Κάτσε εδώ, Γιωργάκη, να σου πω πού ακριβώς θα πας, πού θα περιηγηθείς με αφετηρία σου τα Χανιά και προορισμό σου μέρη μαγικά. Μην ξεχάσεις να φέρεις στον παππού σου λίγη ρακή και να τραβήξεις πολλές φωτογραφίες από θάλασσες, ελαιώνες και βουνά για να δροσιστώ λιγάκι και να θυμηθώ τα μέρη που μεγάλωσα. Οι διαδρομές που θα σου περιγράψω είναι τρεις και περνούν από το Καστέλι, τα Φαλάσαρνα, το Ελαφονήσι, τον υπέροχο παραδοσιακό οικισμό της Μηλίας, το φαράγγι της Σαμαριάς, την Παλαιόχωρα, την Σούγια και άλλα πολλά μέρη που θα πλουτίσουνε τις αναμνήσεις σου... Α' διαδρομή (Χανιά-Κίσσαμος-Φαλάσαρνα-Γραμβούσα-Μονή Χρυσοσκαλίτισσας- Ελαφονήσι) Αφετηρία σου θα είναι τα Χανιά και η πορεία σου δυτική προς Κίσσαμο, σε δρόμο κατά μήκος της ακτής. Στο 4ο χιλιόμετρο θα συναντήσεις τον Μακρύ Τοίχο, όπου υπάρχει παράκαμψη για Δαράτσο και Γαλατά. Στη συνέχεια του κεντρικού δρόμου βρίσκονται τα παραλιακά χωριά Κάτω Δαράτσος, Κάτω Στάλος, Αγία Μαρίνα, Πλατανιάς (απέναντι βρίσκεται το νησάκι ’γιοι Θεόδωροι) και Μάλεμε, σε απόσταση 16 χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα του νομού. Απ' όλα σχεδόν τα παραπάνω χωριά ξεκινούν δρόμοι με νότια κατεύθυνση που οδηγούν στην πυκνοφυτεμένη ενδοχώρα. Στο Μάλεμε βρισκόταν το παλιό αεροδρόμιο των Χανίων, όπου έγινε η απόβαση των Γερμανών αλεξιπτωτιστών κατά τη Μάχη της Κρήτης και 1 χλμ μετά το χωριό βρίσκεται το γερμανικό νεκροταφείο. Στη συνέχεια του δρόμου, στο 20ό χιλιόμετρο, βρίσκεται ο Ταυρωνίτης που έχει πάρει το όνομά του από τον ομώνυμο ποταμό. Από το χωριό ξεκινά δρόμος με νότια κατεύθυνση για Παλαιοχώρα (διαδρομή 2ης μέρας). Συνεχίζεις δυτικά και μετά τα Ραπανιανά, στο 23ο χιλιόμετρο της διαδρομής -ο κύριος δρόμος προχωρεί νοτιοδυτικά για Κίσσαμο- συναντάς διασταύρωση. Ο δρόμος προς βορρά, προς τη χερσόνησο Ροδωπού, πηγαίνει στο Κολυμπάρι, χτισμένο στο δυτικότερο σημείο του Κόλπου Χανίων και ένα χιλιόμετρο μετά στη Μονή Γωνιάς, περιβαλλόμενη από αυλή, με τα κελιά των μοναχών, το ηγουμενείο, την τράπεζα, τις αποθήκες και τα κελάρια. Επιστρέφεις στην κύρια διαδρομή Χανίων - Κισσάμου και ακολουθείς το δρόμο προς νότο για Σπηλιά, με την τοιχογραφημένη εκκλησία της Παναγίας πάνω σε κατάφυτο λόφο και έπειτα πορεύεσαι για Δρακώνα και Επισκοπή (3 χλμ νοτιοδυτικά της Δρακώνας). Στην Επισκοπή μπορείς να επισκεφθείς τη Ροτόντα, εκκλησία αφιερωμένη στον Αρχάγγελο Μιχαήλ. Συνεχίζοντας στην κύρια διαδρομή, 2,5 χλμ μετά τη διασταύρωση, έξω από το Κολυμπάρι, θα συναντήσεις παράκαμψη προς τα δεξιά για Ροδωπό, στην καρδιά της ομώνυμης χερσονήσου. Θα προχωρήσεις δυτικότερα και αφού περάσεις από τα χωριά Καληδονία, Πλακάλωνα, Δραπανιάς, Καλουδιανά, θα φθάσεις στην Κίσσαμο (Καστέλι), σε απόσταση συνολικά 42 χλμ από την αφετηρία σου, τα Χανιά.

