Τα "τραγούδια" της εξορίας", τραγούδια που γράφτηκαν από πολιτικούς κρατούμενους της περιόδου της δικτατορίας στην Ελλάδα, το διάστημα 1967 -1971, εκτοπισμένους στο Παρθένι και στο Λακκί της Λέρου, ακούστηκαν σε μουσική εκδήλωση, στην αίθουσα θεάτρου του Βαφοπούλειου Πνευματικού Κέντρου.

Τα τραγούδια αυτά ηχογραφήθηκαν στο κασετοφωνάκι, που παρανόμως κατείχε και τους δάνεισε γι' αυτόν τον σκοπό, με μεγάλη μυστικότητα, ο ιστορικός ηγέτης του ΚΚΕ και τότε εξόριστος, Χαρίλαος Φλωράκης.

Η ηχογράφηση έγινε στο Παρθένι στα τέλη του 1970 και τις αρχές του 1971. Χαρακτηριστικές είναι οι διακοπές που ακούγονται σε ένα-δύο τραγούδια στην αυθεντική ηχογράφηση, καθώς, όταν ο δεσμοφύλακας πλησίαζε, γινόταν παύση.

"Ήταν αυστηρά απαγορευμένο να διαθέτεις κασετόφωνο ή άλλη συσκευή, που θα μπορούσε να κινήσει υποψίες και τιμωρούνταν με αυστηρότατες ποινές. Για το λόγο αυτό, η εγγραφή γινόταν σε συνθήκες απόλυτης συνωμοτικότητας" δήλωσε ο πρώην εξόριστος στο Λακκί Λέρου, στη Γυάρο και σε διάφορα άλλα νησιά, την περίοδο της δικτατορίας, Κυριάκος Υψηλάντης.

Ο Κυριάκος Υψηλάντης κρατήθηκε στο Λακκί, κατά το διάστημα μεταξύ 1967-1971. Με συγκίνηση προλόγισε τη συναυλία και όσα τραγούδια διασώθηκαν κι έπαιξε ακορντεόν, μαζί με την ορχήστρα των νέων μουσικών, που τα ερμήνευσαν.

"Οι περισσότεροι εξόριστοι μουσικοί ήμασταν ερασιτέχνες, μόνο ένας- δύο ήταν σε καλύτερο μουσικό επίπεδο. ’λλα όργανα μας τα έφερναν συγγενείς μας και κάποια τα φτιάξαμε μόνοι μας από πρόχειρα υλικά- ό,τι μπορούσαμε να βρούμε μέσα στο στρατόπεδο. Δυστυχώς, παίζαμε μόνο όταν μας επέτρεπαν οι φύλακες", εξήγησε.

Η μουσική παρέα των πολιτικών εξόριστων κατέγραψε τα τραγούδια στο κασετόφωνο του Χ. Φλωράκη και μετά την εξορία ο στιχουργός των περισσοτέρων, ο Πειραιώτης Νίκος Δαμίγος, που την είχε στην κατοχή του, την έδωσε στον Κυριάκο Υψηλάντη για να φροντίσει να αναπαραχθούν και να διατηρηθούν στη δημόσια μνήμη.

Την πρωτότυπη κιθάρα, που είχε κατασκευάσει από υλικά της φυλακής, κρατούμενος στο Παρθένι από το 1967 ως το 1971, έφερε στην εκδήλωση, στο Βαφοπούλειο, ο πρώην δήμαρχος Περάματος και πρώην εξόριστος Μίμης Κασαπίδης. Το αντηχείο της είχε φτιαχτεί από ψαροκασέλα και ο αναβολέας της από μαστραπά ! Τα τάστα της, τα σχεδίασε ο ίδιος, καθώς ως μαθηματικός είχε γνώση των διαστημάτων.

"Μαζί μου στο Παρθένι ήταν ένας πολύ καλός κιθαρίστας, ο Χέλμης, που μάλιστα ο γιος του ήταν διεθνώς καταξιωμένος κιθαρίστας. Βάλαμε από λίγα χρήματα όλοι οι πολιτικοί εξόριστοι και του αγοράσαμε μια κιθάρα, που περνούσε, όταν έφυγε, από χέρι σε χέρι. Εγώ, μαζί με κάποιον άλλον, κατασκευάσαμε κι αυτή που βλέπετε, κόβοντας το καπάκι της από ένα ξύλινο κουτί με σαρδέλες. Από μεταλλικό ποτήρι που πίναμε νερό κατασκευάσαμε και το εξάρτημα που συγκρατεί τις χορδές", θυμάται ο κ. Κασαπίδης.

Οι πολιτικοί εξόριστοι της μουσικής παρέας της φυλακής, με απαράμιλλο θάρρος και με πολύ ρίσκο κατάφεραν να ηχογραφήσουν τα τραγούδια τους, μέσα στο στρατόπεδο, στο Παρθένι, τη διετία 1970 - 1971.

"Δυστυχώς, οι περισσότεροι- ο στιχουργός και κάποιοι από την ορχήστρα των κρατουμένων- δεν βρίσκονται πια στη ζωή. Πριν από λίγους μήνες 'έφυγε' και ο ντραμίστας, ο Γιάννης ο Κρανάκης, από τις Συκιές", ανέφερε ο κ. Υψηλάντης.

