Οι χαρακτηρισμοί του τύπου «συμπρωτεύουσα» ή «νυφούλα του Βορρά» μού τη δίνουν τρελά. Μού ακούγονται ως εκ του περισσού. Σα να τους καθιέρωσαν κάποιοι για να αιτιολογήσουν κάτι. Η Θεσσαλονίκη ΔΕΝ είναι συμπρωτεύουσα. Είναι μία αυτόνομη μεγάλη πόλη, που από οικονομικής, εμπορικής ή κοινωνικής ζωής δεν έχει να ζηλέψει τίποτε από άλλες πόλεις ή τίτλους. Η Θεσσαλονίκη ΔΕΝ είναι νυφούλα του Βορρά, διότι ΔΕΝ ψάχνει για γαμπρό. Απλώς, ως η μεγαλύτερη πόλη της Μακεδονίας και η δεύτερη μεγαλύτερη της Ελλάδας, συγκεντρώνει –για χωροταξικούς, πρακτικούς, αν θέλετε, λόγους- δραστηριότητες και θεσμικά όργανα, που αντιπροσωπεύουν μια ευρύτατη γεωγραφική περιφέρεια. Ως εκ τούτου, η Θεσσαλονίκη δεν είναι η συμπρωτεύουσα ή η νύφη του ελληνικού βορρά, όπως –για παράδειγμα- το Μιλάνο δεν είναι συμπρωτεύουσα ή η νύφη του αντίστοιχου ιταλικού βορρά.
Η Θεσσαλονίκη είναι ένας ακόμη ελληνικός τόπος με τις ομορφιές και τις ασχήμιες που αντιστοιχούν στον τίτλο κάθε σύγχρονης ελληνικής πόλης. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει γωνιά, πόλη, κωμόπολη ή χωριό που να μην έχει τη δική της θαυμαστή και σεβαστή ιστορία. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει Μακεδόνας, Ηπειρώτης, Θεσσαλός, Πελοποννήσιος ή Νησιώτης, που να μην υπερασπίζεται με πάθος τον τόπο του. Καλά κάνει. Αρκεί να κρατάει ανοιχτά την καρδιά, το μυαλό και τα μάτια του. Στην Ελλάδα, κανείς δεν έχει το δικαίωμα να είναι πιο Έλληνας από τον άλλο.
Ξεκαθαρίζω κάποια πράγματα με το δικαίωμα της Θεσσαλονικιάς που μπορεί μεν να ζει τα τελευταία 18 χρόνια στην Αθήνα, αλλά δεν έχει φύγει ποτέ από τις επιρροές μιας πόλης με βαθειά ιστορία, στην οποία λόγο είχε αυτός ο ίδιος λαός, που έγραψε την ιστορία ολόκληρης της Ελλάδας. Οι ανόητες, λοιπόν, εσωτερικές «διχοτομήσεις» χάριν καθησυχασμού ή έτσι, για να βαυκαλιζόμαστε πως ανήκουμε ή δεν ανήκουμε σε…ράτσες εκλεκτών, περιττεύουν.
Η ιστορία της πόλης
Όταν πρέπει να περιγράψεις τον τόπο σου, κυρίως άμα αυτός είναι τόσο μεγάλος και αριθμεί τόσες φυσικές ομορφιές, μνημεία, αξιοθέατα, μουσεία, τρόπους διασκέδασης και εναλλακτικές μορφές ψυχαγωγίας, δεν ξέρεις από πού να ξεκινήσεις. Ένας ηλεκτρονικός ταξιδιωτικός οδηγός δεν προσφέρεται για ενημέρωση επί παντός επιστητού. Θα ξεκινήσω λοιπόν, κλασικά και δοκιμασμένα.