Από τα Καλουδιανά ξεκινά δρόμος προς νότο που οδηγεί προς Τοπόλια και Παλαιοχώρα (διαδρομή 2ης μέρας). Κίσσαμος Φτάνοντας στην Κίσσαμο, θα αντικρίσεις μια μικρή κωμόπολη, χτισμένη σε κόλπο, στη θέση της αρχαίας Κισσάμου, λιμανιού της γειτονικής Πολυρρήνιας. Απλώνεται κατά μήκος μιας υπέροχης αμμουδερής ακτής, στην άκρη καταπράσινης πεδιάδας με ελαιοπερίβολα και αμπέλια. (Από την Κίσσαμο εκτελούνται τακτικά δρομολόγια για το Γύθειο και τα Κύθηρα). Στην αρχαιότητα υπήρξε λιμάνι της αρχαίας Πολυρρήνιας, τα ερείπια της οποίας βρίσκονται 6 χλμ νοτιότερα από το Καστέλι. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο η πόλη γνώρισε τη μεγαλύτερη ακμή της, όπως δείχνουν τα ερείπια της ακρόπολής της, το θέατρο, το υδραγωγείο και τα αγάλματα που βρέθηκαν στην περιοχή. Οι Βενετοί την οχύρωσαν με φρούριο, καστέλο, από το οποίο πήρε και το όνομά της. Συνεχίζουμε για λίγο ακόμη δυτικά της Κισσάμου. Ο δρόμος απομακρύνεται από την ακτή και στρίβει προς νότο για Ζερβιανά, Γραμβούσα και Πλάτανο (10 χλμ από Κίσσαμο). Φαλάσαρνα Στο βάθος δεξιά, θα αντικρίσεις τον εύφορο κάμπο της Φαλάσαρνας, που καταλήγει σε μια από τις ωραιότερες παραλίες της Κρήτης με γαλαζοπράσινα νερά και θαυμάσια αμμουδιά. Ασφαλτωμένος δρόμος θα σε κατεβάσει στην παραλία. Στο τέλος της αμμουδιάς υψώνεται ο απότομος και βραχώδης λόφος, πάνω στον οποίο ήταν χτισμένη η αρχαία Φαλάσαρνα. Χωματόδρομος θα σε οδηγήσει στην αρχαία ακρόπολη. Στην αρχή του βρίσκεται, πλάι στο δρόμο, ο "θρόνος", σκαλισμέvος στο βράχο. Στο τέλος του χωματόδρομου φαίνονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης, της δυτικότερης όλης της Κρήτης. Έξω από το τελευταίο χωριό υπάρχει δρόμος προς τα δεξιά -μισός άσφαλτος, μισός χωματόδρομος που οδηγεί στην Αρχαία Φαλάσαρνα προς βορρά (5,5 χλμ από τον Πλάτανο), στη βορειοδυτική παραλία της Κρήτης. Γραμβούσα...Η λιμνοθάλασσα του Μπάλου Προς βορρά εκτείνεται η έρημη χερσόνησος που καταλήγει στο ακρωτήριο Βούζα. Απέναντι από το ακρωτήριο είναι το ερημονήσι ’γρια Γραμβούσα και νοτιότερα η Ήμερη Γραμβούσα. Στο βόρειο άκρο του ακρωτηρίου Βούξα βρίσκεται το νησάκι Γραμβούσα με το ενετικό του φρούριο, παλιό ορμητήριο πειρατών. Θα φύγεις από τα Φαλάσαρνα και θα πάρεις το χωματόδρομο που διασχίζει κατά μήκος το Ακρωτήριο Γραμβούσα. Μετά από μερικά χιλιόμετρα θα συνεχίσεις με τα πόδια με στόχο τη λιμνοθάλασσα του Μπάλου. Μετά από 15 λεπτά θα βρεθείς ψηλά πάνω από τη λιμνοθάλασσα με τη ματιά σου να απλώνεται αντικρίζοντας την άσπρη αμμουδιά, που στην πραγματικότητα είναι θραύσματα από εκατομμύρια μικροσκοπικά κοχύλια, παράλληλα με τις αποχρώσεις του γαλάζιου και του πράσινου. Θα κατηφορίσεις το απόκρημνο μονοπάτι. Να είσαι σίγουρος ότι το μόνο που θα θελήσεις εκείνη τη στιγμή θα είναι να βουτήξεις στα ζεστά και αβαθή νερά. Σκιά δε θα βρεις πουθενά, αλλά με τέτοια θάλασσα δεν νομίζω να σου λείψει. ’λλη σου επιλογή για να πας στον Μπάλο είναι με καραβάκι από το Καστέλι, με την εκδρομή να περιλαμβάνει και επίσκεψη στο ενετικό οχυρό στο νησάκι ’γρια Γραμβούσα. Θα επιστρέψεις στον Πλάτανο. Θα συνεχίσεις νότια προς το παραλιακό ψαροχώρι Σφηνάρι. Στη νότια έξοδο του χωριού, ο δρόμος γίνεται χωμάτινος, αλλά βατός και διασχίζει την εύφορη πεδιάδα με το πράσινο, τα τρεχούμενα νερά και τα πλατάνια να κυριαρχούν. Θα περάσεις από το χωριό Κάμπος, χτισμένο σε 340 μ. υψόμετρο, το μεγαλύτερο της περιοχής, κατάφυτο από κουμαριές, απ' όπου παράγουν ρακή. Στην παραλία του χωριού βρίσκεται το βυζαντινό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής του 13ου αιώνα.

