Οικονομολόγοι, κοινωνιολόγοι, πολιτικοί, δίνουν την ίδια εξήγηση: αν η Ισπανία των 6 εκατομμυρίων ανέργων δεν έχει ακόμη εκραγεί, η εξήγηση είναι η υπόγεια οικονομία, που αντιπροσωπεύει το 20% του ΑΕΠ. Όπως και το οικογενειακό «μαξιλάρι» (colchón). Με άλλα λόγια, η αλληλεγγύη. Το να προσφέρεις στέγη ή χρήματα είναι πολύ σημαντικό όταν πάνω από το 55% των νέων κάτω των 25 ετών είναι χωρίς δουλειά, όταν σε 1,8 εκατομμύριο σπίτια όλα τα μέλη του νοικοκυριού είναι άνεργα κι όταν ένας στους πέντε (ένα στα τέσσερα παιδιά, σύμφωνα με την UNESCO) βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας.

Χάρις στο "colchón", η Ισπανία στέκεται όρθια. Υπάρχουν βέβαια όλο και περισσότεροι άστεγοι στη Μαδρίτη, αλλά εξακολουθούν να είναι λιγότεροι από εκείνους στο Παρίσι. Οι διαδηλώσεις που καταγγέλλουν τη λιτότητα, την ιδιωτικοποίηση της υγείας ή την υποβάθμιση της παιδείας είναι ως επί το πλείστον ειρηνικές. Και η αλληλεγγύη είναι εντυπωσιακή. Στα πάρκα και έξω από τα σχολεία, πηγαίνουν οι παππούδες να παραλάβουν τα παιδιά όταν τα ωράρια δεν βολεύουν τους γονείς. Όταν τα παιδιά τους χάνουν τα σπίτια τους, ανοίγουν χωρίς δισταγμό το σπίτι τους για να τα φιλοξενήσουν. Κι όταν μείνουν άνεργα, ανοίγουν το πορτοφόλι.

Σύμφωνα με μελέτη των οικογενειακών εισοδημάτων που δημοσιεύει κάθε χρόνο η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία, οι δαπάνες των ανθρώπων άνω των 65 ετών έχουν αυξηθεί από το 2009 κατά 16% και έχουν ξεπεράσει τις δαπάνες των νέων ηλικίας 16 ως 30 ετών, που μειώθηκαν κατά 12%.

Πώς εξηγείται αυτή η αλληλεγγύη; «Ο ατομισμός που χαρακτήριζε τον Διαφωτισμό ευδοκίμησε στη Γαλλία και τη Γερμανία, αλλά δεν κυριάρχησε ποτέ στην Ισπανία», σημειώνει η ιστορικός Μαρία Αντόνια Μπελ Μπράβο, καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο της Χαέν. «Το συναίσθημα κυριαρχεί στις ανθρώπινες σχέσεις. Και με τη σημερινή κρίση, συνειδητοποιήσαμε ότι το κοινωνικό κράτος, που θέλησε να υποκαταστήσει τον παραδοσιακό ρόλο της οικογένειας, είχε ελαττώματα».

Η Ισπανία είναι μια από τις ευρωπαϊκές χώρες όπου οι νέοι φεύγουν πιο αργά από το πατρικό τους: στα 29 τους χρόνια κατά μέσο όρο. Με την κρίση, πολλοί επιστρέφουν. «Αυτό προκαλεί μια χρόνια εξάρτηση των νέων από τους γονείς τους, που επεκτείνεται στη μεσαία τάξη», επισημαίνει ο κοινωνιολόγος Χοσέ Φέλιξ Τεθάνος, πρόεδρος του Fondation Sistema. «Οσοι καλύπτουν τις ανάγκες των παιδιών τους βλέπουν τα εισοδήματά τους να μειώνονται, γεγονός που οδηγεί σε μια συγκαλυμμένη εξαθλίωση του πληθυσμού».

Η αλληλεγγύη, έτσι, φτάνει στα όριά της. Και το κράτος θα έπρεπε να αναλάβει τις ευθύνες του. Θα το κάνει; Δύσκολο, αν λάβει κανείς υπόψη ότι μείωσε πρόσφατα τα επιδόματα ανεργίας για να μειώσει το έλλειμμά του. Η μόνη λύση είναι λοιπόν να οργανωθεί η κοινωνία των πολιτών. Το σύμβολο αυτής της οργάνωσης είναι η μάχη κατά των κατασχέσεων των σπιτιών. Ο σχετικός σύλλογος ιδρύθηκε το 2009 στη Βαρκελώνη και χρησιμοποιεί ψυχολόγους και δικηγόρους.

Το κίνημα των «αγανακτισμένων», που γεννήθηκε στις 15 Μαϊου 2011, έχει κινητοποιήσει από την πλευρά του χιλιάδες ανθρώπους σε όλη την Ισπανία. Μόλις γίνεται γνωστή μία κατάσχεση, εθελοντές στρατοπεδεύουν μπροστά στην πόρτα της οικογένειας που απειλείται. Τις περισσότερες φορές, η αστυνομία εγκαταλείπει την προσπάθεια.

Υπάρχουν κι άλλες μορφές αλληλεγγύης. Είκοσι άτομα κατασκήνωσαν επί 108 ημέρες, παρά το τσουχτερό κρύο, μπροστά στο κτίριο της τράπεζας Bankia, δύο βήματα από την Πουέρτα ντελ Σολ. Δεκάδες άνθρωποι που απειλούνταν με απέλαση πέρασαν από εκεί αυτό το διάστημα, προτού απομακρυνθούν από την αστυνομία τη νύχτα της 6ης προς 7η Φεβρουαρίου.

Ανάμεσα στους κατασκηνωτές ήταν και ο 42χρονος Μπάιρον Ροντρίγκες από τον Ισημερινό, πατέρας ενός παιδιού 12 ετών. Τα εισοδήματά του μειώθηκαν δραματικά και δεν μπορεί να πληρώσει το νοίκι του. Κινδυνεύει έτσι να χάσει το σπίτι του. Από τότε όμως που τον ανέλαβε ο σύλλογος, είναι ήσυχος. «Μιλάμε, υποστηρίζουμε ο ένας τον άλλο, κι αν σήμερα βοηθήσω να σταματήσει μια κατάσχεση, ξέρω πως όταν πάνε να μου πάρουν το δικό μου σπίτι δεν θα είμαι μόνος», τονίζει.

Δεν λείπουν κι εκείνοι που «δανείζουν» το εξοχικό τους σπίτι σε άστεγους μέχρι να βρουν μια λύση. Ο σύλλογος δέχεται συνεχώς προσφορές. Οι εθελοντές αυξάνονται συνεχώς. Οι άνθρωποι που έχουν ανάγκη από βοήθεια αυξάνονται βέβαια με πολύ ταχύτερους ρυθμούς…