Θεραπεία σε ένα ευρύ φάσμα ψυχοσωματικών αλλά και σωματικών παθήσεων, που ταλαιπωρούν τον σύγχρονο άνθρωπο, υπόσχεται η βιοανάδραση (biofeedback), μια διπλή διαδικασία όπου ενώ μια σωματική λειτουργία παρακολουθείται με ειδικά μηχανήματα και αισθητήρες, συγχρόνως προσφέρεται για διάπλαση και επανεκπαίδευση. Πονοκέφαλοι, παθήσεις του πεπτικού όπως το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου, κρίσεις πανικού και φοβίες, καρδιαγγειακά, αγγειοκινητικά, υπέρταση είναι μόνο κάποιες από τις παθήσεις που μπορούν να θεραπευτούν με τη μέθοδο της βιοανάδρασης η οποία σήμερα εφαρμόζεται από λίγους μόνο επαγγελματίες υγείας στη χώρα μας. Η βιοανάδραση επίσης συμβάλει σημαντικά στην αποκατάσταση νευρομυϊκών παθήσεων όπως είναι η εγκεφαλική παράλυση, το εγκεφαλικό επεισόδιο, ο τραυματισμός του νωτιαίου μυελού κ.α.

“Πρόκειται για μία σύγχρονη μέθοδο όπου με τη χρήση ευαίσθητων μηχανημάτων γίνονται μετρήσεις, ενώ με τη βοήθεια αισθητήρων ελέγχονται οι σωματικές λειτουργίες που δεν είναι υπό τον άμεσο έλεγχο του γνωστικού εαυτού. Στη διαδικασία αυτή χρησιμοποιούνται ηλεκτρονικές συσκευές που μετρούν και παρακολουθούν τις σωματικές λειτουργίες ενός ατόμου κατά τέτοιον τρόπο ώστε να ανατροφοδοτούνται στο άτομο αμέσως, πιστά και με τρόπο που να τις καταλαβαίνει και να μπορεί να εκπαιδευτεί στον έλεγχό τους. Η βιοανάδραση προσφέρει πληροφορίες και ανατροφοδότηση για σωματικές λειτουργίες για τις οποίες, υπό κανονικές συνθήκες, ο άνθρωπος δεν έχει αντίληψη” επισημαίνει  ο ψυχολόγος με διδακτορικό στη Συμπεριφορική Ιατρική (Behavioral Medicine), πρώην λέκτορας Ψυχοφυσιολογίας στο Τμήμα Ψυχολογίας του ΑΠΘ, Δημήτρης Χρηστίδης.

Εξηγώντας τη διαδικασία της βιοανάδρασης ο κ. Χρηστίδης, αναφέρει ως παράδειγμα την περίπτωση ενός ασθενούς που λόγω εγκεφαλικού έχει παράλυση στη δεξιά πλευρά του σώματος, δηλαδή ημιπληγία.

