρώτη και τελειότερη συνεταιριστική οργάνωση, που διαμορφώθηκε στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα
Κατόπιν τούτου, εμφανίζονται οι πρώτες συνεργατικές μορφές. Οι σπουδαιότερες είναι της Θράκης, των σφουγγαράδων Αιγίνης, οι θεσσαλικές συντροφιές Αμπελακίων - Τυρνάβου - Αγιάς - Ζαγοράς καθώς επίσης και οι ναυτικοί συνεταιρισμοί των νησιών Ύδρας - Σπετσών - Ψαρών, Σύμης, Σαντορίνης και των ναυτικών πόλεων Μεσημβρίας, Γαλαξιδίου και Κρανιδίου.
Η σπουδαιότερη όμως συνεργατική οργάνωση στην Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται στα Αμπελάκια. Οι Αμπελακιώτες, αναπτύσσουν την κοκκιναδική τέχνη και την νηματουργία. Το βαμβάκι που χρησιμοποιούν, το προμηθεύονται κυρίως από την Κοιλάδα των Τεμπών, όπου καλλιεργείται συστηματικά, ενώ επίσης - κυρίως όταν οι παραγγελίες είναι μεγάλες και το προϊόν των Τεμπών δεν επαρκεί - από την Μακεδονία, την Θεσσαλία, την Μικρά Ασία. Οι Αμπελακιώτες γνέθουν το βαμβάκι στη ρόκα, στο αδράχτι και στην τσικρίκα και το βάφουν με τη βοήθεια του ριζαριού, κόκκινο.
Οι τολμηροί Αμπελακιώτες επισκέπτονται και εγκαθίστανται σε πολλές μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις όπου δημιουργούν δεσμούς με ευρωπαίους εμπόρους, από τους οποίους αποκομίζουν χρήσιμες πληροφορίες γύρω από το εμπόριο και την βιομηχανία των άλλων χωρών, στις οποίες εντέλει εξάγουν τα δικά τους κόκκινα νήματα. Αλλά και με τη βοήθεια Ηπειρωτών εμπόρων, που τους δείχνουν το δρόμο προς την Αυστρία και την Γερμανία, αυξάνουν την εξαγωγή. Τα πρώτα δείγματα προκαλούν εντύπωση στους Ευρωπαίους, για την ζωηρότητα και την στιλπνότητα του χρώματος που τα διακρίνει, καθώς επίσης και για την προσεγμένη επεξεργασία των νημάτων. Το προϊόν γνωρίζει τεράστια επιτυχία.. Τη δεκαετία 1750-60 σχηματίζεται η πρώτη συντροφιά οικογενειακής μορφής. Μέσα σε λίγα μόλις χρόνια δραστηριοποιούνται στα Αμπελάκια πέντε συντροφιές, στις οποίες απασχολούνταν περίπου χίλιοι τεχνίτες!
Είναι οι συντροφιές του Ν. Πέσιου, του Αρσ. Χατζηπρασσά, του Δρ. Χατζηϊβου, του Γ. Παπαευθυμίου και του Γ. Μαύρου (Σβάρτς). Στα 1778, με πρωτοβουλία των επικεφαλής, αποφασίζεται αυτών των επιχειρήσεων σε μια Κοινή Συντροφιά, με την επωνυμία «Κοινή Συντροφιά και Αδελφότης των Αμπελακίων» και στην κεφαλή τοποθετείται ο Γ. Μαύρος, γιος μεγαλέμπορου. Όλοι οι Αμπελακιώτες, άντρες, γυναίκες και παιδιά, 6.000 άνθρωποι, γίνονται μέτοχοι σ’ αυτή την θαυμάσια συνεταιριστική επιχείρηση. Οι γαιοκτήμονες συμμετέχουν με τα χωράφια τους, οι κεφαλαιούχοι με τα χρήματα τους, οι τεχνίτες και οι εργάτες με την εργασία τους. Το κατώτερο ποσό που μπορούσε να καταθέσει κανείς (για να έχει μια συνεταιριστική μερίδα), είναι 5.000 γρόσια (δηλαδή 1.700 φράγκα) και το μεγαλύτερο 20.000 γρόσια (δηλαδή 6.800 φράγκα). Το πλαφόν μπαίνει, για να αποφευχθεί η κυριαρχία του συνεταιρισμού από τους μεγάλους κεφαλαιούχους.
