Πώς γνωστοποίησε η πρόεδρος της Βραζιλίας Ντίλμα Ρούσεφ στον Μπαράκ Ομπάμα ότι ακυρώνει την επίσκεψή της στις Ηνωμένες Πολιτείες; Εστειλε ένα e-mail στον εαυτό της! Με ένα τέτοιο ανέκδοτο για τις συνέπειες του σκανδάλου των παρακολουθήσεων μπορεί να γελούσαν μέχρι πριν από μερικές εβδομάδες στην Ουάσινγκτον. Καθώς το σκάνδαλο όμως μεγαλώνει, η κυβέρνηση Ομπάμα θα πρέπει να έχει αντιληφθεί ότι η ζημιά στα αμερικανικά συμφέροντα δεν είναι πια για γέλια.
Η αποκάλυψη ότι οι Αμερικανοί παρακολουθούσαν το κινητό τηλέφωνο της Αγγελα Μέρκελ προκάλεσε κατακραυγή στη Γερμανία. Αλλά και η γαλλική κυβέρνηση διαμαρτυρήθηκε έντονα όταν πληροφορήθηκε την έκταση των παρακολουθήσεων στη Γαλλία από την NSA. Η αντίδραση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου απειλεί επίσης γίγαντες της αμερικανικής βιομηχανίας, όπως η Google και η Facebook, που θα πρέπει να διαλέξουν ανάμεσα στα συμφέροντά τους στην Ευρώπη και τη νομική υποχρέωσή τους να παραδίδουν στοιχεία στην αμερικανική κυβέρνηση.
Ενας αμερικανός πρώην αξιωματούχος φοβάται ότι η «μαγεία του Ομπάμα» έλαβε τέλος. «Επιστρέφουμε στο 2004, όταν οι Ευρωπαίοι θεωρούσαν ότι δεν έχει σημασία αν είσαι Δημοκρατικός ή Ρεπουμπλικανός, λευκός ή μαύρος, αφού όλοι οι Αμερικανοί συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο», λέει στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς. Και η κατακραυγή μπορεί να μεγαλώσει, μετά την αποκάλυψη ότι παρακολουθούνταν 35 ξένοι ηγέτες.
Η βραχυπρόθεσμη ζημιά για τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι μεγάλη. Μακροπρόθεσμα όμως, μπορεί να υπάρξουν και οφέλη. Ο πρόεδρος Ομπάμα αναγνωρίζει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να αναθεωρήσουν την έκταση των επιχειρήσεων της αντικατασκοπείας τους. Παρακολουθήσεις γίνονταν πάντοτε. Την τελευταία δεκαετία, όμως, συνέβησαν δύο πράγματα που άλλαξαν τους όρους του παιχνιδιού. Το πρώτο είναι ο πολλαπλασιασμός των πόρων που αποφάσισε να διαθέσει η Αμερική για τις μυστικές επιχειρήσεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Το δεύτερο είναι οι αλματώδεις πρόοδοι της τεχνολογίας, που επιτρέπουν πλέον πολύ ευρύτερες παρακολουθήσεις.
Ο πρόεδρος Ομπάμα, γράφει ο Γκίντεον Ράχμαν στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς, ενδέχεται να συνάντησε δυσκολίες ως τώρα για να αντιμετωπίσει την πανίσχυρη βιομηχανία της αντικατασκοπείας. Η κατακραυγή που προκλήθηκε όμως τώρα υποχρεώνει την Αμερική να θέσει ερωτήματα που έπρεπε να έχει θέσει πριν από πολύ καιρό.
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι όλοι οι πολιτικοί ηγέτες πρέπει να έχουν υπόψη τους πως οι ξένες υπηρεσίες αντικατασκοπείας προσπαθούν να τους παρακολουθούν. Τα παράπονα της Μέρκελ και της Ρούσεφ ότι οι φίλοι δεν κατασκοπεύουν τους φίλους τους είναι κάπως αφελή. Όπως είπε κάποτε ο Λόρδος Πάλμερστον, πρωθυπουργός της Βρετανίας κατά τον 19ο αιώνα, «τα έθνη δεν έχουν μόνιμους φίλους ή συμμάχους, μόνο μόνιμα συμφέροντα».
Δεν παρακολουθούν άλλωστε μόνο οι Αμερικανοί τους φίλους τους. Παρακολουθούσαν και οι Ισραηλινοί τους Αμερικανούς, γεγονός για το οποίο ο πρώην μηχανικός του αμερικανικού στρατού Τζόναθαν Πόλαρντ βρίσκεται στη φυλακή. Οι Γάλλοι έχουν πραγματοποιήσει εκτεταμένη βιομηχανική κατασκοπεία τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και σε άλλες χώρες.
Τα παραπάνω επιχειρήματα δεν είναι εσφαλμένα. Παραγνωρίζουν όμως το γεγονός ότι οι σχέσεις μεταξύ συμμάχων εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από την αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμό. Όταν αυτή η εμπιστοσύνη κλονίζεται, είναι δύσκολο να αποκατασταθεί. Η Βρετανία έχει επανειλημμένα εξετάσει το ενδεχόμενο να παρακολουθεί τις ΗΠΑ. Και το έχει απορρίψει, όχι για ηθικούς λόγους, αλλά επειδή γνωρίζει ότι το κόστος από την αποκάλυψή του θα είναι πολύ μεγαλύτερο από τα οφέλη που θα έχουν αποκομιστεί.
Η κατακραυγή είναι ακόμη μεγαλύτερη από την αποκάλυψη ότι δεν παρακολουθούνται μόνο οι πολιτικοί ηγέτες. Όπως έγραψε η Μοντ, η NSA παρακολουθούσε 700 εκατομμύρια τηλεφωνικές κλήσεις μεταξύ Γάλλων σε διάστημα μόλις ενός μηνός. Κανείς δεν πρόκειται βέβαια να ακούσει αυτές τις κλήσεις ή έστω ένα τμήμα τους. Οι Ηνωμένες Πολιτείες χρησιμοποιούν όμως την τεχνολογία για να αποσπάσουν τα στοιχεία που θέλουν.
Φαίνεται λοιπόν ότι η εποχή της αθωότητας για την απελευθερωτική δράση του Διαδικτύου φτάνει στο τέλος της. Το εργαλείο αυτό είναι απαραίτητο - αλλά είναι και ασυμβίβαστο με την προστασία της ιδιωτικότητας. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που οι ρωσικές υπηρεσίες αντικατασκοπείας επιστρέφουν στη γραφομηχανή.