“Ο ασθενής που έχει ημιπληγία στη δεξιά πλευρά έχει υποστεί βλάβη στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, συνήθως στον κινητικό ή αισθητικοκινητικό φλοιό. Σε αυτή τη βλάβη τα κύτταρα που γεννούν την κίνηση έχουν καταστραφεί. Όμως η μνήμη της κίνησης παραμένει ανέπαφη σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου. Δηλαδή ένα άτομο με εγκεφαλικό, ενώ έχει χάσει την πραγματική κίνηση, διατηρεί τις μνήμες της κίνησης και επιμένει να ενεργοποιήσει το ίδιο έγγραμμα που είχε προ του εγκεφαλικού, παρότι τα αντίστοιχα κινητικά κύτταρα έχουν καταστραφεί. Έτσι κάθε φορά που προσπαθεί να κάνει μια κίνηση το αποτέλεσμα είναι να μαζεύει και να σφίγγει το χέρι ενώ τεντώνει το πόδι. Όταν βάλουμε αισθητήρες στους μύες που θέλουμε να εκπαιδεύσουμε, βλέπουμε σε ειδικές οθόνες το νευρομυϊκό σήμα που στέλνει ως εντολή ο εγκέφαλος προς τους μύες. Εκπαιδεύοντας το άτομο να επιστρατεύσει σωστά τις κινητικές μονάδες “ξαναγράφεται” καινούργιο κινητικό έγγραμμα από τα νευροκύτταρα που προ του εγκεφαλικού δεν ήταν συνδεδεμένα με τη συγκεκριμένη κίνηση, αλλά ο εγκέφαλος τα προσφέρει ως «παράπλευρες διακλαδώσεις» για εκπαίδευση και χρήση μετά το εγκεφαλικό. Αυτά τα κύτταρα είναι γειτονικά της βλάβης κύτταρα που επιτελούσαν άλλες λειτουργίες. Δηλαδή δημιουργούνται καινούργια και λειτουργικά κινητικά εγγράμματα: γίνεται κάτι ανάλογο με αυτό που γίνεται όταν εκπαιδευόμαστε να περνάμε τη κλωστή σε μία βελόνα, παρότι την πρώτη φορά αποτύχαμε, ή όπως κάνοντας σκοποβολή μαθαίνουμε να πετυχαίνουμε τον στόχο ή όπως μαθαίνοντας οδήγηση εκπαιδευόμαστε να αποφεύγουμε τα εμπόδια. Η επιτυχία αυτής της εκπαίδευσης οφείλεται στο ότι ο εκπαιδευόμενος ανατροφοδοτείται πιστά σε παραμέτρους του νευρομυϊκού του συστήματος που χωρίς την βιοανάδραση δεν θα είχε αντίληψη”.

Η βιοανάδραση βοηθάει σε τρεις κατηγορίες παθήσεων, στις ψυχοσωματικές, τις γνωστικές και τις σωματικές. Οι ψυχοσωματικές κατηγορίες έχουν σχέση με το άγχος και τέτοιες μπορεί να είναι οι δερματίτιδες, ο πόνος στο στομάχι, οι συσπάσεις (τικ), οι αρθρίτιδες κλπ. Με την εκπαίδευση ο ασθενής αποκτά αυτοέλεγχο των σωματικών παραμέτρων που ευθύνονται για τον παθογενετικό μηχανισμό των συμπτωμάτων του και έλεγχο του άγχους.

“Η βιοανάδραση για παράδειγμα έχει εξαιρετικά αποτελέσματα στις κεφαλαλγίες. Από τις 110 κατηγορίες κεφαλαλγίας που υπάρχουν οι τρεις, που ευθύνονται για το 95% των πονοκεφάλων, είναι ψυχογενείς. Αυτές οι τρεις κατηγορίες είναι: η κεφαλαλγία τύπου τάσης (δηλαδή αυτή που προκαλείται επειδή ο ασθενής χωρίς να το καταλαβαίνει σφίγγει τους μύες της κεφαλής), η ημικρανία και η μικτή (συνδυασμός των δύο προηγούμενων). Με την ηλεκτρομυογραφική βιοανάδραση μαθαίνει ο ασθενής που έχει κεφαλαλγία τύπου τάσης να μη σφίγγει τους μύες που έσφιγγε λόγω έντασης. Με τη χαλάρωση που επιτυγχάνεται αντιμετωπίζεται η γενεσιουργός αιτία του πονοκεφάλου. Στις ημικρανίες, που είναι αγγειοκινητικά επεισόδια, χρησιμοποιείται η θερμογραφική βιοανάδραση, η οποία εκπαιδεύει στο να διατηρούνται χαλαρά τα περιφερικά αγγεία” εξηγεί ο κ. Χρηστίδης.

