Ιδιαίτερος από κάθε άποψη και ξεχωριστός είναι ο εορτασμός του Πάσχα στο νησί της Πάτμου όπου τηρούνται οι θρησκευτικές παραδόσεις αιώνων και όπου οι τελετές της Μεγάλης Εβδομάδας πραγματοποιούνται με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια. Για τον λόγο αυτό τις ημέρες του Πάσχα συρρέουν στο νησί εκατοντάδες προσκυνητές από όλα τα μέρη της Ελλάδας.

   Από όλες τις τελετές ξεχωρίζει η τελετή του Ιερού Νιπτήρα που πραγματοποιείται μόνο στην Πάτμο με ιδιαίτερο τελετουργικό και που αποτελεί μια ξεχωριστή τελετή εδώ και αιώνες.

   Λίγο πριν το μεσημέρι στο καθολικό της Μονής, δώδεκα ιερείς και μοναχοί, είναι ντυμένοι μ' ομοιόμορφα πορφυρόχρυσα βυζαντινά άμφια. Οι μεγάλες καστροκαμπάνες αναπάλλονται στον ρυθμό των ιερών στιγμών και παντού απλώνεται ο Πεντηκοστός ψαλμός σε ήχο βαρύ. Η μεγαλόπρεπη ιερή πομπή, θα αναπαραστήσει τις συγκλονιστικές στιγμές που προηγήθηκαν της σύλληψης του Κυρίου τη Μ. Πέμπτη και συγκεκριμένα τον Μυστικό Δείπνο και την προσευχή στον Κήπο της Γεσθημανής.

   Η τελετή του Ιερού Νιπτήρα «ανήκει στην κατηγορία των αυθεντικών βυζαντινών αναπαραστάσεων των Παθών που γνώρισαν και στη Δύση διάδοση, εκεί με τη χαρακτηριστική ονομασία των «μυστηρίων», σύμφωνα με τον συγγραφέα Ι. Μ. Χατζηφώτη. Αυτές οι αναπαραστάσεις, ξεκίνησαν, κατά τον καθηγητή Φαίδωνα Κουκουλέ, από τις αρχές του Δ΄ μΧ αιώνα ως «αντίποδας» του θεάτρου που υμνούσε το δωδεκάθεο και ήταν προσφιλές θέαμα για το λαό της εποχής. Η αναπαράσταση του Μυστικού Δείπνου, γίνεται σε μια απ' τις πλατείες της Χώρας, στη Λότζα, δυτικά σ' αυτήν που φέρει το όνομα του Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου, λόγω γειτνίασης με το σπίτι του, ή αν ο καιρός δεν το επιτρέπει, ανατολικά, στην πλατεία της Αγιά- Λε(σ)βιάς ή Πατριάρχου Θεοφίλου Παγκώστα όπως λέγεται σήμερα.

   Στη διάρκεια της τελετής που παρακολουθούν όλοι οι κάτοικοι και επισκέπτες του νησιού ο ιερέας που υποδύεται τον Χριστό, με νερό που βρίσκεται σε ασημένια λεκάνη πλένει τα πόδια των δώδεκα μαθητών του σε κλίμα ιδιαιτέρως συγκινησιακό.

   Στα χωριά της Ρόδου ξεχωρίζει το έθιμο του καψίματος του Ιούδα. Σε όλες τις εκκλησίες συγκεντρώνονται μεγάλες κουτσούρες και ξύλα, στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας στις οποίες καίγεται το ομοίωμα του Ιούδα ως τιμωρία για την προδοσία του Ιησού. Το έθιμο αυτό τηρείται σε όλα σχεδόν τα χωριά της Ρόδου επί δεκαετίες.

   Μια σημαντική διαφορά, σε σχέση με τις περισσότερες περιοχές της χώρας, είναι ότι στα Δωδεκάνησα την ημέρα του Πάσχα δεν περιλαμβάνεται στο μενού ο οβελίας, τα κοκορέτσια και τα συναφή εδέσματα.

   Το τραπέζι της Ανάστασης περιλαμβάνει την παραδοσιακή μαγειρίτσα (το βράδυ του Μ. Σαββάτου μετά το Χριστός Ανέστη) και την Κυριακή μεσημέρι τον «Λαμπριάτη» που είναι αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με ρύζι και εντόσθια, που στα χωριά της Ρόδου ονομάζεται «καπαμάς».