Ο συνεταιρισμός διαθέτει συνολικά 24 εργαστήρια, κυρίως πλυντήρια και βαφεία, όπου γίνεται η επεξεργασία και στη συνέχεια η παραγωγή του τελικού προϊόντος. Η ευρυθμία της επιχείρησης της αποδίδει το καλύτερο όνομα στην αγορά. Οι παραγωγοί παραδίδουν το βαμβάκι και αφού τη ποιότητά του περνάει από την αξιολόγηση ειδικής επιτροπής, παίρνουν ως προκαταβολή τη μισή αξία του και την άλλη μισή στο τέλος της χρονιάς μετά το κλείσιμο του ετήσιου λογαριασμού και την πρόσθεση των κερδών που αναλογούσαν. Όσο για τους εργάτες, έχουν ο καθένας ανοιχτό πιστωτικό λογαριασμό με βάση τα ημερομίσθια τους. Από το λογαριασμός αυτό ο εργάτης έχει το δικαίωμα να «τραβά» τα αναγκαία ποσά για την συντήρηση της οικογένείας του και στο τέλος της χρονιάς γίνεται εκκαθάριση αφού προστίθενται στη μερίδα του τα κέρδη που του αναλογούν. |
|
Πώς λειτουργούσε
Της θαυμάσιας αυτής επιχείρησης ηγείται η Γενική Συνέλευση των μελών του Συνεταιρισμού. Αυτή αποφασίσει για την τροποποίηση του καταστατικού και όλα τα άλλα γενικά ζητήματα. Αυτή εκλέγει κάθε τρία χρόνια εξέλεγε ένα πενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο και μια Δωδεκαμελή Εξελεγκτική Επιτροπή. Το Διοικητικό Συμβούλιο έχει τη γενική διεύθυνση των εργασιών του Συνεταιρισμού, την ευθύνη τήρησης των λογιστικών βιβλίων και την ευθύνη διορισμού των υπαλλήλων στα κέντρα του εξωτερικού. Επίσης, ιδρύει και οργανώνει τα υποκαταστήματα μέσα στην Ελλάδα κι έξω απ΄ αυτήν.
Η Εξελεγκτική Επιτροπή απ΄ την πλευρά της, ελέγχει όλα τα στοιχεία της οικονομικής διαχείρισης που της υποβάλει το Διοικητικό Συμβούλιο ανά τρίμηνο αλλά και τον ετήσιο ισολογισμό. Ως ανώτατο όργανο, έχει ευρύτατα δικαιώματα και στην ετήσια Γενική Συνέλευση, υποβάλει λεπτομερή έκθεση για την κίνηση του συνεταιρισμού.
Η Γενική Συνέλευση, στο τέλος της οικονομικής χρονιάς, διανέμει τα κέρδη μ΄ έναν υποδειγματικό τρόπο. Αφαιρεί τους φόρους που οφείλουν τα Αμπελάκια τους Τούρκους, αφαιρεί τα λειτουργικά έξοδα του Συνεταιρισμού, ορίζει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό για τους φτωχούς, τους αρρώστους και τους αναξιοπαθείς συγχωριανούς κι ένα άλλο για υπηρεσίες κοινής ωφέλειας (σχολεία, νοσοκομεία, δρόμους). Στη συνέχεια, αποταμιεύει ένα μεγάλο ποσό για τις δωροδοκίες των πασάδων αλλά και για την περιποίηση των υψηλών ξένων της Ευρώπης, που φιλοξενούνται στα Αμπελάκια.. Τέλος, μοιράζει τα μερίδια των κερδών στους γαιοκτήμονες, στους κεφαλαιούχους, στους τεχνίτες, στους εργάτες, στους υπαλλήλους,
Τα υποκαταστήματα
Τα κυριότερα εμπορικά πρακτορεία και υποκαταστήματα του Συνεταιρισμού, ήταν στις πόλεις Βιέννη (το κεντρικό), Λειψία, Άαχεν, Δρέσδη, Λονδίνο, Άμστερνταμ, Αμβούργο, Μασσαλία, Τεργέστη, Βουδαπέστη, Οδησσό, Λυών, Ρουέν, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, και Θεσσαλονίκη. Όλοι οι πράκτορες, αντιπρόσωποι και υπάλληλοι των Ευρωπαϊκών πρακτορείων, ήταν Αμπελακιώτες και μέλη του Συνεταιρισμού. Πολλοί από αυτούς εργάζονταν και συγχρόνως σπούδαζαν στα διάφορα Πανεπιστήμια. Οι αντιπρόσωποι άλλαζαν συχνά, ώστε να πηγαίνουν εκ περιτροπής, όσο το δυνατόν περισσότεροι Αμπελακιώτες στο εξωτερικό για να βλέπουν, να μαθαίνουν και να μεταφέρουν τον πολιτισμό στα Αμπελάκια. Επιπλέον το 1797, ο συνεταιρισμός απέκτησε το δικό του καράβι, την «Καλυψώ», με το οποίο μεταφέρονταν στο εξωτερικό οι παρτίδες του εμπορεύματος.
