Ο ίδιος ο Τσε Γκεβάρα δεν είναι πια εδώ. Η μορφή του, όμως, είναι παντού. Είναι, τρόπον τινά, ο "Άγιος" της Κουβανικής Επανάστασης. Δεν το γράφω μόνο μεταφορικά. Συχνά μπορεί κανείς να δει, ακόμα και σήμερα, μέσα στα κουβανέζικα σπίτια, τρία "εικονίσματα", του Τσε, του Φιντέλ και της... Παρθένου Μαρίας!

   Η δολοφονία του Τσε στη Βολιβία, το 1967, παρουσία ανδρών των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ, προσέδωσε απαράμιλλο κύρος στη μορφή του, ένα ηθικό κεφάλαιο που λειτουργεί ακόμα ως ασπίδα του καθεστώτος που γέννησε η Επανάσταση. Και συνεχίζει να συνιστά μια από τις βαριές ιστορικές παρακαταθήκες που σκιάζουν πάντα τις σχέσεις των ΗΠΑ με τους λαούς της Λατινικής Αμερικής, για τους οποίους ο Γκεβάρα πήρε για πάντα μια θέση στο πάνθεο των ηρώων τους, δίπλα στον Σιμόν Μπολίβαρ, τον Χοσέ Μαρτί, τον δολοφονημένο σοσιαλιστή Πρόεδρο της Χιλής Σαλβαδόρ Αλλιέντε και άλλους.

   Ήταν τόσος ο φόβος και το μίσος που ενέπνευσε, όσο ζούσε, ο εμπνευστής του συνθήματος «Ένα, δύο, τρία, πολλά Βιετνάμ!», που έκρυψαν το πτώμα του μετά την εκτέλεση, κάτι που δεν μείωσε, όμως (το αντίθετο, αύξησε) τον αριθμό των νέων, σε όλο τον κόσμο, που κρέμασαν την περίφημη φωτογραφία που του τράβηξε ο Κόρντα στα δωμάτιά τους, μαζί και το σύνθημα Hasta la victoria, sempre (Μέχρι τη νίκη, πάντα).

   Η οικογένειά του Τσε χρειάστηκε να περιμένει τρεις δεκαετίες για να εκταφεί η σορός του, να της παραδοθεί και να μεταφερθεί στην Κούβα, όπου αναπαύεται στο Μαυσωλείο της Σάντα Κλάρα.

   Αν μια μερίδα της κουβανικής, ιδίως αστικής, νεολαίας, μοιάζει να έχει κάπως βαρεθεί την επανάληψη των θριάμβων κατά του Φ. Μπατίστα και των ΗΠΑ, ή να μην ενδιαφέρεται τόσο να συγκρίνει διαρκώς τη μετεπαναστατική με μια προεπαναστατική Κούβα, που δεν γνώρισε ποτέ, για τον Χοσέ Αλγκουντίν, η Επανάσταση παραμένει πάντα πατρίδα και οικογένεια μαζί. Παρά την προχωρημένη ηλικία του δηλώνει έτοιμος να τις υπερασπιστεί με το όπλο στο χέρι, ανά πάσα στιγμή, όπως έκανε κάποτε στη Σιέρρα Μαέστρα.

   Γεμάτος ενδιαφέρον, με ρωτάει τι γίνεται στην Ελλάδα με τα δικά μας προβλήματα, προτού μου διηγηθεί πως ο ίδιος, ένας εικοσάχρονος, φτωχός κι αγράμματος αγρότης, συνάντησε, στις 21 Απριλίου 1958, τον Τσε, μια συνάντηση που άλλαξε όλη του ζωή.

   Ο Γκεβάρα το στρατολόγησε στο αντάρτικο και τον έκανε έναν από τους τρεις συνδέσμους-ταχυδρόμους που χρησιμοποιούσε. ?Ήταν μαζί του όταν "πήρε" την Αβάνα. Αργότερα, μετά τη νίκη της Επανάστασης, τον πήρε μαζί του, ως υπεύθυνο ασφαλείας, στην πρώτη διεθνή περιοδεία που έκανε, με την οποία εξήγησε διεθνώς τη σημασία της Επανάστασης, αναζητώντας στήριξη και αναγνώριση για το νέο καθεστώς της Κούβας.

   Μια μέρα στο βουνό, διηγείται ο Χοσέ, ο Τσε έγραφε μια διαταγή προς τις ανταρτικές ομάδες. Ο Φιντέλ, που τον παρακολουθούσε προσεκτικά, του είπε στο τέλος: «Υπόγραψε κομμαντάντε!». «Τι;», τον ρώτησε ξαφνιασμένος ο Γκεβάρα. «Γράψε, κομμαντάντε!», επανέλαβε ο Κάστρο. "Ήταν η στιγμή που "γεννήθηκε" ένας από τους θρύλους της... παγκόσμιας επανάστασης, o κομμαντάντε (διοικητής) Ερνέστο "Τσε" Γκεβάρα.

   Μαζί με το Χοσέ, είναι μια παρέα τεσσάρων επιζώντων συμπολεμιστών του Τσε, από την «κολόνα 8», που μας διηγούνται ιστορίες από τον αρχηγό τους, καθώς μας οδηγούν σε ένα από τα κρησφύγετά του, όχι μακριά από την πόλη Ματάνζας, γνωστή και ως "Αθήνα της Κούβας", εξαιτίας της πλούσιας πολιτιστικής της παράδοσης. Πως για παράδειγμα επέμενε ο Γκεβάρα να μάθουν να γράφουν και να διαβάζουν, και τι κόλπα χρησιμοποιούσε για να τους αναγκάσει, καθώς μερικοί βαριόνταν την προσπάθεια και κοίταζαν να την αποφύγουν.