Άλλες ψυχοσωματικές παθήσεις που μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη μέθοδο της βιοανάδρασης είναι το κροταφογναθικό σύνδρομο, η ακράτεια ούρων, το λουμπάνγκο, το αυχενικό, οι ραχιαλγίες, μυαλγίες, τα τικ, οι αγγειοκινητικές παθήσεις, η υπέρταση, παθήσεις του πεπτικού και οι κρίσεις πανικού που έχουν σωματικά συμπτώματα τα οποία όμως οφείλονται σε ψυχοσυναισθηματικούς παράγοντες. Η μέθοδος αυτή δεν βοηθάει στις περιπτώσεις άνοιας όπου έχουν χαθεί τα νευροκύτταρα που είναι υπεύθυνα για τις γνωστικές λειτουργίας μπορεί όμως να βοηθήσει στις περιπτώσεις που η άνοια επιτείνεται από άγχος και στρες, δηλαδή μπορεί ελέγχοντας το στρες να βοηθήσει στην επιβράδυνση των συμπτωμάτων. Οι σωματικές παθήσεις που αντιμετωπίζονται με τη βιοανάδραση είναι οι παραλύσεις λόγω εγκεφαλικού ή τραυματισμού του νωτιαίου μυελού, η εγκεφαλική παράλυση, το ραιβόκρανο, ο σπασμός γραφέως, τα μυοσκελετικά προβλήματα κ.α. Για τις γνωστικές λειτουργίες χρησιμοποιείται μια ειδική μορφή ηλεκτροεγκεφαλογραφικής βιοανάδρασης που λέγεται νευροανάδραση. Η νευροανάδραση εκπαιδεύει τις εγκεφαλικές κυματομορφές για βελτίωση και έλεγχο σε καταστάσεις δυσλεξίας, μαθησιακών προβλημάτων, εστίασης της προσοχής, επιληπτικών κρίσεων, υπερκινητικότητας κ.α.

“Οι ασθενείς έρχονται συνήθως για να διορθωθεί κάποιο σωματικό πρόβλημα. Ανάλογα με την περίπτωση μπορεί το πρόβλημα του να αντιμετωπιστεί με 1-2 συνεδρίες ή με πολλές συνεδρίες. Πχ οι κεφαλαλγίες μπορεί να θεραπευτούν μέσα σε δυο μέρες ενώ για ένα περιστατικό εγκεφαλικής παράλυσης θα χρειαστούν πολλές συνεδρίες. Σε ειδικές περιπτώσεις και ανάλογα με το βαθμό συνεργασίας και αντίληψης του θεραπευόμενου μπορεί να χρησιμοποιηθεί επικουρικά οικιακή συσκευή βιοανάδρασης, για την καθημερινή παρακολούθηση των σωματικών του παραμέτρων, αφού προηγουμένως εκπαιδευτεί κατάλληλα” εξηγεί ο κ.Χρηστίδης.

Η μέθοδος της βιοανάδρασης είναι γνωστή στην Ελλάδα από τα τέλη της δεκαετίας του ΄80 και είχε χρησιμοποιηθεί ερευνητικά στο Αιγηνίτειο από τον καθηγητή Γιάννη Μπουλουγούρη, ο οποίος απεβίωσε το 2000, και τον καθηγητή Ανδρέα Ραμπαβίλα, ο οποίος συνταξιοδοτήθηκε. Ο κ Χρηστίδης που δίδασκε εφαρμογές βιοανάδρασης στο μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών Γνωστικής Ψυχολογίας στο ΑΠΘ μετακόμισε από την Θεσσαλονίκη και ζει μόνιμα στο Πήλιο από το 2006. Ο λόγος που η χρήση της μεθόδου δεν είναι ευρέως διαδεδομένη στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον κ. Χρηστίδη, είναι ότι δεν διδάσκεται πλέον στο Πανεπιστήμιο λόγω μη ύπαρξης επιστημόνων με αυτό το γνωστικό αντικείμενο. Ωστόσο τον τελευταίο καιρό υπάρχει ενδιαφέρον επαγγελματιών υγείας και γι αυτό το σκοπό ο κ. Χρηστίδης από το 2010 διοργανώνει σεμινάρια για την εκπαίδευσή τους στη βιοανάδραση.