Tα Αθαμανικά όρη θαρρείς πως στέκονται περήφανα περιμένοντας συντροφιά και πλώρη. Με όνομα κληρονομημένο από το βασιλιά Αθάμα κρύβουν εικόνες και στιγμές λαμπρές. Αποτελούνται από εντυπωσιακούς ασβεστολιθικούς γεωλογικούς σχηματισμούς με απότομα βράχια και κορυφές, καθώς, επίσης, εκτεταμένους βοσκότοπους και λιγότερο δασωμένες πλαγιές, κύρια με ελάτη και δρυ. Τα Τζουμέρκα, με την πιο συνηθισμένη τους ονομασία, οριοθετούνται από τις κοίτες των αδελφών ποταμών στην αρχαιότητα, του Aράχθου στα δυτικά και του Αχελώου στα ανατολικά. Στο κομμάτι των Τζουμέρκων η Πίνδος εισέρχεται άγρια και επιβλητική - ‘Τζουμ’ που σημαίνει στα σλάβικα σκληρή κορυφή και έρκα σειρά. Το γεωγραφικό στίγμα της περιοχής των Τζουμέρκων εντοπίζεται ανάμεσα στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία και πιο συγκεκριμένα ανάμεσα στον νομό Τρικάλων και στον νομό Ιωαννίνων. Κατέχει το βορειότερο τμήμα του νομού ’ρτας όπου ανήκουν οι δήμοι Aθαμανίας και Aγνάντων και οι κοινότητες Mελισσουργών και Θεοδώριανων και ένα τμήμα του νομού Ιωαννίνων με τους δήμους Πραμάντων, Δυτικών Tζουμέρκων, Kατσανοχωρίων και τις ιστορικές κοινότητες Συρράκου, Καλαρρυτών και Ματσουκίου. Τόποι όπου ίσως κάτω από τη σκιά των Ζαγοροχωρίων, περιμένουν το γύρισμα του καιρού για να κερδίσουν το ενδιαφέρον επισκεπτών.

Αφετηρία
Οι δρόμοι που ξεκινούν από την ’ρτα για τα Τζουμέρκα είναι δύο και χωρίζονται από τον ’ραχθο και τη τεχνητή λίμνη Πουρναρίου. Η πρώτη διαδρομή ξεκινά λίγο πριν από την είσοδο στην πόλη, πριν το περίφημο γεφύρι της ’ρτας, προς την πινακίδα προς Πέτα - Βουργαρέλι, που ανεβαίνει στην ανατολική μεριά του Αράχθου και της τεχνητής λίμνης Πουρναρίου και μπαίνει στον κύριο όγκο των Τζουμέρκων. Ο δρόμος για το Βουργαρέλι είναι 56χλμ. Η άλλη διαδρομή ξεκινά ακριβώς μετά το γεφύρι της ’ρτας στη πινακίδα προς Γραμμενίτσα και εισέρχεται στο όρος Ξεροβουνίου. διανύει τα δυτικά Τζουμέρκα και είναι σαφώς προτεινόμενη αν η διαδρομή στοχεύει στα χωριά των Αγνάντων και των Πραμάντων με το μέσο χρόνο προσέγγισης να προσδιορίζεται στη 1ώρα. Περνώντας στη σειρά τα χωριά Γρίμποβο, Κορφοβούνι, Ροδαυγή και Πλάκα, όπου λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω ο δρόμος συναντά την πρώτη - ανατολική διαδρομή από ’ρτα από Πέτα - Βουργαρέλι. Ακολουθώντας το δρόμο προς Πράμαντα, απέναντι από το χωριό Ραφταναίοι, αντικρίζουμε τις κορυφές Στρουγγούλα (2.112 μ.), Γερακοβούνι (2.364 μ.) και Καταφίδι (2.393 μ.). Φτάνουμε στους Κτιστάδες και από εκεί, ακολουθώντας βόρεια κατεύθυνση και αφού περάσουμε δίπλα από το σπήλαιο της Ανεμότρυπας, φτάνουμε στα Πράμαντα, στους πρόποδες της Στρουγγούλας, έδρα του ομώνυμου Δήμου.