   Ο αναλφάβητος Χοσέ, όχι μόνο έμαθε γράμματα, αλλά και υπηρέτησε μετά την Επανάσταση στον κουβανικό στρατό, από τον οποίο αποστρατεύτηκε με τον βαθμό του συνταγματάρχη. Σήμερα, ασχολείται με ένα πρότυπο οικολογικό κτήμα που χρησιμεύει, μεταξύ άλλων, στις προσπάθειες προστασίας της βιοποικιλότητας.

   Παρών στην κρίσιμη μάχη της Μερτσέντες, στη Σιέρρα Μαέστρα, όταν 300 αντάρτες νίκησαν 10.000 στρατιώτες του Μπατίστα, ο Χοσέ διηγείται πως τους ξεγέλασε και πανικόβαλε ο αρχηγός του, μετακινώντας συνεχώς τους άνδρες του ώστε να δώσει την εντύπωση πολύ υπέρτερων δυνάμεων. «Ο Τσε ήταν πολύ ικανός, είχε μεγάλη καθαρότητα στον σκοπό που επεδίωκε και έδινε πάντα ο ίδιος το παράδειγμα. Δεν φοβόταν.

   Μας έλεγε πάντα δύο φορές τις διαταγές και μας ζητούσε να τις επαναλάβουμε. Παρόλο που δεν ήταν Κουβανός, καταλάβαινε περισσότερο και από τους Κουβανούς τις δυνατότητές τους. Στο ταξίδι που πήγαμε μετά την Επανάσταση πέτυχε να αναγνωρίσουν την κυβέρνηση, που ήταν ακόμα κυριολεκτικά στον αέρα, ακόμα και χώρες που δεν είχαν σχέσεις με την Κούβα, όπως η Ιαπωνία. Στην αρχή που ήρθε, ένοιωθε κάπως διστακτικός, γιατί δεν ήταν Κουβανός, αργότερα όμως το ξεπέρασε. Από την αρχή όμως ήθελε να φύγει από την Κούβα».

   Ο Χοσέ εκτιμά ότι ο Τσε έκανε ίσως λάθος μην αναζητώντας μια συμβιβαστική λύση στο θέμα της διοίκησης του αντάρτικου στη Βολιβία με τον Γενικό Γραμματέα του ΚΚ αυτής της χώρας. Ο Τσε, λέει, είχε περισσότερη συμπάθεια για τους Κινέζους, παρά τους Ρώσους κομμουνιστές, το μοντέλο των οποίων εμπεριείχε, πίστευε, πολλά στοιχεία ανισότητας.

   «Θα ήταν ευχαριστημένος σήμερα ο Γκεβάρα από την Κούβα αν ζούσε; Τι νομίζεις;», ρωτώ τον Χοσέ κι αυτός μου απαντάει: «Αν ζούσε ο Τσε, η Κούβα θα ήταν δυο φορές πιο αναπτυγμένη. Δεν μπορείς να φανταστείς την εξυπνάδα, τη θέληση, το δυναμισμό αυτού του ανθρώπου. Μιλούσε λίγο. Αλλά όταν μιλούσε, ήξερε γιατί μίλαγε, ήξερε ότι μπορούσε να κάνει αυτό που έλεγε. Και έλεγχε τι γινόταν με τις διαταγές του, ερχόταν όταν δεν τον περίμεναν να δει τι κάνουν».

   Ήταν μια εποχή, είναι τελείως φανερό στον παρατηρητή, η οποία σφράγισε βαθιά, ανεξίτηλα όσους την έζησαν. "Δεν μπορώ να σου δώσω να καταλάβεις το κλίμα εκείνης της εποχής" λέει συγκινημένη η ακαδημαϊκός Ιζαμπέλ Μονάλ, απόφοιτος του Χάρβαρντ, αλλά και του, ίσως πιο σημαντικού, "σχολείου" της Επανάστασης, που δεν θεωρεί αντιφατική την αγάπη της για τον Πλάτωνα και τον Μαρξ και τονίζει την τεράστια επιρροή του Αριστοτέλη στις πολιτικές ιδέες του τελευταίου.

   «Δεν μπορείς», μου λέει, «να φανταστείς τι γινόταν όταν μιλούσαν ο Τσε και ο Φιντέλ, την καθαρότητα του λόγου τους, πως είχαν διώξει και την παραμικρή στάλα της δημαγωγίας που επικρατούσε πιο πριν στον πολιτικό λόγο της Κούβας και της Λατινικής Αμερικής. Δεν έβγαζαν λόγους, έκαναν μάθημα, και όσοι τους άκουγαν, ρουφούσαν κυριολεκτικά τα λόγια τους, τόσο πολύτιμα τα ένοιωθαν».

   Φτάνει, όμως, το ηρωικό παρελθόν για να διατηρηθεί και να προοδεύσει ένα καθεστώς; Τι θα γίνει όταν αποχωρήσουν από τη σκηνή οι τελευταίοι της Σιέρρα Μαέστρα; Έχει μέλλον ο "σοσιαλισμός των τροπικών";