Ο χωματόδρομος συνεχίζει για Κεραμωτή και φτάνει στο Κεφάλι, όπου θα συναντήσεις κόμβο. Ακολουθώντας κατεύθυνση νότια, θα φτάσεις στη Βάθη. Από εκεί ο δρόμος γίνεται πολύ άσχημος και φτάνει με νότια πορεία στη Μονή Χρυσοσκαλίτισσας. Μονή Χρυσοσκαλίτισσας Η Μονή θα σου μοιάζει με φρούριο, καθώς είναι κτισμένη στην κορυφή απότομων βράχων, πάνω από στενό κόλπο με θαυμάσια θέα προς το Λυβικό πέλαγος. Έχει 90 σκαλοπάτια και η παράδοση λέει ότι ένα απ' αυτά είναι χρυσό, αλλά οι αμαρτωλοί δεν μπορούν να το δουν, γι' αυτό ονομάζεται Χρυσοσκαλίτισσας. Χτίστηκε επί Ενετοκρατίας στη θέση της Παλιάς Μονής Αγίου Νικολάου. ’λλη εκδοχή για την ονομασία της είναι ότι αυτή αναφέρεται στην εικόνα της Παναγίας που είναι πάνω από 1.000 ετών και είναι επιχρυσωμένη και σκαλιστή. Από το 1940 η Μονή λειτουργεί ως γυναικεία. Σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τη Μονή μπορείς να βρεις μια ωραία παραλία, αλλά για να τη φτάσεις είναι αρκετά δύσκολο. Ελαφονήσι..Ο Τελευταίος Πειρασμός Θα συνεχίσεις νότια για να συναντήσεις τον τελευταίο πειρασμό…το Ελαφονήσι. Συνολικά 5 χλμ άσχημου δρόμου νότια της Μονής θα σε φέρουν στο πανέμορφο Ελαφονήσι, που ενώνεται με την ξηρά, με ρηχό πέρασμα, μήκους 800 μ. ευκολοδιάβαστο σε περίοδο γαλήνης. Το Ελαφονήσι είναι μια ειδυλλιακή λιμνοθάλασσα. Η αμμουδιά σε ορισμένα σημεία παίρνει ροζ χρώμα και η θάλασσα είναι τόσο αβαθής, που μπορείς να περπατήσεις μέχρι το απέναντι νησάκι. Θα νιώσεις ένα τοπίο ζεστό και φιλόξενο με κάτασπρη αμμουδιά και καταγάλανη θάλασσα. Τίποτα δεν μαρτυρεί τη φοβερή τρικυμία που μπορεί να σηκώσει ο λίβας, δημιουργώντας τα μεγαλύτερα κύματα της Μεσογείου. Τον Απρίλη του 1824, ανήμερα το Πάσχα, οι χωρικοί είχαν καταφύγει στο νησί για να γλιτώσουν από τους στρατιώτες του Ιμπραήμ. Όταν όμως ένας γάιδαρος ξέφυγε και περπάτησε μέσα στο νερό, τότε οι Τούρκοι κατάλαβαν ότι η θάλασσα είναι ρηχή και πήγαν στο νησί και έσφαξαν 40 πολεμιστές και 600 γυναικόπαιδα, όπως θα δεις στη μαρμάρινη πλάκα που βρίσκεται στην κορυφή του νησιού. Τράβα στην ταβέρνα που βρίσκεται ψηλά πάνω από το Ελαφονήσι και κάτσε μέχρι τη δύση του ηλίου, ώσπου να πάρεις το δρόμο της επιστροφής στο χωριό Κεφάλι, όπου και θα ακολουθήσεις τον αντίθετο δρόμο από αυτόν που ήρθες, με κατεύθυνση βόρεια για την κοιλάδα με τις καστανιές. Στο 57ο χλμ (από Χανιά) θα συναντήσεις το καστανοχώρι Έλος σε υψόμετρο 560 μέτρων. Μετά από 5 χλμ παρέκκλιση δεξιά οδηγεί στο κατάφυτο χωριό Στροβλές με άφθονα νερά και καστανιές, απ' όπου ο δρόμος συνεχίζει για Κάνδανο. Η μέρα σου θα σταματήσει στη Μηλιά, σε έναν υπέροχο παραδοσιακό οικισμό όπου και θα περάσεις τη βραδιά σου και μπορείς να το έχεις ως ορμητήριό σου. Β' διαδρομή…από την ενδοχώρα (Κίσσαμος - Τοπολιά- Σπήλαιο Αγίας Σοφίας - Μηλιά - Ελαφονήσι - Κάνδανος - Παλαιόχωρα - Σούγια)

