Ήταν ο Χριστόφορος Κολόμβος Ιταλός ή Έλληνας; Πορτογάλος ή Καταλανός; Μία σειρά από ιστορίες έχουν «υφανθεί» γύρω από την καταγωγή του μεγάλου θαλασσοπόρου και εξερευνητή, και σε μία από αυτές ο μίτος οδηγεί στη Χίο.

   Μπορεί βέβαια, έως σήμερα, να μην έχει υπάρξει ατράνταχτη απόδειξη δεσμών αίματος του ανθρώπου, που ανακάλυψε την Αμερική το 1452, με τη Χίο. Όμως, Χιώτης 100% είναι ο «Κολόμβος» του Σαλβαντόρ Νταλί. Ο νέος δηλαδή, που επέλεξε πριν από περίπου εξήντα χρόνια ο διάσημος ζωγράφος για να ποζάρει ως Χριστόφορος Κολόμβος, όταν δημιουργούσε τον πίνακα «Η Ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο». Πρόκειται για τον Χρήστο Ζώα, που κατάγεται από το Χαλκειό της Χίου, ζει μόνιμα στο Long Island στη Νέα Υόρκη και μίλησε γι αυτή την ιδιαίτερη εμπειρία, που απέκτησε, όταν στα πρώτα χρόνια της ζωής του στην αμερικανική ήπειρο συνάντησε έναν από τους σημαντικότερους Ισπανούς ζωγράφους και έγινε μοντέλο του.

   Το έργο

   Στον πίνακα, που είναι το μεγαλύτερο σε διαστάσεις (410Χ284 εκατοστά) έργο του καλλιτέχνη και σήμερα βρίσκεται στο μουσείο Salvador Dali στη Φλόριντα των ΗΠΑ, ο Χριστόφορος Κολόμβος αναπαρίσταται, στην αριστερή πλευρά, ως έφηβος, αρχαιοελληνικής ομορφιάς, που έρχεται από τη θάλασσα και σηκώνει το δεξί πόδι έτοιμος να κάνει το πρώτο του βήμα πάνω στη γη της Νέας Ηπείρου. Στο δεξί του χέρι κρατά λάβαρο με τη μορφή της συζύγου του Νταλί, Γκαλά, είτε ως Παρθένου Μαρίας, είτε ως Santa Helena, γιατί εδώ οι απόψεις διίστανται.

   Στη δεξιά πλευρά του πίνακα, η μορφή του Χρήστου Ζώα, ως Κολόμβου, επαναλαμβάνεται, χωρίς όμως, τα μακριά μαλλιά που είχε προσθέσει στον νεαρό Χιώτη, ο Νταλί, στη μορφή του θαλασσοπόρου. Στο ίδιο έργο υπάρχει και ο Νταλί, ως γονυπετής καλόγερος, να κρατά έναν Εσταυρωμένο.

   Η γνωριμία του με τον ζωγράφο

   Ο κ. Ζώας έφυγε από τη Χίο μόλις τελείωσε το Γυμνάσιο, στα 18 του χρόνια, για να γίνει κι αυτός καπετάνιος, όπως πολλοί συνομήλικοί του εκείνη την εποχή.

   «Ήταν δύσκολα χρόνια. Μόλις είχε τελειώσει ο εμφύλιος. Όλοι έφευγαν τότε από το νησί». Ταξίδεψε περίπου τρία χρόνια σε όλο τον κόσμο, αρρώστησε βαριά στην Ινδία, αναγκάστηκε να επιστρέψει στο νησί του, απ όπου όμως, μόλις πέρασαν δύο μήνες, έφυγε πάλι, για την Αμερική.

   Η γνωριμία του με το ζευγάρι Νταλί - Γκαλά έγινε στις αρχές του 1955, στο περίφημο Russian Tea Room, στη Νέα Υόρκη, ένα διάσημο στέκι της αμερικανικής μεγαλούπολης για καλλιτέχνες, συγγραφείς και πολιτικούς. Εκεί, όπου εργαζόταν ο 25χρονος τότε Χρήστος Ζώας, είχε δει το ζευγάρι μια - δυο φορές, «δεν μιλούσαν σε κανέναν», λέει.

   Η επαφή με την Γκαλά

   Πρώτη, πλησίασε τον νέο με τη μεσογειακή ομορφιά, αλλά ήδη παντρεμένο και πατέρα ενός παιδιού, η Γκαλά, ιδιόρρυθμη προσωπικότητα, με τεράστια επιρροή στον ζωγράφο, που σημάδεψε τόσο την προσωπική όσο και την καλλιτεχνική του πορεία. Από τα χείλια της άκουσε για πρώτη φορά την ιδέα να ποζάρει για ένα νέο πίνακα που θα φιλοτεχνούσε ο Νταλί, με θέμα την ανακάλυψη της Αμερικής, τον οποίο είχε παραγγείλει ένας επιχειρηματίας.

   «Μου είπε ότι το ζητούσαν από μένα γιατί ο Νταλί ήθελε να παρουσιάσει τον Κολόμβο μικρό σε ηλικία». «Αρχικά» -λέει ο κ. Ζώας- «δίστασα, όμως, η Γκαλά επέμενε και τελικά πείστηκα».

   Όσο για την πρώτη εικόνα που αποκόμισε από το διάσημο ζεύγος;

   «Όντως, είχα ακούσει ότι ήταν παράξενοι, αλλά στην πορεία, κατάλαβα ότι το έκαναν περισσότερο για επικοινωνιακούς λόγους» λέει.