Η Θεσσαλονίκη ιδρύεται το 316 π.Χ. από τον Κάσσανδρο, ο οποίος της δίνει το όνομα της αγαπημένης του συζύγου, αδερφής του Μεγαλέξανδρου. Το 168 π.Χ. γίνεται πρωτεύουσα μιας από τις τέσσερις μερίδες της Μακεδονίας και λίγα χρόνια μετά, με την κατασκευή της περίφημης Εγνατίας Οδού, συνδέεται με όλο τον τότε ανεπτυγμένο κόσμο. Αρχίζει και συγκεντρώνει κατοίκους, περνάει αιώνες ακμής και παρακμής, ώσπου στις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. γίνεται η έδρα του καίσαρα Γαλέριου. Το 323 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος κατασκευάζει στα «Λαδάδικα» το τετράγωνο λιμάνι για τις ανάγκες ελλιμενισμού του στόλου του και παράλληλα, χτίζει τμήμα του τείχους της. Μισό αιώνα μετά, ο βυζαντινός αυτοκράτορας Θεοδόσιος ορίζει τη Θεσσαλονίκη διοικητικό κέντρο της Μακεδονίας και ολοκληρώνει την οχύρωσή της. Τον 5ο αι. η πόλη μπαίνει σε περίοδο οικονομικής, εμπορικής και καλλιτεχνικής ακμής. Για κάμποσους αιώνες μετά, η ζωή για τους Θεσσαλονικείς εξελίσσεται ανάμεσα σε διοικητικές αλλαγές, οικοδομικό οργασμό εκκλησιών και μοναστηριών και έναν σεισμό, που καταστρέφει πλήθος σπιτιών και «τραυματίζει» αρκετούς οίκους θρησκευτικής λατρείας. Στο μεταξύ, οι Βούλγαροι έχουν ιδρύσει το δικό τους κράτος στα νότια Βαλκάνια και απειλούν την πόλη. Η ενδοχώρα καταλαμβάνεται και απελευθερώνεται από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄. Οι επόμενοι αιώνες περνούν σε σχετική ηρεμία, παρά τους επίδοξους κατακτητές με πρώτους καλύτερους τους Νορμανδούς, ώσπου το 12ο αι. οι Βούλγαροι εμφανίζονται εκ νέου. Τον επόμενο αιώνα η πόλη γίνεται μεγάλο εμπορικό κέντρο και τραβάει τα βλέμματα τη Δύσης ώσπου παραδίδεται στους Ενετούς με συμφωνία, που εξασφαλίζει προνόμια για τους κατοίκους της. Το καθεστώς όμως, γίνεται πιεστικό και η Θεσσαλονίκη καταλαμβάνεται οριστικά από τους Τούρκους, που τη λεηλατούν και μετατρέπουν σε τζαμιά τις περισσότερες εκκλησιές της. Η μοιραία φυγή των κατοίκων οδηγεί σε μαρασμό και οι τοπικές αρχές αναζητούν κίνητρα για να φέρουν τον κόσμο πίσω. Καταργούν τους φόρους, φέρνουν πίσω κάποιους χριστιανούς και παράλληλα, οι Εβραίοι που ζουν υπό καθεστώς διωγμού απ΄ όλη την Ευρώπη, βρίσκουν καταφύγιο στη Θεσσαλονίκη. Το 16ο αι. η εβραϊκή κοινότητα αποτελεί πυρήνα οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης της πόλης. Η εικόνα της Θεσσαλονίκης βελτιώνεται ακόμη περισσότερο με τη στροφή των Μακεδόνων προς το εμπόριο και τη βιοτεχνία. Στις 26 Οκτωβρίου του 1912, ημέρα γιορτής του πολιούχου της, Άη Δημήτρη, απελευθερώνεται και συνεχίζει την πορεία ανάπτυξης.
Πού να πάω-Τι να δω
Η μακραίωνη ιστορία της πόλης με πολιορκίες, καταλήψεις, εναλλασσόμενους «προστάτες» και πληθυσμούς είναι πλούσια κι ακόμη πιο πλούσια είναι τα ίχνη, που άφησαν όλοι στο πέρασμά τους. Η Θεσσαλονίκη είναι από τις λίγες ελληνικές πόλεις, που επισκέπτεσαι και από τα μνημεία της και μόνο, αντιλαμβάνεσαι πόσος ετερόκλητος κόσμος έχει περάσει από δω. Δείγματα τουρκοκρατίας, ενετοκρατίας, βυζαντινής και ρωμαϊκής κυριαρχίας, διατηρούνται όλα για να διδάσκουν κεφάλαια της ιστορίας της.