Το άφθονο χρήμα, η μόρφωση και η συνεχής επαφή με την Ευρώπη, μετέτρεψαν τα Αμπελάκια σε σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη με τους ξένους περιηγητές να τα αναφέρουν ως Ολλανδική κωμόπολη. Οι Αμπελακιώτες μιλούσαν με ευχέρεια Γερμανικά, Γαλλικά, Αγγλικά και Ιταλικά. Στην πόλη λειτουργούσε θέατρο και από το 1749, κολεγιακή Σχολή (!), το περίφημο «Ελληνομουσείον», όπου δίδαξαν οι πιο φημισμένοι Έλληνες λόγιοι και σοφοί της εποχής. Οι Αμπελακιώτες μάλιστα, με υποσχετικό συμβόλαιο που συντάχθηκε στα Αμπελάκια στις 2-2-1804 και βρίσκεται στην κατοχή του τοπικού Πολιτιστικού Συλλόγου ενίσχυσαν οικονομικά τον Άνθιμο Γαζή για να τυπώσει το «Λεξικό της Ελληνικής γλώσσης». Όλοι δε, οι ξενιτεμένοι έμποροι και αντιπρόσωποι Αμπελακιώτες ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας και διέθεταν για τον αγώνα μεγάλα ποσά. Να σημειωθεί ότι μόνο το 1810, το περίσσευμα του Συνεταιρισμού σε χρήμα έφτασε τα 20.000.000 φράγκα!
Η πτώση…
Δυστυχώς, ο περίφημος Συνεταιρισμός δεν διατηρήθηκε. Διαλύθηκε οριστικά στα 1812.
Ο κλονισμός της Ευρωπαϊκής οικονομίας από τους Ναπολεόντειους πολέμους, η εφεύρεση της ανιλίνης, που είχε ως αποτέλεσμα την ωραιότερη, φθηνότερη, ανεξίτηλη και σε ποικίλους χρωματισμούς βαφή των νημάτων, η απαγόρευση του Αλή Πασά των Ιωαννίνων στους υπηκόους του να αγοράζουν από τα Αμπελάκια τα φέσια τους, η πανούκλα του 1812 που θέρισε τους κατοίκους των Αμπελακίων και ανάγκασε πολλούς και κυρίως στελέχη του Συνεταιρισμού, να εγκαταλείψουν την Κοινότητα για να γλυτώσουν, έβαλαν την ταφόπλακα στη θαυμάσια συνεταιριστική επιχείρηση.
Από το λαμπρό παρελθόν στο δύσκολο παρόν
Από εκείνους που μείνανε στα Αμπελάκια, άλλοι καλλιεργούν αμπέλια, άλλοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και άλλοι με πρόσκαιρες δουλειές. Ωστόσο, ακόμη και μετά τη δραματική εξέλιξη, στις ψυχές των ντόπιων μένουν η ευγένεια, η αρχοντιά, ο πολιτισμός και η μόρφωση. Φαίνεται πως η ευζωϊα που πέρασε από την πόλη άφησε δυνατή αύρα. Τα Αμπελάκια ως σήμερα είναι μία από τις ζηλευτές σε κοινωνία και αρχοντιά κωμοπόλεις της Θεσσαλίας. Οι κάτοικοι διακρίνονται για την αρχοντιά τους, την καθαριότητα, τη φιλοξενία, τη νοικοκυροσύνη. Διατηρούν μάλιστα ήθη και έθιμα, που μαρτυρούν το πέρασμα μιας μεγάλης άνθισης.
|