   Στη Ρόδο επίσης, το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρίζουν από πόρτα σε πόρτα και τραγουδούν τα κάλαντα του Λαζάρου, συγκεντρώνοντας χρήματα και αυγά. Παλαιότερα, κανένας γεωργός δεν πήγαινε στο χωράφι του να εργαστεί, γιατί όπως πίστευαν ό,τι έπιαναν θα μαραινόταν. Επιτρεπόταν μόνο η συγκέντρωση ξερών κλαδιών για το άναμμα των φούρνων τη Μεγάλη Εβδομάδα για το ψήσιμο των κουλουριών. Του Λαζάρου, επίσης, σε όλα τα σπίτια οι νοικοκυρές φτιάχνουν στριφτά κουλουράκια, τα «Λαζαράκια», συμβολίζοντας με τον τρόπο αυτό το σώμα του Λαζάρου που ήταν τυλιγμένο στο σάβανο.

   Στο νησί της Καλύμνου, εντυπωσιακή είναι η Ανάσταση, με τους αυτοσχέδιους δυναμίτες που ρίχνονται και οι οποίοι ταρακουνούν στην κυριολεξία το νησί γεγονός που κάνει τον εορτασμό του Πάσχα ξεχωριστό.

   Κάρπαθος: Ντυμένοι πένθιμα

   Τα πασχαλινά έθιμα ξεχωρίζουν στο χωριό Όλυμπος, όπου οι κάτοικοι ακολουθούν παραδόσεις πένθους και θρήνου στη διάρκεια της Μεγάλης Εβδομάδας, αλλά και λαμπρού εορτασμού, που κορυφώνεται την τρίτη μέρα της Λαμπρής.

   Αποχωρίζονται τις παραδοσιακές πολύχρωμες στολές τους μόνο τη Μεγάλη Εβδομάδα, όταν τις αντικαθιστούν με μια «πένθιμη» ενδυμασία. Μετά το συγκινητικό Επιτάφιο της Μεγάλης Παρασκευής, οι γυναίκες ετοιμάζουν το Μεγάλο Σάββατο, το λαμπριάτικο οφτό για την επόμενη μέρα, δηλαδή κατσικάκι ή αρνί με γέμιση, κυρίως από ρύζι.

   Τη Δευτέρα του Πάσχα οι γυναίκες πηγαίνουν στους φούρνους, για να φουρνίσουν πασχαλινές πίτες με μυζήθρα και μπαχαρικά και στη συνέχεια στο νεκροταφείο για να ασπρίσουν και να στολίσουν με λουλούδια τους τάφους. Οι Ολυμπίτες στολίζουν την τρίτη μέρα της Λαμπρής τις εικόνες της εκκλησίας με χρωματιστές μαντίλες και τις κουβαλάνε στα χέρια, οδεύοντας ξανά προς το νεκροταφείο.

   Κως: Τα κλειδιά με δυναμίτη

   Ενώ οι μεγάλοι ασχολούνται με τις πασχαλινές δουλειές και τον εκκλησιασμό, τα παιδιά προετοιμάζονται για την Ανάσταση. Παίρνουν μεγάλα κλειδιά από εκείνα που είχαν οι παλιές κλειδαριές, δένουν με ένα σχοινί το κλειδί με μπαρούτι και βάζουν το καρφί στην τρύπα του κλειδιού, το βράδυ της Ανάστασης το χτυπούν δυνατά στον τοίχο για να εκπυρσοκροτήσει.

   Άλλοι κόβουν μακριές λωρίδες χαρτιού, βάζουν στην άκρη της κάθε λωρίδας μπαρούτι και ένα φιτίλι, την τυλίγουν τριγωνικά, ώστε να προεξέχει το φυτίλι που το ανάβουν την ώρα που ο παπάς λέει το «Χριστός Ανέστη». Το πρωί του Μ. Σαββάτου, η εκκλησία στρώνεται με μικρά μοβ μυρωμένα λουλούδια του βουνού που λέγονται λαμπρές. Οι νοικοκυρές φτιάχνουν τις λαμπρόπιτες και το γεμιστό αρνί.