Για ν΄ απαριθμήσω μόνο τα μνημεία της πόλης, θα χρειαζόμουν πολύ χώρο. Θα επικεντρωθώ στα βασικά και είμαι σίγουρη πως, όταν την επισκεφθείτε –αν δεν το έχετε κάνει ακόμη- θα βρεθείτε προ εκπλήξεων, εξερευνώντας την πέρα κι έξω από τις βασικές κατευθύνσεις των ταξιδιωτικών οδηγών. Κι επειδή το έμβλημα της πόλης, είναι ο Λευκός Πύργος, ξεκινήστε την ξενάγηση από κει, γνωρίζοντας εκ των προτέρων πως χτίσθηκε πριν τεσσερσήμισι περίπου αιώνες απ΄ τον Σουλεϊμάν Β΄ τον Μεγαλοπρεπή και στο παρελθόν διετέλεσε φυλακή θανατοποινιτών. Το όνομά του ήταν «Πύργος του αίματος», διότι οι θανατοποινίτες σφαγιάζονταν στις πολεμίστρες και το αίμα που έτρεχε στα τείχη του πύργου έβαφε το μνημείο κόκκινο.
Μια που ανέφερα τα Τείχη, ανηφορίστε από τον Πύργο προς την Παλιά Πόλη, περάστε την πύλη εισόδου, την Πορτάρα, που λένε, και περιηγηθείτε στην εντός των τειχών Θεσσαλονίκη. Εκεί ήταν συγκεντρωμένοι οι πρώτοι κάτοικοι της πόλης, προφυλαγμένοι από το τείχος, του οποίου η έναρξη της κατασκευής τοποθετείται κάπου στον 3ο αι., ενώ στη συνέχεια υψώθηκε ένα δεύτερο βυζαντινό λίγο πιο έξω από το παλιό.
Κατηφορίζοντας από τα τείχη και παίρνοντας την Εγνατία προς το λιμάνι, θα συναντήσετε τη θριαμβική αψίδα του Γαλέριου ή αλλιώς, Καμάρα. Χτίστηκε μετά την οριστική νίκη του κατά των Περσών και σκηνές από τη νίκη αυτή αποτελούν το θέμα της ανάγλυφης διακόσμησης του μνημείου. Στο βάθος, πίσω από την Καμάρα, θαυμάστε τη μοναδική Ροτόντα, επίσης δημιούργημα του Γαλέριου. Αυτό το κυκλικό θολοσκέπαστο κτίσμα λειτούργησε αρχικά ως χριστιανικός ναός, κατόπιν ως τζαμί και κατέληξε μουσείο γλυπτών.
Πρέπει να γνωρίζετε ότι η Θεσσαλονίκη είναι πόλη με πάμπολλες εκκλησιές-μουσεία. Αρκετές δε, από αυτές θα συναντήσετε περπατώντας κατά μήκος τη Εγνατίας ως τον σιδηροδρομικό σταθμό, με πρώτες την Υπαπαντή (16ος αι.) –απέναντι από την Καμάρα- και την Παναγούδα (μεταβυζαντινός ναός, αφιερωμένος στην Παναγία). Κατόπιν, θα δείτε τον Άγιο Αθανάσιο (14ος αι.), την Αχειροποίητο (5ος αι.) την Παναγία Χαλκέων (11οςαι.). Στον ίδιο κεντρικό δρόμο της πόλης, ανάμεσα στις εκκλησιές, θα αντικρύσετε σπάνια δείγματα βυζαντινών λουτρών και κάμποσα οθωμανικά τζαμιά και χαμάμ. Μάλιστα, κάποια απ΄ αυτά τα τελευταία λειτουργούσαν έως και τριάντα χρόνια πριν. Παιδάκι ήμουν και θυμάμαι κόσμο να μπαινοβγαίνει στον περίφημο Λουτρό, στην Τσιμισκή. Τώρα, έξω από το ερειπωμένο κτήριο συνωστίζονται τα τραπεζάκια των γειτονικών ψητοπωλείων. Στην ξενάγησή σας στις εκκλησιές της πόλης, επιβάλλεται να περιλάβετε τη μοναδική Αγία Σοφία, στην ομώνυμη πλατεία, που πέρασε δια πυρός και σιδήρου κι ωστόσο, καλά κρατεί ως σήμερα. Χτίσθηκε τον 7ο αι., διετέλεσε μητροπολιτικός ναός της Θεσσαλονίκης, μετατράπηκε σε τζαμί, κάηκε, αναστηλώθηκε και εντέλει αποδόθηκε στη χριστιανική λατρεία με την απελευθέρωση της πόλης το 1912. Προσέξτε τις τοιχογραφίες, που διασώθηκαν από το χρόνο και τη φωτιά. |
|
Τέλος, μακριά από το εμπορικό κέντρο της Θεσσαλονίκης, στην οδό Διοικητηρίου, κοντά στο Υπουργείο Μακεδονίας Θράκης, αναζητήστε τον Άγιο Δημήτριο με την υπόγεια κρύπτη, έναν ακόμα ναό με μεγάλη ιστορία. Χτίστηκε στα ερείπια ρωμαϊκού λουτρού, ως μικρό προσευχητάρι, μετατράπηκε σε τρίκλιτη βασιλική τον 5ο αι., κάηκε δύο φορές τον 7ο, ξαναχτίσθηκε ως πεντάκλιτη βασιλική των χριστιανών και μετατράπηκε σε τζαμί τον 15ο αι. Στην μεγάλη πυρκαγιά, το 1917, που αποτέφρωσε σημαντικό τμήμα της πόλης, ο Άγιος Δημήτριος ξανακάηκε για να αναστηλωθεί και να ξαναλειτουργήσει στα μέσα του 20ου αι.