   Οι ώρες στο στούντιο

   Στο στούντιο, όπου εργαζόταν ο μεγάλος καλλιτέχνης, ο Χρήστος Ζώας πήγαινε για περίπου δύο εβδομάδες. «Μου ήταν δύσκολο να ποζάρω επί ώρες. Για την κεντρική μορφή του έργου, τον Χριστόφορο Κολόμβο, αφενός μεν κρατούσα όρθιο το πόδι μου, αφετέρου δε, φορούσα περούκα. Ο Νταλί πρόσεχε κάθε γωνία που σχημάτιζε το σώμα μου, τις σκιές. Υπήρχαν επίσης, πολλοί φωτογράφοι στο στούντιο, που απαθανάτιζαν σχεδόν κάθε στιγμή».

   Τα προσχέδια του πίνακα έγιναν στη Νέα Υόρκη, όμως το έργο ο ζωγράφος το ολοκλήρωσε στην Ισπανία, όπου δούλεψε πάνω σε αυτό δύο χρόνια, το 1958 και το 1959.

   Τριετής συνεργασία

   Ο κ. Ζώας εργάστηκε με το ζευγάρι επί τρία χρόνια, κάνοντας κυρίως, τον επιμελητή των καταλόγων των έργων του Νταλί. «Περνούσαμε πολύ χρόνο μαζί, τρώγαμε μαζί. Αν δεν ήξερες ποιος ήταν, δεν καταλάβαινες κάποια διαφορά, η συμπεριφορά του ήταν κανονική. Στον πολύ κόσμο έδινε άλλη εικόνα. Η γυναίκα του ήταν πιο δύσκολη».

   Όταν του ζήτησαν να τους ακολουθήσει στην Ισπανία και να είναι ο πιο στενός τους συνεργάτης, ο κ. Ζώας έκλεισε τα αυτιά του στις σειρήνες και έμεινε στη Νέα Υόρκη.

   «Δεν μπορούσα να φύγω. Είχα οικογένεια. Είχα το πρώτο μου παιδί και περίμενα το δεύτερο. Δεν ήθελα να δέσω όλη τη ζωή μου με τον Νταλί».

   Ο ίδιος είδε τον πίνακα ολοκληρωμένο πια σε μια έκθεση στη Νέα Υόρκη, χρόνια αργότερα: «Όταν τον είδα σοκαρίστηκα. Ήταν πολύ ακριβής. Υπάρχουν σημεία πάνω του, που νομίζεις ότι είναι φωτογραφία». 

   Πολλά χρόνια μετά…

   Οι εικασίες σχετικά με την καταγωγή του πραγματικού Χριστόφορου Κολόμβου ακολούθησαν όμως, και τον Κολόμβο του Νταλί. Όταν πριν από λίγα χρόνια ο ίδιος με τη σύζυγό του επισκέφθηκαν το μουσείο Salvador Dali στη Φλόριντα, άκουσαν έκπληκτοι την ξεναγό να λέει ότι ο Κολόμβος στον πίνακα του Νταλί ήταν ένας νέος ψαράς από την Πορτογαλία. Ο κ. Ζώας παρενέβη για να διορθώσει το λάθος. «Η ξεναγός κοίταζε μια εμένα, μια τον πίνακα. Άφησε τον κόσμο και φώναξε τους υπεύθυνους του μουσείου».

   Έδειξε ντοκουμέντα από εκείνη την περίοδο, όπως φωτογραφίες με τον ίδιο να ποζάρει στο στούντιο για τον Νταλί, με αφιέρωση από το ζωγράφο. Η διευθύντρια του μουσείου υποσχέθηκε για την αποκατάσταση της αλήθειας στους οδηγούς του μουσείου, τον φωτογράφισαν και ακολούθησαν συνεντεύξεις σε ξένα έντυπα.

   Χάριν της οικογένειας

   Μετά την απόφασή του να μην ακολουθήσει τον Νταλί και τη Γκαλά στην Ισπανία, ο κ. Ζώας δέχθηκε μια πρόταση να γίνει μοντέλο, την οποία όμως αρνήθηκε. «Δεν μου ταίριαζε αυτή η ζωή. Είχα υποχρεώσεις». Συνέχισε να εργάζεται στο Russian Tea Room και να ζει στην Αμερική έως σήμερα, στα 79 του χρόνια. Στην Ελλάδα, τη Χίο, έρχεται τα καλοκαίρια, μαζί με την ιρλανδικής καταγωγής σύζυγό του, με την οποία απέκτησαν τέσσερα παιδιά και οκτώ εγγόνια.

   «Το ότι ήμουν μοντέλο του Νταλί είναι πια μια ιστορία για να τη διηγούνται τα παιδιά και τα εγγόνια μου». Και η αντίδρασή του αυτή φαίνεται να ταιριάζει απόλυτα με τον χαρακτηρισμό, που του είχε αποδώσει ο Νταλί. «Μου έλεγε ότι είμαι πολύ ήρεμος, δεν ενθουσιάζομαι με πολλά πράγματα. Η ζωή η δική μου δεν ήταν η ζωή μου με το Νταλί. Η ζωή μου ήταν η γυναίκα μου, τα παιδιά μου, τα εγγόνια μου».