«Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, όλο και περισσότεροι άνθρωποι, επιχειρήσεις και φυσικοί χώροι έχουν `αποπεμφθεί` από την οικονομική και κοινωνική τάξη. Ανεργοι έχουν διαγραφεί από τους καταλόγους αυτών που ζητούν εργασία. Φτωχοί εργαζόμενοι δεν επωφελούνται πλέον καμιάς κοινωνικής προστασίας. Εννιά εκατομμύρια οικογένειες στην Αμερική έχασαν το σπίτι τους μετά την κρίση των ενυπόθηκων δανείων υψηλού κινδύνου.

Στις μεγάλες μητροπόλεις όλου του κόσμου, η μεσαία τάξη εκδιώκεται σιγά-σιγά από το κέντρο, που γίνεται πανάκριβο γι'αυτήν. Ο αριθμός των φυλακισμένων στην Αμερική αυξήθηκε κατά 600% τα τελευταία σαράντα χρόνια. Η εκμετάλλευση του εδάφους για την εξόρυξη σχιστολίθου μετατρέπει τα οικοσυστήματα σε ερήμους - το νερό και το χώμα μολύνονται, σαν να απελαύναμε από τη βιόσφαιρα κομμάτια ζωής. Εκατοντάδες χιλιάδες κάτοικοι χωριών έχουν εκτοπιστεί από τότε που ξένες δυνάμεις, κρατικές και ιδιωτικές, αγοράζουν γη στις τέσσερις γωνιές του κόσμου: 2,2 δισεκατομμύρια στρέμματα έχουν αγοραστεί από το 2006, κυρίως στην Αφρική».

Αυτά λέει σε συνέντευξή της στη Μοντ η ολλανδή κοινωνιολόγος Σάσκια Σάσεν, που διδάσκει στο Χάρβαρντ και το τελευταίο της βιβλίο λέγεται Expulsions (Αποπομπές). Φαινομενικά, σημειώνει, όλα αυτά τα γεγονότα δεν συνδέονται μεταξύ τους και το καθένα μπορεί να ερμηνευτεί με διαφορετικό τρόπο. Η τύχη ενός ανέργου δεν έχει φυσικά καμιά σχέση με μια μολυσμένη λίμνη στη Ρωσία ή στις Ηνωμένες Πολιτείες. Για τη Σάσεν, όμως, όλα αυτά εντάσσονται σε μια νέα συστημική, σύνθετη και ριζοσπαστική δυναμική, που απαιτεί μια καινούργια ανάγνωση. «Τα τελευταία χρόνια», τονίζει, «έχω την αίσθηση ότι διασχίσαμε μια αόρατη γραμμή, σαν να περάσαμε στην άλλη πλευρά `κάποιου πράγματος`. Σε πολλούς τομείς - οικονομία, ανισότητες, περιβάλλον, ανθρωπιστικές καταστροφές - οι καμπύλες οξύνονται και οι `αποπομπές` επιταχύνονται. Τα θύματά τους εξαφανίζονται όπως τα πλοία βυθίζονται στην ανοιχτή θάλασσα, χωρίς να αφήνουν ίχνη, τουλάχιστον στην επιφάνεια. Δεν μετρούν για κανέναν».

Αν ο αποκλεισμένος ήταν ένας άτυχος περιθωριακός, ένα είδος ανωμαλίας, ο αποπεμφθείς είναι η άμεση συνέπεια της σημερινής λειτουργίας του καπιταλισμού. Μπορεί να είναι ένας άνθρωπος ή μια κοινωνική κατηγορία - όπως είναι οι αποκλεισμένοι - αλλά μπορεί να είναι κι ένας χώρος, ένα οικοσύστημα, μια ολόκληρη περιοχή. Αλλοτε, τόσο στην «ένδοξη τριακονταετία» της Δύσης όσο και στον κομμουνιστικό και τον Τρίτο Κόσμο, η ανάπτυξη της εργατικής και μεσαίας τάξης αποτελούσε τη βάση του συστήματος. Αυτό δεν συμβαίνει πλέον. Και γι'αυτόν τον λόγο, η μικροαστική τάξη αλλά και ένα μη αμελητέο μέρος της μεσαίας τάξης χάνει έδαφος. Τα κυριότερα θύματα είναι τα παιδιά τους: αν και σεβάστηκαν τους κανόνες του συστήματος και έκαναν όλες τις θυσίες που τους ζητήθηκαν, το σύστημα τους απέπεμψε. Δεν υπάρχει αρκετός χώρος γι'αυτούς.

Σύμφωνα με τη Σάσκια Σάσεν, τις αποπομπές αυτές δεν τις οργανώνουν άτομα ή πολυεθνικές επιχειρήσεις, αλλά ένα ετερόκλιτο και γεωγραφικά διεσπαρμένο συνονθύλευμα από διευθυντές επιχειρήσεων, τραπεζίτες, νομικούς, μαθηματικούς, φυσικούς, παγκόσμιες ελίτ που συσσωρεύουν και διαχειρίζονται τη γνώση. Κανείς πλέον δεν ελέγχει το σύνολο της διαδικασίας. Η απελευθέρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος μετά το 1980 επέτρεψε τη δημιουργία αυτών των «αρπακτικών οργανισμών» και το κλειδί είναι τα παράγωγα προϊόντα, που πολλαπλασιάζουν τα κέρδη και τις ζημιές και επιτρέπουν την ακραία και πρωτοφανή συσσώρευση του πλούτου. Οι πλούσιοι ζουν σ΄έναν παράλληλο κόσμο και δεν αναλαμβάνουν πλέον τις ευθύνες που τους αναλογούν. Με λίγα λόγια, ο αλγόριθμος του νεοφιλελευθερισμού δεν λειτουργεί πλέον.

Πώς μπορεί να οργανωθεί μια αντίσταση σ'αυτά τα «αρπακτικά»; Η ολλανδή κοινωνιολόγος θεωρεί ενδιαφέρουσες απαντήσεις τόσο το κίνημα Occupy και τους Αγανακτισμένους, όσο και τις διαδηλώσεις της Αραβικής Ανοιξης και του Κιέβου. «Οι αποπεμφθέντες, οι αόρατοι της παγκοσμιοποίησης, ανακαταλαμβάνουν τον δημόσιο χώρο. Ακόμη κι αν δεν έχουν ακριβείς διεκδικήσεις ή πολιτική διεύθυνση, ξαναβρίσκουν μια παρουσία στις παγκόσμιες πόλεις και διεκδικούν εκ νέου τα τσαλαπατημένα δικαιώματά τους. Θα οδηγήσουν κάπου; Δεν το ξέρω. Αλλά και το κίνημα των εθνικοτήτων κατά τον 19ο αιώνα, όπως και ο φεμινισμός, ξεκίνησαν από μικρά κύτταρα, προτού δημιουργήσουν ένα σύνολο. Αυτά τα κινήματα ίσως να αναγκάσουν τα κράτη να αναλάβουν παγκόσμιες πρωτοβουλίες στους τομείς του περιβάλλοντος, της πρόσβασης στο νερό και τις διατροφής».

Το γεγονός που θα μπορούσε να δώσει το έναυσμα είναι μια νέα χρηματοπιστωτική κρίση, καταλήγει η Σάσεν. Οι αγορές είναι πολύ ασταθείς, κυκλοφορεί πολύ χρήμα, η Δύση δεν κυριαρχεί πλέον στις αγορές. Το σύστημα είναι πολύ εύθραυστο.