Από την Κίσσαμο θα κατευθυνθείς ανατολικά επί της κεντρικής αρτηρίας Χανίων - Κισσάμου και στο 4ο χιλιόμετρο, στα Καλουδιανά θα στρίψεις δεξιά παίρνοντας νότια πορεία. Η διαδρομή που θα κάνεις είναι μαγευτική. Θα περάσεις από τα γραφικά χωριά Ποταμίδα και Βουλγάρω και θα φτάσεις στα Τοπόλια, έχοντας διανύσει 8 χλμ από τη διασταύρωση. Τα Τοπόλια είναι παραδοσιακό χωριό με τρεχούμενα νερά, χτισμένο αμφιθεατρικά σε κατάφυτο λόφο. Από δω αρχίζει το Τοπολιανό Φαράγγι, μήκους περίπου 1.500 μέτρων, κατάφυτο από αγριελιές και πλατάνια. Έχει απότομα, πανύψηλα τοιχώματα ύψους 300 μέτρων και πλούσια βλάστηση. Από τη δεξιά πλευρά του περνά ο δρόμος για την Παλαιοχώρα και στο σημείο αυτό υπάρχει οδική σήραγγα. Στα δεξιά του δρόμου θα βρεις το Σπήλαιο της Αγίας Σοφίας και τη μικρή ομώνυμη εκκλησία, με τους πλούσιους σταλακτίτες σταλαγμίτες, όπου έχουν βρεθεί όστρακα της νεολιθικής εποχής. Η έξοδος είναι κοντά στο χωριό Καρτσοματάδος. Το σπήλαιο της Αγίας Σοφίας Ακριβώς στην έξοδο του τούνελ, ψηλά, επάνω στην πλαγιά δεξιά σας θα δεις το άνοιγμα μιας σπηλιάς. Από το επίπεδο του δρόμου θα ανέβεις αρκετά σκαλοπάτια και στη συνέχεια θα ακολουθήσεις ένα μικρό μονοπάτι. Πλησιάζοντας, θα συνειδητοποιήσεις ότι το άνοιγμα είναι αρκετά μεγάλο και σιγά-σιγά ξεχωρίζει η σκεπή από το εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας, που βρίσκεται μέσα στο σπήλαιο. Θα μπεις στο σπήλαιο και θα κατευθυνθείς προς το εκκλησάκι, στην αριστερή πλευρά της σπηλιάς, η οποία σχηματίζει και τον ένα του τοίχο. Θα σε εντυπωσιάσει το μέγεθος των σταλαγμιτών, με ορισμένους να φθάνουν τα 5-6 μέτρα! Σε ένα-δυο σημεία θα δεις να έχουν φυτρώσει άγριες συκιές ενώ υπάρχουν πολλά περιστέρια. Καθώς προχωράς βαθύτερα, η υγρασία θα γίνει πιο έντονη και το έδαφος μουσκεμένο, χωρίς όμως να γλιστράει ιδιαίτερα. Σε ορισμένα σημεία είναι τόση που έχει καλύψει τελείως τους βράχους με ένα βαθύ-πράσινο στρώμα. Βγαίνεις από τη σπηλιά της Αγίας Σοφίας και συνεχίζεις προς νότο για Μύλους. Στο χωριό Βλάτος θα στρίψεις δεξιά στο χωματόδρομο που οδηγεί στη Μηλιά, σε έναν πανέμορφο, παραδοσιακό οικισμό που έχουν φτιάξει προκομένοι ντόπιοι και όπου μπορείς να μείνεις. Αν βρεις χρόνο και έχεις όρεξη για περπάτημα μπορείς να φτάσεις από τη Μηλιά στο χωριό Σηρικάρι και από εκεί να διασχίσεις το φαράγγι της Πολυρρήνιας μέχρι την ομώνυμη, αρχαία ακρόπολη. Η αρχαία πόλη βρίσκεται χτισμένη στην κορυφή ενός λόφου και δεσπόζει σε όλο τον Κόλπο Κισσάμου. Η θέα από εκεί πραγματικά θα σε εντυπωσιάσει. Από την Πολυρρήνια μπορείς, αν από πριν έχεις συνεννοηθεί, να επιστρέψεις στη Μηλιά με ταξί. Η απόσταση Μηλιά - Πολυρρήνια καλύπτεται άνετα σε 4-5 ώρες, αρκεί να μην μπερδευτείς στο πρώτο κομμάτι (Μηλιά-Σηρικάρι), όπου δεν υπάρχει μονοπάτι. Φρόντισε να πάρεις καλές πληροφορίες από τους ανθρώπους της Μηλιάς γιατί μπορείς πολύ εύκολα να χαθείς.

