Πέντε υπάλληλοι, λιτά γραφεία, αλλά ισχυρή δύναμη κρούσης: η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων (ICIJ) κατάφερε ένα ακόμη ισχυρό πλήγμα αποκαλύπτοντας την "τοποθέτηση" των περιουσιών μελών της κινεζικής ηγεσίας σε φορολογικούς παραδείσους.
Οι αποκαλύψεις, που δημοσιεύθηκαν ταυτόχρονα στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων Le Monde, Guardian και El Pais, είναι ο καρπός συντονισμένων ερευνών που διήρκεσαν έξι μήνες σε συνθήκες απόλυτης μυστικότητας και πραγματοποιήθηκαν από την Διεθνή Κοινοπραξία που έχει έδρα την Ουάσινγκτον.
Εχοντας στην κατοχή της 2,5 εκατομμύρια απόρρητους φακέλλους, η Διεθνής Κοινοπραξία είχε αρχίσει ήδη από τον Απρίλιο την αποκάλυψη του "who's who" των φορολογικών παραδείσων στον κόσμο.
Στην περίπτωση της Κίνας, η Διεθνής Κοινοπραξία Ερευνητών Δημοσιογράφων συνεργάσθηκε με καμιά δεκαριά διεθνή μέσα ενημέρωσης, ανάμεσά τους οι εφημερίδες Ming Pao του Χονγκ Κονγκ και Commonwealth Magazine της Ταϊβάν για να δοθεί η μεγαλύτερη δυνατή δημοσιότητα στις αποκαλύψεις και για να ξεπερασθούν οι περιορισμοί που βαρύνουν τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης.
"Τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης δεν αφιερώνουν πλέον στην ερευνητική δημοσιογραφία τον χρόνο που αφιέρωναν στο παρελθόν για οικονομικούς και εμπορικούς λόγους", σύμφωνα με τον Τζέραρντ Ράιλ, πρώην ερευνητή δημοσιογράφο από την Αυστραλία, ο οποίος ετέθη επικεφαλής της Διεθνούς Κοινοπραξίας τον Σεπτέμβριο 2011.
Οι μεγάλες εφημερίδες, που έχουν πληγεί από τη μείωση των πωλήσεων και των εσόδων από τη διαφήμιση, διστάζουν να χρηματοδοτήσουν τολμηρές έρευνες ή να ενοχλήσουν τους ισχυρούς, που είναι "έτοιμοι να περάσουν στην αντεπίθεση", λέει ο δημοσιογράφος.
Εγκατεστημένοι σε μικρά, απλά γραφεία, οι υπάλληλοι και οι δημοσιογράφοι της Διεθνούς Κοινοπραξίας Ερευνητών Δημοσιογράφων δεν είναι απαλλαγμένοι από τέτοια εμπόδια, όμως διαθέτουν κάτι πολύτιμο: χρόνο.
Για την έρευνα σχετικά με την Κίνα, η Κοινοπραξία συγκρότησε μία ομάδα δημοσιογράφων τον Ιούλιο στο Χονγκ Κονγκ, ορισμένους από τους οποίους εκπαίδευσε στην τεχνική της κρυπτογράφησης, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να επικοινωνούν αποφεύγοντας την παρακολούθηση του Πεκίνου.
"Δεν έπρεπε η πολυπλοκότητα του συστήματος να αποθαρρύνει τους δημοσιογράφους", εξηγεί η υποδιευθύντρια του ICIJ Μαρίνα Γουόκερ Γκεβάρα.
Στη συνέχεια επιδόθηκαν σε μία συστηματική δουλειά, συνδυάζοντας και διασταυρώνοντας στοιχεία που βρίσκονταν συγκεντρωμένα σε έναν κατάλογο 40.000 ονομάτων, δουλειά βαρετή, πληκτική, σύμφωνα με την δημοσιογράφο από την Αργεντινή. "Οι άνθρωποι θεωρούν ότι η ερευνητική δημοσιογραφία έχει 'γκλάμουρ'. Αλλά αυτό δεν ισχύει".
Η Διεθνής Κοινοπραξία χρειάσθηκε να αντιμετωπίσει πολιτισμικούς και γλωσικούς φραγμούς ανάμεσα στιους δημοσιογράφους , αλλά και την αποχώρηση από το εγχείρημα ενός κινεζικού μέσου ενημέρωσης, που έλαβε σχετικές προειδοποιήσεις από το Πεκίνο.