Πράμαντα… και θάματα
Τα Πράμαντα ή η Πράμαντα, όπως συνηθίζεται να λέγεται, ονομαστό μαστοροχώρι, αποτελεί τη μεγαλύτερη σε πληθυσμό κοινότητα των δυτικών Τζουμέρκων με 1500 κατοίκους κατά την απογραφή του 1991. Ο οικισμός, χτισμένος σε υψόμετρο 840μ. αμφιθεατρικά στους πρόποδες της Στρογγούλας, πλαισιώνεται από τους συνοικισμούς Τσόπελα και Χριστοί οι οποίοι αποτελούν την προγονική κοιτίδα των Πραμαντιωτών, στις όχθες του Αράχθου. Στη σημερινή του θέση ο οικισμός πιθανολογείται πως αναπτύχθηκε στα μέσα του 15ου αιώνα. Τον πρώτο οικισμό δημιούργησαν μέτοικοι κτηνοτρόφοι από τους Χριστούς και αργότερα φυγάδες καταδιωκόμενοι κυρίως από την Ήπειρο, που βρήκαν καταφύγιο λόγω του δυσπρόσιτου της περιοχής. Γίνεται κέντρο κλεφταρματολών και συμμετέχει στον αγώνα του 1821. Από εδώ και το γειτονικό χωριό των Μελισσουργών στρατολογεί ο Γ.Καραϊσκάκης το πρώτο του επαναστατικό σώμα. Τα Πράμαντα παίρνουν μέρος στις επαναστάσεις του 1854, 1866, 1878 για να απελευθερωθούν από τον τουρκικό ζυγό τον Ιούνιο του 1881. Στην κεντρική πλατεία δεσπόζει ο υπεραινώβιος πλάτανος, η ιστορική βρύση "Αράπης", καθώς και η κεντρική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, το στολίδι του χωριού. Το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, η εκκλησία της Ασπροκλησσιάς στο δάσος του Μαρκοπούλου, ο παραδοσιακός νερόμυλος των Χριστών, το θαυμάσιο σπήλαιο "Ανεμότρυπα", το ορειβατικό καταφύγιο στο "Ισιωμα", το νερό των πηγών "Σκάλα" με θεραπευτικές ιδιότητες και "Αγκάθι" που εμφιαλώνεται στους Μελισσουργούς, είναι μερικά από τα σημεία που φέρνουν τα Πράμαντα ως μια άρτια κοινότητα με κέντρο υγείας, σχολεία, δανειστική βιβλιοθήκη, καταστήματα, ταβέρνες, κέντρα διασκέδασης και ξενοδοχείο.Κοντινές διαδρομές στους Μελισσουργούς, στο Αμπελοχώρι, παντρεύουν τα Πράμαντα και συνθέτουν το μωσαϊκό ομορφιάς τους.

Σπήλαιο Ανεμότρυπα
Η ιστορία του σπηλαίου ξεκινάει κάπου στο έτος 1960. Δύο νέοι της εποχής, ο Αποστόλης Λάμπρης και Γεώργιος Κ. Καρακώστας, πήραν εντολή από τον τότε πρόεδρο της Κοινότητας να διανοίξουν σχισμή, η οποία εξέπεμπε δροσερό αέρα, για να εξερευνηθεί το εσωτερικό της, με την ευκαιρία της άφιξης της αείμνηστης σπηλαιολόγου ’ννας Πετροχείλου.

Έρποντας με μεγάλη δυσκολία μετά από 10 μέτρα διαπίστωσαν ευρύ κοίλωμα. Η έλλειψη φωτιστικών μέσων δεν τους επέτρεψε τη συνέχιση της έρευνας. Κατόπιν αυτών μελετήθηκε και εξερευνήθηκε τμήμα του σπηλαίου μήκους 270 μέτρων περίπου, το οποίο αξιοποιήθηκε και είναι προσβάσιμο στους επισκέπτες. Το σπήλαιο έχει τρία επίπεδα: Το υψηλότερο και παλαιότερο, έχει καταρρεύσει στο παρελθόν και σώζονται κάποια τμήματά του. Το μεσαίο επίπεδο, έχει αξιοποιηθεί τουριστικά. Το τρίτο επίπεδο είναι η κοίτη υπόγειου ποταμού. Ο ποταμός φαίνεται στο τέλος του τουριστικού μονοπατιού, λίγο πριν δημιουργήσει ένα καταρράκτη 2 μέτρων, 10 μέτρα χαμηλότερα από το μονοπάτι. Το νερό του ποταμού εμφανίζεται ξανά σε πηγή που βρίσκεται στην χαράδρα, 25 μέτρα κάτω από την είσοδο της σπηλιάς. Το τουριστικώς αξιοποιημένο τμήμα έχει μήκος 250 μ. Είσοδος και έξοδος ταυτίζονται. Κάτω από πανέμορφα χρωματισμένους σταλαγμίτες έχουν σχηματιστεί τρεις λιμνούλες σε αποχρώσεις του γκρι, ροζ και άσπρου. Στο σπήλαιο κατοικούν διάφορα έντομα όπως τα λεπιδόπτερα.

