"Η θεία μου πέθανε 120 χρόνων στην Τουρκία και χαιρόταν πολύ όταν άκουγε στο ραδιόφωνο τα τραγούδια της περιοχής. Τη στιγμή της προσευχής, όταν άκουγε ένα τραγούδι, τη σταματούσε. Έκλαιγε για τον τόπο που γεννήθηκε και μετά, όταν τελείωνε το τραγούδι, ξανάρχιζε να προσεύχεται". Η θεία του Χουσεΐν Σολμέζ έφυγε από τη Φούστανη, ένα μικρό χωριό της Αλμωπίας, ... μεγάλη πια, σε ηλικία 22 χρόνων. Ήταν κι αυτή μία απ' αυτούς που αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς με τη Συνθήκη της Λωζάννης.
Ενενήντα χρόνια μετά, ο ανιψιός της κι άλλοι 182 συμπατριώτες του, δεύτερης και τρίτης γενιάς, ταξίδεψαν, οδικώς, από το Δήμο Σαριγιέρ της Κωνσταντινούπολης, ως τη Φούστανη αναζητώντας τις ρίζες των προγόνων τους αλλά και τους "πρωταγωνιστές" των ιστοριών προσφυγιάς που άκουγαν ως παιδιά, αντί των κλασικών παραμυθιών... Ιστορίες για τον αιωνόβιο πλάτανο και το κανάλι με το τρεχούμενο νερό να διασχίζει κατά μήκος το χωριό τους, ένα μέρος μικρό μα συνάμα και τόσο όμορφο, εκεί που σμίγει το Πάικο με την οροσειρά του Βόρα, σε υψόμετρο 280μ.
Προτού οι μνήμες "ξεθωριάσουν" και η ιστορία γίνει ... μύθος, οι 183 Τούρκοι ήρθαν στη Φούστανη για να δουν από κοντά τον τόπο όπου γεννήθηκαν οι πρόγονοί τους, να "μυρίσουν" τα αρώματά του, να γευτούν τους καρπούς τους και- κυρίως -να πάρουν μαζί τους λίγο χώμα...
"Η θεία μου πάντα μας μιλούσε για το τεράστιο δέντρο που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού" λέει ο Χουσεΐν Σολμέζ, πρόεδρος των Ανταλλαγέντων από τη Συνθήκη της Λωζάνης, από το Δήμο Σαριγιέρ, αντικρίζοντας το πλάτανο που "αγκαλιάζει" με τη σκιά του ένα παλιό καφενείο- ή μάλλον ό,τι έχει απομείνει απ' αυτό, στη μια πλευρά του καναλιού.
Ο πλάτανος, "βουβός" μάρτυρας ιστορικών στιγμών κατά το παρελθόν, ήταν κι ο πρώτος που υποδέχθηκε τα τέσσερα λεωφορεία με τους Τούρκους επισκέπτες, οι οποίοι έσπευσαν να φωτογραφηθούν δίπλα στο θεόρατο κορμό του.
Με οδηγό έναν αυτοσχέδιο χάρτη
Μπορεί ο πλάτανος και το κανάλι του χωριού να ήταν για τους περισσότερους το "σήμα κατατεθέν", αλλά κάποιοι άλλοι, με αυτοσχέδιους χάρτες ανά χείρας προσπάθησαν να εντοπίσουν το σπίτι όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν οι πρόγονοί τους.
"Ο πατέρας μου ήταν ιμάμης εδώ. Όταν έφυγε από τη Φούστανη για την Κωνσταντινούπολη ετοίμασε έναν χάρτη όπου είχε σημειώσει όλα τα σημεία του χωριού και εξηγούσε πού ακριβώς ήταν το σπίτι του. Τον χάρτη αυτόν κάποια στιγμή τον έχασα. Όμως, μόλις κατεβήκαμε από τα λεωφορεία θυμήθηκα το ποτάμι και το δέντρο" ανέφερε ένας από τους ...διαφορετικούς αυτούς ταξιδιώτες, ο Σακίρ Οζάν.
Μαζί με άλλους, "ξεχύθηκε" στα στενά δρομάκια του χωριού αναζητώντας τις ρίζες του. Ο Σακίρ Οζάν ήταν από τους τυχερούς που βρήκαν πού ήταν το σπίτι τους. Κάποιοι άλλοι δεν είχαν την ίδια τύχη... "Βρήκα πού ακριβώς ήταν το σπίτι όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν οι πρόγονοί μου. Πήρα χώμα για να το μεταφέρω στους τάφους τους" δήλωσε συγκινημένος.
Με δώρο λουκούμια κι "αντίδωρα" λωτούς...
Οι ντόπιοι, μετά το αρχικό σάστιμα, άνοιξαν διάπλατα τις πόρτες στις αυλές και τα σπίτια τους και τους υποδέχθηκαν με ένα πλατύ χαμόγελα και με κάποιες τουρκικές λέξεις, απ' αυτές που έμαθαν, όπως έλεγαν χαριτολογώντας, από τα τουρκικά σίριαλ που παίζονται στην ελληνική τηλεόραση.
Με λουκούμια κι ένα σακουλάκι καφέ ανά χείρας, οι Τούρκοι επισκέπτες προσέγγιζαν τους ντόπιους, που ως "αντίδωρο" τους προσέφεραν λωτούς, κεράσματα και λίγο χώμα από τις αυλές τους για να γεμίσουν τις πλαστικές σακούλες που είχαν στα χέρια τους και να το πάρουν μαζί τους στην Κωνσταντινούπολη. Τι κι αν δεν μιλούσαν την ίδια γλώσσα; Ένα χαμόγελο, ένα φιλικό χτύπημα στον ώμο, μια αγκαλιά και μια φωτογραφία λένε πολύ περισσότερα κάποιες φορές από τις ίδιες τις λέξεις.
"Είναι καλοί άνθρωποι. Μ' αυτούς δεν έχουμε τίποτα να χωρίσουμε. Οι πολιτικοί φταίνε που μας βάζουν και μαλώνουμε" μας είπε ο 77χρονος κυρ Βασίλης ξεπροβοδίζοντας τους απρόσμενους επισκέπτες.
"Μέχρι το 1960, οι παππούδες και οι μπαμπάδες μας σκέφτονταν κάθε μέρα να επιστρέψουν πίσω. Ήθελαν να επιστρέψουν πάλι εδώ, όπου γεννήθηκαν και μεγάλωσαν. Για πάνω από 35 χρόνια, από τη στιγμή της ανταλλαγής, περίμεναν να γυρίσουν στο χωριό" συμπλήρωσε, από την πλευρά της, η Σάνιε Τσουρ.
Το "ταξίδι νοσταλγίας" στα χωριά της Πέλλας το διοργάνωσε ο Δήμος Σαριγιέρ της Κωνσταντινούπολης, με αφορμή τη συμπλήρωση 90 χρόνων από τη Συνθήκη της Λωζάνης. Επικεφαλής ήταν ο δήμαρχος Σουκρού Γκεντς.
Η τουρκική αποστολή επισκέφτηκε, επίσης, την πόλη της Έδεσσας, όπου συναντήθηκε στους καταρράκτες με τον δήμαρχο Δημήτρη Γιάννου, αλλά και την Αριδαία, όπου είχαν μια σύντομη συζήτηση με τον δήμαρχο Αλμωπίας Δημήτρη Πασόη. Επόμενος "σταθμός" μετά τη Φούστανη ήταν το χωριό Κωνσταντία.
