Στην ελληνική μετάφραση του έργου αυτού προτάσσεται μια αξιόλογη εισαγωγή του μεταφραστή αναφερόμενη στο ρόλο της ηθικής, στις νεότερες θεωρίες για την ηθική και στην ιστορική της εξέλιξη με τη διαπίστωση ότι ο Φρόμ ανοίγει νέους δρόμους στην ψυχολογία, έφ' όσον δέχεται ότι δεν είναι δυνατός ο διαχωρισμός της ψυχολογίας από την ηθική.

     Ο ίδιος ο Φρόμ στον πρόλογο εντείνει την προσοχή μας στο γεγονός αυτό τονίζοντας ότι η ψυχολογία οφείλει όχι μόνο να ξεσκεπάζει ψεύτικες ηθικές κρίσεις, αλλά και να αποτελεί τη βάση για την δημιουργία αντικειμενικών και έγκυρων κανόνων συμπεριφοράς. Πολλές φορές ένα νευρωτικό σύμπτωμα είναι η ειδική έκφραση μιας ηθικής σύγκρουσης και η επιτυχία της θεραπευτικής προσπάθειας εξαρτάται από την κατανόηση και τη λύση του ηθικού προβλήματος του ανθρώπου.

     Η εξέλιξη του ανθρώπου συνδέεται με μια αντίφαση. Από την μια μεριά κατόρθωσε να δαμάσει τη φύση, να εξασφαλίσει τις υλικές προϋποθέσεις λύνοντας έτσι το πρόβλημα της παραγωγής. Από την άλλη όμως αισθάνεται ανίσχυρος στην ατομική του ζωή και στην κοινωνία. 'γινε κύριος της φύσης και κατάντησε σκλάβος της μηχανής. Έχασε τον ίδιο τον άνθρωπο, γιατί σκοπός του ανθρώπου είναι ο εαυτός του, προϋπόθεση δε να υπάρχει για τον εαυτό του.

     Η αυταρχική ηθική - η μορφή της παράλογης εξουσίας - αρνείται στον άνθρωπο την ικανότητα διάκρισης μεταξύ καλού και κακού. Απαιτεί την τυφλή υπακοή του λαού στο πρόσωπο του μονάρχη και της αυθεντίας του. Η ουμανιστική ηθική - η λογική εξουσία - αναγνωρίζει την ιδιαιτερότητα του καθενός. Είναι η μορφή του ανοικτού δημοκρατικού πολιτεύματος, όπου επιτρέπεται η κριτική της εξουσίας.

     Αγαθό στην ουμανιστική ηθική είναι το ξεδίπλωμα των δυνάμεων του ανθρώπου σύμφωνα με τη φύση του. Αρετή είναι η ευθύνη του απέναντι στην ύπαρξη του. Κακία είναι η ανευθυνότητα του ατόμου απέναντι στον εαυτό του. Για τον Σπινόζα η αρετή συνδέεται με την προσέγγιση του πρότυπου της ανθρώπινης φύσης, που ο Θεός καθόρισε για μας.

     Με το πιο πάνω πρόβλημα συνδέεται η διάκριση του μη παραγωγικού χαρακτήρα από τον παραγωγικό. Ο μη παραγωγικός προσβλέπει προς τον άλλο, μόνο για να παίρνει και όχι να δίνει (δεκτικός), για να κυριαρχεί (εκμεταλλευτικός) ή να παίρνει και να κυριαρχεί (αποθησαυριστικός) ή να δημιουργεί εμπορευματικές σχέσεις, οπότε ο άνθρωπος γίνεται αντικείμενο, για να επιβιώσει μέσα από τον συναγωνισμό. Ο παραγωγικός χαρακτήρας αντίθετα αποβλέπει στην χρησιμοποίηση και αξιοποίηση των δυνάμεων του και αναπτύσσει την διαλεκτική της αγάπης, που τον οδηγεί στην συνεργασία και συμπόρευση με τον άλλο και όχι σε τάσεις κυριαρχίας επάνω του ή τάσεις αυτοαπομόνωσης. 'Αν ένα άτομο είναι ικανό να αγαπάει παραγωγικά, αγαπάει επίσης και τον εαυτό του. 'Αν μπορεί να αγαπάει μόνο τους άλλους, δεν αγαπάει καθόλου. Οι ιδιοτελείς είναι ανίκανοι να αγαπήσουν τους άλλους, αλλά δεν είναι ικανοί να αγαπήσουν ούτε και τους εαυτούς τους.

     Η αποτυχία του σύγχρονου πολιτισμού δεν βρίσκεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι ενδιαφέρονται πάρα πολύ για το ατομικό τους συμφέρον, αλλά στο ότι δεν ενδιαφέρονται αρκετά για το συμφέρον του πραγματικού εαυτού τους. 'Οχι στο γεγονός ότι είναι πολύ εγωϊστές, αλλά στο ότι δεν αγαπούν τους εαυτούς τους.

     Συνείδηση είναι η φωνή, που μας ανακαλεί στον εαυτό μας, να ζήσουμε παραγωγικά, να αναπτυχθούμε ολόπλευρα και αρμονικά, να γίνουμε δηλ. αυτό, που είμαστε "δυνάμει". Η συνείδηση είναι αυταρχική, νοούμενη ως η φωνή μιας εσωτερικευμένης εξωτερικής εξουσίας και ουμανιστική δηλ. η δική μας φωνή, που είναι ανεξάρτητη από εξωτερικές κυρώσεις και ανταμοιβές. Η πρώτη μορφή είναι η καλή συνείδηση, η δεύτερη η ένοχη.

      Ηθικό είναι το πρόβλημα των μέσων και των σκοπών. Είναι γενική η διαπίστωση πως τα μέσα έγιναν ανεξάρτητα από τους σκοπούς. 'Εχουμε σφετεριστεί το ρόλο του σκοπού, ο υποτιθέμενος σκοπός υπάρχει μόνο στην φαντασία. Οι άνθρωποι εργάζονται, για να κάνουν χρήματα, όχι για να κάνουν πράγματα ευχάριστα με τα χρήματα αυτά. 'παυσαν να κάνουν αυτό πού επιθυμούν και κάνουν αυτό που πρέπει να κάνουν, κάτω από τις υπάρχουσες συνθήκες. Οι δούλοι διδάχθηκαν να είναι ευχαριστημένοι με τη μοίρα τους και οι καταπιεστές να απολαμβάνουν την ωμότητα τους. Ποτέ δεν θα οικοδομηθεί μια κοινωνία, της οποίας το συμφέρον να ταυτίζεται μ' αυτό των μελών της.

     Το ηθικό μας πρόβλημα είναι η αδιαφορία του ανθρώπου για τον εαυτό του. 'Εχουμε χάσει την αίσθηση της μοναδικότητας μας, γίναμε πράγματα, έχουμε αλλοτριωθεί. Αν ο άνθρωπος είναι ζωντανός, γνωρίζει τι επιτρέπεται. Και ζωντανός σημαίνει να είναι παραγωγικός, να χρησιμοποιεί τις δυνάμεις του όχι για κανένα σκοπό υπερβατό, αλλά για τον εαυτό του, να κάνει την ύπαρξή του να έχει νόημα, να πάρει στα σοβαρά τον εαυτό του, τη ζωή και την ευτυχία του.

Ελληνική Λέσχη του Βιβλίου

Αδριανού 3,  154 51 Ν. Ψυχικό

Τ 210 646 3888 - 210 646 3263 F 

info@elbi.gr  www.elbi.gr,