Έξω από το χωριό ο δρόμος διχάζεται. Ακολουθώντας το δεξί σκέλος προς Έλος και Κεφάλι θα πορευτείς για τη γυναικεία Μονή Χρυσοσκαλίτισσας. Φτάνοντας στο Κεφάλι, αν πάρεις το δυτικό δρόμο προς Βάθη και Τζιτζιφιά, θα συναντήσεις χωματόδρομο για περίπου 11 χλμ που οδηγεί, περνώντας από τα Πλοκαμιανά, στο μοναστήρι της Xρυσοσκαλίτισσας, στη νοτιοδυτική ακτή σε απόσταση 72 χλμ από τα Χανιά. Το μοναστήρι είναι χτισμένο πάνω σε βράχο με υπέροχη θέα, στη θέση παλαιού κοινοβίου. Ο δρόμος συνεχίζεται και φτάνει στο Ελαφονήσι και στη λιμνοθάλασσα, που λόγια για να στην περιγράψω δεν βρίσκω με το φτωχό μου το μυαλό. Γυρνώντας τώρα προς τα πίσω στη διασταύρωση στους Μύλους θα ακολουθήσεις το αριστερό σκέλος, με κατεύθυνση προς τα νοτιοανατολικά και μετά από 2 χλμ θα συναντήσεις το χωριό Στροβλές, όπου θα αντικρίσεις αμέτρητες καστανιές. Θα συνεχίσεις για άλλα 8 χλμ, με το δρόμο στο μεγαλύτερο μήκος του να είναι χωμάτινος και θα φθάσεις στα Πλεμενιανά. Εκεί θα πέσεις πάνω στο δρόμο που ξεκινά από τον Ταυρωνίτη, κοντά στα Χανιά και κατευθύνεται νότια προς Παλαιοχώρα, διασχίζοντας το δυτικό τμήμα του νησιού από βορρά προς νότο. Ακολουθώντας το δρόμο αυτό προς νότο και, περνώντας από τα χωριά Κακοδίκι, Βλιθιάς, Κάλαμος, θα καταλήξεις στην Παλαιοχώρα, σε μικρή απόσταση από την Αγία Ειρήνη, χωριουδάκι χτισμένο στις όχθες του ομώνυμου χειμάρρου, που χύνεται στη Σούγια, όπου και ξεκινά δρόμος βατός 10 χλμ, και διασχίζει τα Λευκά Όρη, οδηγώντας στον Ομαλό και στο φαράγγι της Σαμαριάς. Παλαιόχωρα Η Παλαιοχώρα απέχει περίπου 79 χλμ από την πόλη των Χανίων. Έχει πολλές εκκλησίες και ερείπια αρχαίων πόλεων της ελληνικής και ρωμαϊκής εποχής. Και από τις δύο πλευρές της χερσονήσου απλώνονται θαυμάσιες παραλίες, που σε συνδυασμό με το ωραίο κλίμα, τη μεγάλη ηλιοφάνεια και την υψηλή θερμοκρασία της θάλασσας είναι ιδανικές για χειμερινό κολύμπι. Ωραιότερη είναι η παραλία στα δυτικά, που έχει μήκος 2 χλμ, με ψιλή άμμο, συστάδες αλμυρίδων και σκιερά δένδρα. Αμμουδεροί κόλποι υπάρχουν κατά μήκος του δρόμου για το Γιαλό με 7 χλμ μάκρος. Η παραλία ανατολικά της χερσονήσου είναι άνυδρη με βότσαλο και με λιγότερη κίνηση, όπου υπάρχει και κέντρο γυμνιστών. Ακόμα ανατολικότερα θα βρεις μικρούς κόλπους με άμμο και βοτσαλάκι. Βρες χρόνο να περπατήσεις στα γραφικά καλντερίμια της και να φτάσεις στο φρούριο, το Castel Selino, χτισμένο το 1279 από τους Bενετούς. Κάτω από το φρούριο απλώνεται η παλιά συνοικία με τα στενά δρομάκια. Από εκεί μπορείς να επισκεφθείς με καΐκι τη Σούγια, την Αγία Ρουμέλη, τα Σφακιά, τη Γαύδο και το Ελαφονήσι. Φεύγοντας από την Παλαιοχώρα ακολουθείς τον ίδιο δρόμο, με βόρεια κατεύθυνση, φτάνοντας στα Πλεμενιανά. Από εκεί συνεχίζεις προς τα βορειοανατολικά για την Κάντανο, στην εύφορη κοιλάδα του Σελίνου, κατάφυτη από