Ο Μπαζ Γουίντριπ, ένας αγράμματος δημαγωγός πολιτικός, γίνεται ξαφνικά πρόεδρος των ΗΠΑ με την υπόσχεση να αποκαταστήσει το μεγαλείο της χώρας εν μέσω ύφεσης.

«Δεν γίνονται αυτά εδώ» (It can’t happen here). Το μυθιστόρημα του Αμερικανού Σίνκλερ Λιούις που κυκλοφόρησε το 1935 έχει γίνει τις τελευταίες ημέρες μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο μπεστ σέλερ στις διαδικτυακές πωλήσεις.

Η επιτυχία του σατιρικού αυτού μυθιστορήματος, που γράφτηκε την εποχή της ανόδου του εθνικισμού στην Ευρώπη, είναι μια ακόμη απόδειξη της αναζωπύρωσης του ενδιαφέροντος για μια από τις πιο ταραγμένες δεκαετίες του 20ου αιώνα, του 1930. Υπάρχουν παραλληλισμοί με την τρέχουσα εποχή;

Μετά την εκλογή του λαϊκιστή Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ, την ψήφο των Βρετανών υπέρ του Brexit και την άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη, το ερώτημα αυτό απασχολεί τους ιστορικούς.

«Οι εποχές δεν είναι ίδιες, δεν επαναλαμβάνεται ποτέ το ίδιο πράγμα, όμως οι αντιδράσεις είναι ίδιες», εκτιμά ο Γάλλος ιστορικός Πασκάλ Μπλανσάρ συν-συγγραφέας της μελέτης «Η δεκαετία του ‘30 επέστρεψε».

«Ζούμε μια κατακλυσμική περίοδο», σημειώνει ο Βρετανός Σάιμον Σάμα που διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Κολούμπια, ο οποίος δεν διστάζει να συγκρίνει τη νίκη του Τραμπ με την άνοδο του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία.

Χωρίς να φτάνουν ως εκεί, πολλοί είναι αυτοί που βλέπουν παραλληλισμούς μεταξύ των δύο εποχών.

Η οικονομική ύφεση που ξεκίνησε το 2008 από τις ΗΠΑ μοιάζει με τη Μεγάλη Ύφεση του 1930 που ξεκίνησε από το κραχ του χρηματιστηρίου το 1929. Αποκαρδιωμένοι, πικραμένοι, οργισμένοι με την οικονομική και πολιτική ελίτ οι άνεργοι και οι εργάτες της εποχής εκείνης φοβόντουσαν για το μέλλον των παιδιών τους.

Οι Εβραίοι και οι αλλοδαποί θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την ανεργία και την ύφεση, η νοσταλγία για ένα μεγαλοπρεπές παρελθόν εξαπλώθηκε, παράλληλα με τον φόβο προς τους εσωτερικούς και εξωτερικούς εχθρούς. Εκείνη την εποχή απειλή αποτελούσαν οι κομμουνιστές. Σήμερα το ακραίο ισλάμ.

Η δεκαετία του 1930 σηματοδοτήθηκε από την αύξηση των διεθνών συναλλαγών, την ανάπτυξη των εναέριων και θαλάσσιων μεταφορών, τη μαζική παραγωγή.

Ο Μπλανσάρ βλέπει σε εκείνη τη δεκαετία «την απαρχή της παγκοσμιοποίησης», η οποία προκάλεσε πολιτισμικούς και οικονομικούς φόβους που μοιάζουν με τους σημερινούς.

Όμως σύμφωνα με τον Βρετανό ιστορικό Άντονι Μπίβορ, δεν μπορεί να υπάρξει σύγκριση. «Είναι πολύ βολικό για όσους θέλουν να προκαλέσουν ανησυχίες να υποκύψουν στον πειρασμό των εύκολων ιστορικών παραλληλισμών», γράφει σε μια ανάλυσή του.

Ο συμπατριώτης του Ίαν Κέρσο, γνωστός για το έργο του αναφορικά με τον Χίτλερ, ισχυρίζεται ότι η έρευνά του για την Ευρώπη του 1914- 1949 «προκαλεί ανατριχίλα».

«Δεν πιστεύω όμως ότι θα επιστρέψουμε στη μαύρη περίοδο της δεκαετίας του 1930, διότι υπάρχουν τόσες μεγάλες διαφορές όσες και επιφανειακές ομοιότητες», εξηγεί.

Διαφορά μεγέθους, διαφορά στον ρόλο της Γερμανίας, η οποία θεωρείται σήμερα σημαιοφόρος των δημοκρατικών αξιών και πυλώνας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σημειώνει ο Κέρσο.

Οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες, «σίγουρα λίγο εύθραυστες όταν βλέπουμε την Ουγγαρία και την Πολωνία», δεν έχουν καμία σχέση με τα αυταρχικά κράτη της δεκαετίας του 1980, ενώ η ισορροπία μεταξύ των δαπανών για την άμυνα και τα κοινωνικά επιδόματα έχει αλλάξει εντελώς, επισημαίνει.

Ο Ρίτσαρντ Όβερι, ειδικός σε θέματα Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, έχει παρόμοια άποψη. «Ζούμε σε έναν κόσμο πιο σταθερών χωρών, δεν υπάρχουν αυτοκρατορίες και η Δύση είναι πιο πλούσια από ποτέ».

«Δεν υπάρχουν επίμονες μνησικακίες», όπως στη Γερμανία μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και «η δημοκρατία έχει αναπτυχθεί και ενισχυθεί παντού. Γι’ αυτό η σύγκριση με τη δεκαετία του 1930 μου φαίνεται εντελώς τραβηγμένη», τονίζει ο Όβερι.