Χονδρικά αυτά από «χτυπητά» μνημεία της πόλης. Τα υπόλοιπα θα τα ανακαλύψετε μόνοι σας. Όσο για τα μνημεία της νεότερης Θεσσαλονίκης, οι φανατικοί επισκέπτες θα τα γνωρίζουν ήδη, καθώς πολλά απ΄ αυτά, όπως τα «Λαδάδικα» στο Βαρδάρη και ο Μύλος στη δυτική είσοδο της πόλης, έχουν συνδεθεί με διασκέδαση και ξεφάντωμα.
Το μόνο που θεωρώ απαραίτητο να εντάξετε στην ξενάγησή σας είναι έναν περίπατο κατά μήκος της Βασιλίσσης Όλγας. Στα τέλη του 19ου αι., ο δρόμος αυτός αποτελούσε τη συνοικία των επαύλεων. Εκατέρωθεν της οδού ήταν χτισμένες επαύλεις, μαγευτικά σπίτια μεγαλοαστών -στην πλειονότητά τους Εβραίων- με υπέροχους κήπους, αντιπροσωπευτικά δείγματα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής. Κάποια γκρεμίστηκαν και στη θέση τους υψώθηκαν πολυκατοικίες. Ευτυχώς αρκετά δωρίστηκαν στις τοπικές αρχές, που ανέλαβαν την πολυδάπανη συντήρησή τους. Σήμερα φιλοξενούν δημόσιες ή δημοτικές υπηρεσίες.
Προάστια της Θεσσαλονίκης
Αν νομίζετε ότι η Αθήνα διεκδικεί την αποκλειστικότητα της οικιστικής διεύρυνσης, πλανάστε πλάνην. Στη Θεσσαλονίκη, προάστια στα 20, τα 30 ή και τα 40 χιλιόμετρα, που κάποτε αποτελούσαν δημοφιλείς εκδρομικούς προορισμούς για τους ντόπιους, τώρα φιλοξενούν μόνιμες κατοικίες. Παραλιακές περιοχές στα νότια της πόλης, όπως η Περαία, η Αγία Τριάδα, ο Μπαξές, η Επανομή ενώθηκαν με τη Θεσσαλονίκη. Από την πλευρά του βουνού, Ωραιόκαστρο, Φίλυρο, Ασβεστοχώρι, Χορτιάτης μετατράπηκαν από εξοχές (θυμάμαι, μας πήγαιναν ημερήσιες εκδρομές εκεί) σε πολυσύχναστους οικισμούς. Οι αποστάσεις με τους νέους δρόμους και κυρίως τον περιφερειακό, εκμηδενίστηκαν. Ως εκ τούτου, πολλοί Θεσσαλονικείς έκαναν την ίδια σκέψη. Από το να σπαταλούν μία ώρα στο τιμόνι (το κυκλοφοριακό πρόβλημα της πόλης είναι εντονότερο από της Αθήνας δεδομένων των λίγων οδικών αρτηριών που διαθέτει) για να φτάσουν από τη δουλειά, στο κέντρο της πόλης, ίσαμε το σπίτι τους σε κάποια κοντινή συνοικία, προτίμησαν να βγουν προς τα έξω. Έπιασαν λοιπόν, θάλασσα ή βουνό και ησύχασε το κεφάλι τους.