Προς Kαλαρρύτες - Συρράκο
Από τα Πράμαντα ξεκινά ο δρόμος προς το πανέμορφο χωριό Συρράκο, με τους εντυπωσιακούς Καλαρρύτες και για το Ματσούκι, με τους περίφημους νερόμυλους και καταρράχτες του, καθώς επίσης και τους τυροκόμους του. Ο δρόμος στην πορεία του διασχίζει πολλές φορές τον Καλαρρύτικο ποταμό, με πέτρινα γεφύρια να υποχρεώνουν σε στάσεις επιβλητικού αντικρίσματος. Λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω η διακλάδωση μας οδεύει προς την ‘‘Αετοφωλιά’’ της Ηπείρου, υψόμετρο 1.200 μ. τους Καλαρρύτες. Ο δρόμος προς Καλαρρύτες συναντά το μοναστήρι της Κηπίνας (εικόνες). Χτισμένο μέσα στο βράχο, χτισμένο από το 12ο αιώνα, βρίσκεται σε μια μοναδικής ομορφιάς τοποθεσία. Στο καφενείο που συναντά κανείς ανεβαίνοντας στη στροφή του δρόμου, πριν από το μοναστήρι, μπορεί να ζητήσει κανείς τα κλειδιά της μονής για να δει από μέσα τα δωμάτια, το ιερό και το σπήλαιο της μονής. Oι Καλαρρύτες ήταν η κοιτίδα της παραδοσιακής επεξεργασίας χρυσού και αργύρου Οι Καλαρρυτινοί είχαν δημιουργήσει εμπορικούς οίκους από το 17ο αιώνα σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις όπως το Λιβόρνο και η Τεργέστη. Ένα πανέμορφο χωριό, που έχει την πλεονεκτική θέση, να βρίσκεται σε μία φύση σπάνιας ομορφιάς. Η τοπική θαυμαστή παραδοσιακή αρχιτεκτονική του χωριού, το οποίο είναι ήδη χαρακτηρισμένο ως μοναδικός παραδοσιακός οικισμός. Το χωριό με τα γεφύρια, με τις περίτεχνες βρύσες και τα ξωκλήσια όπως το μοναστήρι της Ζωοδόχου πηγής ΚΗΠΙΝΑ του 13ου αιώνα και ο Αγ. Νικόλαος του 14ου αιώνα. Γυρνώντας στο κεντρικό δρόμο περνάμε το Προσήλιο, από όπου ξεκινά ο δρόμος προς Γιάννενα, που συναντά τον ’ραχθο και διαρκεί μια κλέφτικη ώρα. Το Συρράκο είναι ένας τόπος όπου σε πρώτη ματιά, δείχνουν να περιμένουν μόνο το γύρισμα του καιρού για να εξαπλωθεί το όνομά τους και να κερδίσουν τη φήμη που τους αξίζει. Με σπίτια χτισμένα από πέτρα, η πρόσβαση γίνεται μόνο με τα πόδια από το πέτρινο γεφύρι όπου περνά πάνω από τον Καλαρρύτικο ποταμό. Περιδιαβαίνοντας το χωριό συναντάμε την εκκλησιά του Αγίου Νικολάου, καθώς και το λαογραφικό μουσείο του. Προσωπικότητες όπως του ποιητή Γεώργιου Ζαλοκώστα, του Κώστα Κρυστάλλη καθώς και του Κωλέττη προέρχονται από εδώ. ’ξιο ακόμη επίσκεψης είναι και το θαυμάσιο πετρόχτιστο μονοπάτι που συνδέει το Συρράκο και τους Καλαρρύτες.

