Τι δουλειά έχει ο Έριχ Χόνεκερ στα μέσα της δεκαετίας του 1990 στη Χιλή; Τι είδους επαφές θα πιάσει ο έκπτωτος ανατολικογερμανός ηγέτης (ο άνθρωπος ο οποίος κυβέρνησε με σιδερένια πυγμή τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας από το 1971 μέχρι και την πτώση του Τείχους) με έναν αμετανόητο, ορκισμένο ναζί, που έχει με τη σειρά του καταφύγει στη μακρινή χώρα της Λατινικής Αμερικής; Με ποιον τρόπο θα εμποδίσει ο Χόνεκερ τον αποθηριωμένο εγκληματία να βάλει μπρος τα σχέδιά του για μια πολιτεία η οποία θα ξεπερνά με το ολοκληρωτικό της όραμα ακόμα και τον εφιάλτη του Χίτλερ;

Το «Θάνατος στο Βαλπαραΐζο», που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Πατάκη (σελ. 266), είναι σίγουρα το πιο πολιτικό μυθιστόρημα του Μένη Κουμανταρέα. Με το «Δυο φορές Έλληνας» (2001) ο Κουμανταρέας δοκίμασε να επιμερίσει τις ευθύνες για τον ελληνικό Εμφύλιο, επιστρέφοντας στα χρόνια της Μακρονήσου αλλά και της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Με το «Θάνατος στο Βαλπαραΐσο» ο συγγραφέας επιστρέφει στα τελευταία χρόνια της ζωής του Χόνεκερ στη Χιλή για να ξεδιπλώσει μιαν ιστορία με πυκνό μυστήριο και πλούσια ίντριγκα. Πρόκειται για την ιστορία που ζει κοντά στον Χόνεκερ ένας νεαρός έλληνας γιατρός, ο οποίος θα γίνει μάρτυρας της προσπάθειας του τρελαμένου χιτλερικού να αναβιώσει τους μύθους της ναζιστικής αυτοκρατορίας. Ο Χόνεκερ θα αποτρέψει έστω και από το κρεβάτι του πόνου τη χιτλερική συνωμοσία (με μια συνωμοσία κόντρα στη συνομωσία), αλλά ο Κουμανταρέας θα σπεύσει να βάλει στο παιχνίδι και μια μοιραία (άκρως γοητευτική και επικίνδυνη) γυναίκα: μια γυναίκα που θα γοητεύσει όλα τα αρσενικά που θα την πλησιάσουν εκτός από τον συνωμότη, ο οποίος θα δοκιμάσει να τη μετατρέψει σε αντικείμενο αισχρής εκμετάλλευσης.

Καθώς ξετυλίγεται ένας μεγάλος αριθμός σκοτεινών γεγονότων, ο Κουμανταρέας θα δώσει τον λόγο στον Χόνεκερ (η φωνή του θα καλύψει ολόκληρα κεφάλαια του βιβλίου), επιτρέποντάς του να απολογηθεί για τον βίο και την πολιτεία της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας (ΛΓΔ) χωρίς να αναφερθεί ούτε μία φορά στις τρομοκρατικές ενέργειες της διαβόητης Στάζι και χωρίς να αναγνωρίσει ούτε ένα λάθος σε ένα καθεστώς που δεν απομακρύνθηκε ποτέ ούτε έναν πόντο από τη γραμμή της Μόσχας. Ο Κουμανταρέας μοιάζει να έχει ευθυγραμμιστεί με ό,τι κάποιοι ονομάζουν σήμερα στη Γερμανία οstgefuh. Ο νεολογισμός αυτός, που είναι έμπνευση του περιοδικού «Ντερ Σπίγκελ», σημαίνει ένα είδος βαριάς νοσταλγίας: της νοσταλγίας για την Ανατολική Γερμανία, που κράτησε τους ανθρώπους της μακριά από τις οικονομικές περιπέτειες τις οποίες γνώρισαν μετά τη συνένωση των δύο Γερμανιών, εξασφαλίζοντας εκ παραλλήλου σε όλους δωρεάν παιδεία – κάτι που συνδυάστηκε με το θέαμα ενός ιδιαιτέρως αξιόμαχου αθλητισμού.

Βεβαίως, ο Κουμανταρέας δεν περιορίζεται στον λόγο του Χόνεκερ. Φροντίζει να βάλει κάποια αντίβαρα στους πολυσέλιδους ισχυρισμούς του μέσω των πράξεων και των ιδεών που ασπάζονται οι άλλοι ήρωες. Από την αφήγηση, άλλωστε, του «Θάνατος στο Βαλπαραΐζο» δεν λείπει κι ένα έντονα υπαρξιακό στοιχείο: η απτή απεικόνιση, με άλλα λόγια, του τρόπου με τον οποίο δοκιμάζει κάποιος όπως ο Χόνεκερ να φτάσει αξιοπρεπώς στον θάνατο.

Αναθέτοντας πρωταγωνιστικό ρόλο σε ένα δαιμονικό πρόσωπο (τον δόκτορα Φεζελστάιν, που είναι ο αντίπαλος του Χόνεκερ στη Χιλή), όπως και σε ένα θηλυκό το οποίο μολονότι δείχνει ικανό να κάνει τα πάντα, καταφέρνει στο τέλος να διασώσει την ακεραιότητα του (τη Δόνα Κοντσέτα ντελ Αρίζος, που θα κρυφτεί πίσω από τις πιο διαφορετικές μάσκες), ο Κουμανταρέας συνθέτει, παρά την πολιτική του ιδεοληψία με τη ΛΔΓ και τον ηγέτη της, ένα πολυπρισματικό μυθιστόρημα: ένα μυθιστόρημα με ζωηρά χρώματα και γερά οργανωμένη πλοκή η οποία θα αποκαλύψει τα μυστικά της μόνο λίγο πριν από το τέλος, χωρίς στο μεταξύ να έχει μεσολαβήσει η παραμικρή φλυαρία. Ένας πεζογράφος που ξέρει να τιμά το ιστορικό του.