Εσείς, που θα επισκεφθείτε τη Θεσσαλονίκη ως τουρίστες, κρατήστε τους παραπάνω προορισμούς. Δεν παύουν να διατηρούν στοιχεία από το παλιό τους χρώμα. Ειδικά οι ορεινοί, διαθέτουν και κάτι επιπλέον. Φυσική ομορφιά. Αν τύχει μάλιστα, και ταξιδέψετε για την πόλη καταχείμωνο, όλο και που θα απολαύσετε χιόνι στο Ασβεστοχώρι ή στο Χορτιάτη.
Η τουριστική υποδομή εδώ είναι πλέον ικανοποιητικότατη. Πριν την Ολυμπιάδα, τα ξενοδοχεία –μεγάλες και μικρές μονάδες μέσα κι έξω απ΄ τη Θεσσαλονίκη- δεν επαρκούσαν για τις ανάγκες της. Οι κρατικές επιδοτήσεις ήταν τονωτική ένεση για ξενοδοχεία με παράδοση, που μαράζωναν στο πέρασμα του χρόνου.
Πού θα διασκεδάσω – Τι θα φάω
Λογικό είναι οι μεγάλες πόλεις να συγκεντρώνουν περισσότερες επιλογές και σε φαί και σε διασκέδαση. Η Θεσσαλονίκη όμως, έχει παράδοση και στα δύο και μάλιστα, σε τιμές πολύ χαμηλότερες από της Αθήνας. Εν πάση περιπτώσει, σε ό,τι αφορά το φαγητό, υπενθυμίζω ότι αυτό το κομμάτι της Ελλάδας συγκέντρωσε κυρίως πρόσφυγες από την Πόλη και τον Πόντο, περιοχές, όπου η μαγειρική είναι στα καλύτερά της. Το μόνο που έχω να συστήσω είναι να εμπιστευθείτε τους ψαρομεζέδες στα ουζερί (παραγγείλετε οπωσδήποτε μύδια σαγανάκι και αυθεντικό μυδοπίλαφο μαγειρεμένο με το όστρακο. Στην Αθήνα, μού έλειψαν αυτά…). Αν διαθέτετε γερό στομάχι, ακούστε με προσοχή τις δελεαστικές προτάσεις της πολίτικης κουζίνας. Τα φαγητά είναι πεντανόστιμα, μαγειρεμένα με μπόλικα μπαχάρια. Εκεί όμως, που η πατρίδα είναι… άπαιχτη, είναι στα γλυκά. Σε όλα ανεξαιρέτως τα ζαχαροπλαστεία θα βρείτε τουλάχιστον ένα καλό γλύκισμα. Βλέπετε, είναι πολλά και ο ανταγωνισμός απαιτεί σπεσιαλιτέ. Λοιπόν, προτείνω τρίγωνα Πανοράματος από τον Ελενίδη, κέϊκ και τσουρέκια από τον Τερκενλή, σιροπιαστά από το Νίκο, τούρτες και πάστες από το Μίλτο, παγωτό από το Ελληνικό, σοκολατοειδή από το Χατζηφωτίου ή τον Αγαπητό.
Όσο για τη διασκέδασή σας, ε, ούτε εδώ θα δυσκολευτείτε. Άλλωστε, δεν βγήκε τυχαία το … χαλλλαρά… Για νόστιμα μπαράκια προτιμήστε το κέντρο της πόλης, για μπιτάτα ορθάδικα την περιοχή του αεροδρομίου (εδώ είναι και αρκετές μεγάλες πίστες) ή την παραλία της Καλαμαριάς, για νεανικό ξεφάντωμα τα Λαδάδικα, για καφε-μπαρ την παραλιακή μπροστά στο Λευκό Πύργο ή πιο κάτω, απέναντι από το Μέγαρο Μουσικής. Ό,τι και να διαλέξετε, όπου κι αν το επιλέξετε, έχετε υπόψη σας ότι ολόκληρη η Θεσσαλονίκη είναι μία τεράστια πίστα. Όρεξη για διασκέδαση να έχετε. Ακόμα κι αν είστε μόνος ή μόνη. Σ΄ αυτή την πόλη, δεν υπάρχει μοναξιά στη διασκέδαση. Παρέα θα βρείτε.
Αυτά και καλό ταξίδι…
|