Στην εκδήλωση, έπαιξαν οι μουσικοί: Κυριάκος Υψηλάντης - ακορντεόν, Θανάσης Βαλαβάνης- μπουζούκι, μπαγλαμά, Παναγιώτης Κούλελης- κιθάρα, τραγούδι, Βάσω Βασιλειάδου- τραγούδι, Μπάμπης Μπελόκας- μπουζούκι, μπαγλαμά και Νικόλας Καραγκούνης- κιθάρα, τραγούδι.

Η εκδήλωση διοργανώθηκε από την αντιδημαρχία Πολιτισμού, Παιδείας και Τουρισμού, του δήμου Θεσσαλονίκης και το Βαφοπούλειο.

Η ιστορία των τραγουδιών της εξορίας

Δεκαέξι τραγούδια διασώθηκαν χάρη στην επιμονή του Νίκου Δαμίγου, το παράνομο κασετόφωνο του Χ. Φλωράκη και το ασυμβίβαστο πνεύμα των πολιτικών εξόριστων μουσικών, από τα στρατόπεδα Λακκί και Παρθένι της Λέρου και μεταγράφηκαν πολύ αργότερα σε ψηφιακό δίσκο, πιστό αντίγραφο της παράνομης ηχογράφησης στο Παρθένι της Λέρου τη διετία 1970-71.

Τους στίχους των τραγουδιών, στο μεγαλύτερο μέρος, έγραψε ο Δαμίγος και τη μουσική ο Χρήστος Λουρετζής, στο Λακκί της Λέρου.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Κυριάκου Υψηλάντη, οι στίχοι δύο τραγουδιών γράφτηκαν με συνεργασία των Ν. Δαμίγου και Χ. Λουρετζή, ενώ από ένα τραγούδι έγραψαν οι Χ. Λουρετζής, Γανιάρης και Σεβαστάκης.

Οι στίχοι του τελευταίου τραγουδιού, με τίτλο "Η μάνα του παράνομου", ανήκουν στον Ν. Δαμίγο και γράφτηκαν για τον αγωνιστή Γιάννη Χαλκίδη, μέλος των "Λαμπράκηδων", που δολοφονήθηκε στη Θεσσαλονίκη, από όργανα της χουντικής ασφάλειας, στις 5 Σεπτεμβρίου 1967, στη διασταύρωση των οδών Φιλελλήνων και Κωνσταντινουπόλεως, ενώ προσπαθούσε, ήδη τραυματισμένος, να διαφύγει τη σύλληψη. Η μουσική αυτού του τραγουδιού γράφτηκε από τον Κ. Υψηλάντη το 1969, επίσης στο Λακκί.

Η αυθεντική ορχήστρα αποτελούνταν από τους παρακάτω πολιτικούς εξορίστους: μαντολίνο- Χ. Λουρετζής, μπουζούκι- Γιώργος Παπαλόπουλος από τον Εύοσμο Θεσσαλονίκης, κιθάρα- Ν. Δαμίγος και Τάσος Θεοδωρίδης από τον Πειραιά, ακορντεόν- Κ. Υψηλάντης από την Θεσσαλονίκη, ντραμς- Γιάννης Κρανάκης από τις Συκιές της Θεσσαλονίκης. Τραγουδούσαν οι : Χ. Λουρετζής, Ν. Δαμίγος, Σταύρος Σκουρτόπουλος από τη Θεσσαλονίκη, Θανάσης Λαδάς από τις Συκιές της Θεσσαλονίκης, Τ. Θεοδωρίδης, Παναγιώτης Καζάκος από την Καλαμαριά.

Στο αυθεντικό ηχητικό ντοκουμέντο ακούγονται οι φωνές των Μήτσου Στολίδη, Νίκου Δαμίγου και Χρήστου Λουρετζή να προλογίζουν την εκτέλεση κάθε τραγουδιού. Τραγουδούν ο Ν. Δαμίγος και ο Χ. Λουρετζής.

Το τραγούδι, με τίτλο "Το Κάστρο", ήταν για αρκετά χρόνια το εναρκτήριο μουσικό σήμα των εκπομπών του παράνομου ραδιοφωνικού σταθμού "Φωνή της Αλήθειας". Το τραγούδι αυτό, όπως και τα "Καρτέρα με" και "Σύρμα αγκάθι", δεν έχουν διασωθεί από την παράνομη ηχογράφηση, έχουν όμως αντιγραφεί στον ψηφιακό δίσκο, από δίσκο βινυλίου 45 στροφών, όπου παίζει μαντολίνο και τραγουδάει, συνοδεία ορχήστρας, ο Χ. Λουρετζής.

Από τα τραγούδια αυτά, μερικά αποτυπώνουν πλήρως το κλίμα της εποχής, της συνθήκες κράτησης, τις ταλαιπωρίες των κρατουμένων με πληρότητα, χιούμορ και γενναιότητα.

Η μεγάλη αξία αυτών των τραγουδιών δεν έγκειται τόσο στην καλλιτεχνική τους υπόσταση, όσο στον ιστορικό ρόλο που έπαιξαν την εποχή που δημιουργήθηκαν. Εμψύχωσαν και ενθάρρυναν τους αγωνιστές και αύξησαν τη θέληση και την αντοχή τους, στις δοκιμασίες που τους υπέβαλε και επέβαλε η χούντα.

Φάνης Γρηγοριάδης