Δυσκολίες που δεν άμβλυναν το τελικό αποτέλεσμα του εγχειρήματος. Οι χθεσινές αποκαλύψεις προκάλεσαν παγκόσμιο σάλο και την επιβολή περιοριστικών μέτρων στο Διαδίκτυο από τις κινεζικές αρχές. Μετά τις αποκαλύψεις, αποκλείσθηκε από τις κινεζικές αρχές η πρόσβαση στην ιστοσελίδα του ICIJ , καθώς και στις ιστοσελίδες των διεθνών και κινεζικών μέσων που συνεργάσθηκαν στην έρευνα.
Οι αποκαλύψεις έγιναν εν μέσω της πολυδιαφημισμένης εκστρατείας κατά της διαφθοράς στα ανώτατα κλιμάκια της κινεζικής ηγεσίας που διεξάγει η νέα κινεζική ηγεσία. Και από μία σατανική σύμπτωση συνέπεσαν με την έναρξη της δίκης του πανεπιστημιακού, δικηγόρου και ακτιβιστή Σου Ζιγιόνγκ, που κατηγορείται για την επίμονη απαίτησή του για περισσότερη διαφάνεια εκ μέρους των μελών της κινεζικής ηγεσίας, τα οποία καλεί να αποκαλύψουν τα περιουσιακά τους στοιχεία.
Σύμφωνα με τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα από τη Διεθνή Κοινοπραξία, περί τους 22.000 πελάτες προερχόμενοι από την Κίνα και το Χονγκ Κονγκ εμπλέκονται σε offshore εταιρείες. Μεταξύ τους περιλαμβάνονται συγγενείς του προέδρου της Κίνας Σι Τζινπινγκ και του πρώην πρωθυπουργού Γουέν Τζιαμπάο, εκατομμυριούχοι του επιχειρηματικού κόσμου της Κίνας, όπως η πλουσιότερη γυναίκα της Κίνας Γιανγκ Χουιγιάν και οι Πόνι Μα και Ζανγκ Ζιντόνγκ, ιδρυτές του κινεζικού κολοσσού του Ιντερνετ Tencent. Στον κατάλογο περιλαμβάνονται πολλά μέλη της Λαϊκής Εθνοσυνέλευσης, συγγενείς του πρώην προέδρου Χουν Τζιντάο, του πρώην πρωθυπουργού Λι Πενγκ και του Ντενγκ Σιαοπίνγκ, του προέδρου που ηγήθηκε του ανοίγματος της κινεζικής οικονομίας κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80.
Σύμφωνα με τη Διεθνή Κοινοπραξία, το 90% των πελατών που προέρχονται από την ηπειρωτική Κίνα έχουν δημιουργήσει offshore εταιρείες στις βρετανικές Παρθένες Νήσους, συχνά με τη συνδρομή δυτικών εταιρειών, ανάμεσά τους οι ελβετικές τράπεζες Credit Suisse και UBS και η συμβουλευτική PricewaterhouseCoopers (PwC).
"Η λογική του δημοσιεύματος δεν είναι πειστική, γεγονός που θέτει ζήτημα κινήτρων", δήλωσε αντιδρώντας στις αποκαλύψεις ο Τζιν Γκανγκ, εκπρόσωπος του κινεζικού υπουργείου Εξωτερικών. "Η αλήθεια θα λάμψει από μόνη της και θα διαχωρίσει τους έντιμους και τους ανέντιμους".
"Οι Κινέζοι έχουν αντιμετωπίσει παρόμοιες καταστάσεις, αλλά αφορούσαν ένα μέσο ενημέρωσης. Στο εξής πρέπει να λάβουν μέτρα για να μπλοκάρουν δέκα διαφορετικές ιστοσελίδες", λέει η υποδιευθύντρια του ICIJ.
Την ώρα που ο Τύπος διέρχεται βαθιά κρίση, η σύμπραξη μεταξύ παραδοσιακών μέσων και μη κυβερνητικών οργανώσεων μπορεί να ανοίγει νέες προοπτικές για το μέλλον, δεδομένης της συμπληρωματικότητάς τους, σύμφωνα με τον Μπραντ Χιούστον, καθηγητή Δημοσιογραφίας του Πανεπιστημίου του Ιλινόι.
"Πλέον χρειάζεται ένα διεθνές δίκτυο για τη διεξαγωγή δημοσιογραφικών ερευνών σε μία παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Ορισμένες οργανώσεις μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα έχουν τα μέσα, αλλά δεν διαθέτουν τα δίκτυα διανομής των μεγάλων μέσων ενημέρωσης", λέει.