Τζουμερκοχώρια
Η διακλάδωση του δρόμου βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω από τα ’γναντα. Επιλέγοντας την αριστερή διακλάδωση του δρόμου, προς Βουργαρέλι, εισερχόμαστε στο κέντρο των Τζουμέρκων. Προχωρώντας, φτάνουμε στο σημείο όπου βρίσκουμε τη πινακίδα προς το χωριό Καταρράχτες. Έπειτα από 6χλμ φτάνουμε στο χωριό με τον καταρράχτη να υψώνεται σε ύψος 90μ., αλλά μόνο στην κατάλληλη εποχή προς την άνοιξη. Μέσα από το χωριό ξεκινά χωματόδρομος προς ’γναντα, αρκετά στρωτός (πολύ χάρτες μπορεί να μη τον αναφέρουν). Δίπλα στο χωριό υπάρχει το Δασικό χωριό Κέδρος όπου προσφέρεται για διαμονή σε έναν άρτιο χώρο διαμονής και ξενάγησης. Γυρνώντας στον κεντρικό δρόμο, οδεύουμε προς Ράμια και Κυψέλη με τις στροφές να καθυστερούν τη πορεία. Φτάνοντας στη Κυψέλη στρίβουμε προς Βουργαρέλι για να απολαύσουμε μια υπέροχη διαδρομή με ελατόδασος που ακόμη και μόνιμους κατοίκους του βουνού συγκινεί όπως μας αναφέρθηκε. Τα 15χλμ που απομένουν για το Βουργαρέλι, πρέπει να επενδυθούν με χρόνο καθώς οι διαρκείς στροφές καθυστερούν το φτάσιμό μας στον προορισμό με τη διαδρομή όμως να μας αποζημιώνει. Φτάνοντας στο Βουργαρέλι, μπαίνουμε στην πρωτεύουσα του δήμου Αθαμανίας, με τον καταρράχτη Γιανίτσι και από τους παλαιότερους ναούς της περιοχής είναι αναμφίβολα η Κόκκινη Εκκλησιά, στη θέση Παλαιοχώρι Βουργαρελίου. Από εκεί ξεκινά ο δρόμος για Θεοδωρίαινα, από όπου ξεκινά πεζοπορικός δρόμος για ’γναντα, αλλά και για την ιστορική Μεσούντα, το χωριό στο οποίο βρήκε το θάνατο ο ’ρης Βελουχιώτης. Η διαδρομή προς Μεσούντα περνά από ένα πυκνό ελατόδασος και περνά από χωριά και τοπία, όπου τιμούν την επιβλητική υποταγή των βουνοκορφών. Γυρνώντας στο Βουργαρέλι, περνώντας μέσα από το χωριό πορευόμαστε προς ’ρτα με 1 ώρα διαδρομή να θεωρείτε επιβεβλημένη. Πέτα - Μεσόπυργος Τα κομβικά σημεία του δρόμου Πέτα, ’νω Καλεντίνη, Ξηρόκαμπος, Αστροχώρι, Μεγαλόχαρη, Μεσόπυργος. Για την επιστροφή στην ’ρτα υπάρχει και μια δεύτερη επιλογή, "της περιπέτειας" (συνιστάται κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες) και περιλαμβάνει αρκετό χωματόδρομο (12 χλμ περίπου) καθώς διασχίζει τα όρη Βάλτου από ανατολικά προς τα δυτικά. Από Μεγαλόχαρη ακολουθώντας το δασικό δρόμο για τα Κανάλια και την Σκουληκαριά, έχεις την ευκαιρία να απολαύσεις σπάνιες εικόνες και εμπειρίες από την αρμονική σχέση της φύσης και του ανθρώπου, και να συναντήσεις έναν πρωτόγνωρο (καλοκαιρινό) κτηνοτροφικό οικισμό στα οροπέδια στα Κανάλια, να ξαφνιαστείς από κοπάδι με ελεύθερα (αν είσαι τυχερός....), να δροσιστείς με το γάργαρο νερό παλιάς πέτρινης βρύσης και να ιδείς τον "κόσμο" από ψηλά... Από Σκουληκαριά απαιτούνται 44 χλμ για την ’ρτα.

Γιάννης Σεφεριάδης