ελαιόδεντρα, καστανιές και αμπέλια. Από την Κάντανο, παράκαμψη - όχι καλής βατότητας - προς τα δεξιά του κύριου δρόμου θα σε οδηγήσει με κατεύθυνση νοτιοανατολική, μέσα από τα χωριά Ανισαράκι, Τεμένια, Ροδοβάνι στο μικρό παραλιακό χωριό Σουγιά. Σούγια Μπαίνοντας στο χωριό θα σε υποδεχτεί ο πελεκάνος-μασκότ του χωριού. Το χωριό είναι χτισμένο πάνω στα ερείπια της αρχαίας Συϊας και ήταν επίνειο της αρχαίας Ελύρου. Σώζονται ερείπια τειχών, τάφων, βωμών και υδραγωγείου. Η Σούγια υπήρξε η πατρίδα πολλών οπλαρχηγών. Είναι ένα ήσυχο και όμορφο χωριό που διαθέτει μια θαυμάσια παραλία, μήκους 1,5 χλμ, ιδανική για κολύμπι.

Για να επισκεφτείς τη διπλανή αρχαία πόλη της Λισσού, θα πάρεις το μονοπάτι που ξεκινά από το λιμανάκι της Σούγιας. Στα πρώτα 30 λεπτά θα περπατήσεις μέσα σε ένα όμορφο φαράγγι. Σε κάποιο σημείο θα στρίψεις αριστερά και θα ανηφορίσεις την πλαγιά. Στην κορυφή του λόφου θα ακολουθήσεις το μονοπάτι Ε4 και σύντομα θα αντικρίσεις από κάτω την κοιλάδα της Λισσού. Η Σούγια είναι βολικό μέρος για να επισκεφτείς το φαράγγι της Σαμαριάς, καθώς είναι αρκετά κοντά και η συγκοινωνία θα βολέψει πάρα πολύ. Για το σκοπό αυτό θα πάρεις νωρίς το πρωί το λεωφορείο για τον Ομαλό και την Αγία Ειρήνη, το χωριό εισόδου για το φαράγγι, για να φτάσεις εκεί μία ώρα αργότερα. Η διάσχιση του φαραγγιού θα σε οδηγήσει 6 ώρες αργότερα στην Αγία Ρουμέλη, απ’ όπου μπορείς να πάρεις το καραβάκι της επιστροφής. Η διαδρομή διαρκεί 50 λεπτά και η θέα των απόκρημνων δασωμένων ακτών κάνει τη διαδρομή ιδιαίτερα απολαυστική. (Περισσότερα θα σου πω στην Γ' διαδρομή). Φεύγοντας από τη Σούγια και με κατεύθυνση βόρεια, θα περάσεις το χωριό Μονή, και έπειτα στο μικρό ορεινό χωριό Ροδοβάνι. Σε μικρή απόσταση από το χωριό, στο λόφο Κεφάλα βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Ελύρου, μιας από τις σπουδαιότερες δωρικές πόλεις της Δυτικής Κρήτης. Από το Ροδοβάνι, δρόμος αριστερά θα σε οδηγήσει στα Τεμένια. Αν συνεχίσεις σ' αυτό το χωματόδρομο (20 χλμ) θα επιστρέψεις στην Παλαιοχώρα. Θα περάσεις τα Μαβάλια και θα φτάσεις στο 53ο χλμ στον Καμπανό, χτισμένο στους δυτικούς πρόποδες των Λευκών Ορέων, κρυμμένο μέσα σε δάση από πεύκα, κυπαρίσσια και πανύψηλες ελιές, με πολλές τοιχογραφημένες εκκλησίες. Από την Κάντανο μπορείς να συνεχίσεις την κύρια διαδρομή προς Βορρά για Φλώρια, στο ψηλότερο σημείο του αυτοκινητόδρομου, 570 μ. υψόμετρο, και Κακόπετρο. Στο σημείο αυτό υπάρχει διακλάδωση προς τα δεξιά, με κατεύθυνση νοτιοανατολική για τα Παλιά Ρούματα. Γ' διαδρομή…ψηλά στα Όρη τα Λευκά, στο φαράγγι της Σαμαριάς Τη διαδρομή αυτή που περνά από το φαράγγι της Σαμαριάς και το οροπέδιο του Ομαλού θα στην περιγράψω με αφετηρία τα Χανιά, αν και μπορείς να την πάρεις γυρνώντας και από τη Β' διαδρομή σου, από Παλαιόχωρα, Σούγια και Κάνδανο.

Αφήνεις τα Χανιά και κατευθύνεσαι προς νότο. Στο 4ο χλμ θα συναντήσεις το συνοικισμό Βαμβακόπουλο και έπειτα την Αγιά, χωριό με άφθονα νερά. Στην πορεία σου προς νότο θα διασχίσεις την καταπράσινη κοιλάδα του Κερίτη με τα πλούσια περιβόλια εσπεριδοειδών. Στο 12ο χλμ υπάρχει διακλάδωση προς τα δεξιά που μετά από περίπου 500 μέτρα θα σε φέρει στον Αλικιανό, καταπράσινο χωριό με πολλές πορτοκαλιές. Παρέκκλιση αριστερά θα σε οδηγήσει στο εύφορο χωριό Βατόλακκος. Ένα σκέλος του δρόμου (πριν από τη στροφή για Αλικιανό) οδηγεί προς νότο για Σκινές - Αγία Ειρήνη (φαράγγι Αγίας Ειρήνης) - Επανωχώρι - Ροδοβάνι - Μονή και καταλήγει στη Σούγια 70 χλμ από τα Χανιά (Β' διαδρομή). Το άλλο σκέλος προς τα αριστερά θα σε οδηγήσει προς τον Ομαλό και το φαράγγι της Σαμαριάς. Στο 15ο χιλιόμετρο της κύριας διαδρομής σου θα συναντήσεις το χωριό Φούρνος. Από εδώ ο δρόμος διχάζεται: το ένα σκέλος οδηγεί μετά από 6 χλμ στο χωριό Μεσκλά. Ακολουθείς το δεξί σκέλος και μετά από 9,5 χλμ ανάβασης με πολλές στροφές στη βορειοδυτική πλαγιά των Λευκών Ορέων, φθάνεις στους Λάκκους, όμορφο χωριό, κατάφυτο από ελιές και αμπέλια, χτισμένο σε πλαγιά με θέα τις χιονισμένες βουνοκορφές. Ο δρόμος συνεχίζει για Κάρες και μετά προχωρεί και πάλι προς νότο. Η ανάβαση συνεχίζεται. Περνάς από την ιστορική «Στράτα των Μουσούρων» που τραγουδήθηκε στα παλιά ριζίτικα τραγούδια και φθάνεις στο ψηλότερο σημείο της διαδρομής (1.200 μ. ) απ' όπου θα απολαύσεις πανοραμική θέα του Οροπεδίου του Ομαλού, τριγυρισμένου από ψηλές κορυφές. Το οροπέδιο έχει σχήμα ακανόνιστου κύκλου και στο κέντρο του βρίσκεται ο μικρός οικισμός Ομαλός. Ο δρόμος σου θα διασχίσει το οροπέδιο και μετά από 4 χλμ θα καταλήξει στον αυχένα Ξυλόσκαλο (υψόμετρο 1.227 μ.), 43 χλμ νότια από τα Χανιά, όπου βρίσκεται η είσοδος του φαραγγιού. Στη θέση αυτή παλιά υπήρχε ξύλινη σκάλα για να διευκολύνει την κατάβαση, γι' αυτό επικράτησε η ονομασία Ξυλόσκαλο. Εκεί μπορείς να μείνεις στον μικρό ξενώνα απ' όπου η θέα προς τη γύρω περιοχή είναι μαγευτική. Η διάσχιση του “Φάραγγα” Λίγο πριν το Ξυλόσκαλο μικρός δρόμος σε οδηγεί στο Χιονοδρομικό Κέντρο στη θέση Καλλέργη σε υψόμετρο 1.680 μέτρων. Για να διασχίσεις το φαράγγι ξεκινάς την κάθοδό σου από το Ξυλόσκαλο, στην αρχή με σκαλιά και πιο κάτω από μονοπάτι. Το επιβλητικό βουνό που θα ορθώνεται μπροστά σου είναι ο Γκίγκιλος. Στους πρόποδες της μεγάλης ολισθηρής κατωφέρειας των βράχων, στα δεξιά είναι η πηγή Λινοσέλλι. Το φαράγγι έχει ανακηρυχθεί Εθνικός Δρυμός για να προστατευθεί ιδιαίτερα ο κρητικός αίγαγρος (το κρι-κρι) που ζει εδώ. Στη διαδρομή σου θα έχεις στα περισσότερα σημεία παρέα τρεχούμενο νερό, ρυάκι το καλοκαίρι, ορμητικό ποτάμι το χειμώνα. Εντυπωσιακά είναι τα σημεία «Πόρτες», όπου οι κάθετες πλευρές του πλησιάζουν πολύ μεταξύ τους. Στενότερη είναι η «Πόρτα» που βρίσκεται κοντά στην έξοδο προς την Αγία Ρούμελη. Η κάθοδος είναι αρκετά δύσκολη και διαρκεί 6-8 ώρες περίπου. Νερό δεν θα χρειαστεί να κουβαλάς μαζί σου γιατί στη διαδρομή υπάρχουν αρκετές βρύσες.

Μετά από 30 λεπτά κατάβασης θα συναντήσεις την πηγή Νερούτσικο. Αφήνοντας πίσω σου την πηγή και ακολουθώντας το κατηφορικό μονοπάτι, φτάνεις έπειτα από 45 λεπτά στο εκκλησάκι του Αϊ-Νικόλα. Σε 60 λεπτά από τον Αϊ-Νικόλα θα εμφανιστεί εμπρός σου ο ερειπωμένος οικισμός της Σαμαριάς, που βρίσκεται περίπου στη μέση της διαδρομής. Εκεί θα βρεις έναν μικρό σταθμό, με τηλέφωνο, πρώτες βοήθειες και τουαλέτες. Μπορείς επίσης να νοικιάσεις μουλάρι για το υπόλοιπο της διαδρομής. Σε 45 λεπτά μετά τη Σαμαριά θα βρεις στο διάβα σου μια μεγάλη πηγή, την Κεφαλόβρυση ή Κεφαλοβρύσια. Από το σημείο εκείνο μέχρι και το τέλος της διαδρομής που θα σε οδηγήσει στη θάλασσα και στην Αγία Ρούμελη θα περπατάς παρέα με τρεχούμενο νερό. Είκοσι λεπτά από την Κεφαλόβρυση θα συναντήσεις το εκκλησάκι της Μεταμόρφωσης και λίγο μετά τις Σιδηρόπορτες. Είναι το στενότερο μέρος του φαραγγιού, περίπου τρία μέτρα φαρδύ και πολλά μέτρα βαθύ. Περίπου 30 λεπτά από τις Πόρτες και μόλις βγούμε από τα όρια του φαραγγιού φτάνει κανείς στην παλιά Αγία Ρουμέλη. Η διάβαση επιτρέπεται από τις αρχές Μαΐου ως το τέλος Οκτωβρίου, γιατί τους υπόλοιπους μήνες τα νερά από τα χιόνια, που λιώνουν ψηλά στα τοιχώματα του φαραγγιού, και τις βροχές δεν την επιτρέπουν. Η καλύτερη εποχή είναι το Μάιο ή τέλη Σεπτεμβρίου με Οκτώβριο για να μην κάνει πολλή ζέστη, αν και μέσα στο Φαράγγι έχει σχετική δροσιά, μια και ο ήλιος δεν φθάνει, παρά μόνο το μεσημέρι που χτυπάει κατακόρυφα ανάμεσα από τα ψηλά τοιχώματα. Φτάνοντας στο τελευταίο πέρασμα, στο βάθος, στα αριστερά σου, μπορείς να δεις τις γυμνές κορυφές των Λευκών Ορέων. Μία από αυτές, οι Πάχνες (2.452 μ.), είναι η δεύτερη ψηλότερη κορυφή της Κρήτης με τέσσερα μέτρα διαφορά από τον Ψηλορείτη. Βγαίνοντας από το φαράγγι, θα συναντήσεις αγωγιάτες με τα ζώα, που, αντί ανάλογου μισθώματος, θα σε μεταφέρουν μέχρι την Αγία Ρουμέλη, στον παραθαλάσσιο οικισμό με την υπέροχη παραλία σε απόσταση περίπου 1,5 χλμ από την έξοδο του φαραγγιού. Να θυμάσαι ότι στο φαράγγι επιτρέπεται η φωτογράφηση, ενώ απαγορεύεται η διανυκτέρευση σ' όλο το μήκος του, το άναμμα φωτιάς και το κάπνισμα, το κυνήγι και το ψάρεμα, το κολύμπι, η κοπή φυτών, λουλουδιών, κλαδιών, οι κάθε είδους θόρυβοι, η φθορά φωλεών και αβγών πουλιών, η διέλευση κατοικίδιων ζώων και η κατανάλωση οινοπνευματωδών ποτών.