Το ταξίδι για τα λεγόμενα "παιδιά σε κίνηση", τους ασυνόδευτους ανήλικους μετανάστες, που είτε οικειοθελώς είτε με εξαναγκασμό, βρέθηκαν μακριά από την οικογένειά τους και τον τόπο καταγωγής τους, ποτέ δεν είναι εύκολο.

   Οι τραυματικές, επικίνδυνες συνθήκες μετακίνησής τους από τον έναν τόπο στον άλλο, συχνά ο εξαναγκασμός τους σε σεξουαλική και καταναγκαστική εργασία, η στέρηση κάθε δικαιώματος για προστασία και φροντίδα, ώστε να αναπτυχθούν σωματικά, πνευματικά, ηθικά και ψυχικά, καταργούν ουσιαστικά για τα παιδιά αυτά την παιδική ηλικία, όπως περιγράφεται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού.

   Στην Ελλάδα υπολογίζεται, ότι κάθε χρόνο εισέρχονται περίπου 3500 ασυνόδευτοι ανήλικοι μετανάστες, που χρήζουν ειδικής βοήθειας, φροντίδας και προστασίας. Οι περισσότεροι από αυτούς κατάγονται από το Αφγανιστάν, όμως πιο συχνά το ταξίδι τους για την Ελλάδα ξεκινά από το Ιράν, όπου είχαν βρεθεί είτε μόνοι τους είτε με τις οικογένειές τους κατά την τελευταία δεκαετία (μετά τον Πόλεμο στον Κόλπο, το καθεστώς Ταλιμπάν κ.λπ.).

   Στο Ιράν, όπως προκύπτει από καταγεγραμμένες μαρτυρίες, βιώνουν ρατσιστικές συμπεριφορές και αντιμετωπίζονται ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας, οπότε αναζητούν πιο ευνοϊκές συνθήκες διαβίωσης σε ευρωπαϊκές χώρες, στις οποίες έχουν ακούσει ότι τα πράγματα είναι καλύτερα. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει σημαντική αύξηση παιδιών που έρχονται από τη Συρία εξαιτίας του πολέμου.

   "Τραυματική εμπειρία η επαφή με το ελληνικό κράτος"

   "Τα ανεπίσημα στοιχεία, που όμως αναγνωρίζουν και τα ίδια τα υπουργεία και η Ελληνική Αστυνομία, λένε ότι κάθε χρόνο περνούν τα ελληνικά σύνορα 3500 ανήλικοι ασυνόδευτοι μετανάστες. Οι καταγεγραμμένοι είναι πολύ λιγότεροι, γύρω στους 1000-1200. Στην πραγματικότητα, όμως, έχουμε 3500 παιδιά κάθε χρόνο, που χρήζουν ειδικής βοήθειας και προστασίας, την οποία το ελληνικό κράτος σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι υποχρεωμένο να παρέχει" λέει η αναπτυξιακή ψυχολόγος, Κορίνα Χατζηνικολάου, λέκτορας του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ.

   Η κ. Χατζηνικολάου, από το 2012 μέχρι και πρόσφατα, εργάστηκε συστηματικά πάνω στο κοινωνικό ζήτημα, στο πλαίσιο ευρωπαϊκών ερευνητικών προγραμμάτων, όπως αυτό για την "Πρόληψη της εμπορίας παιδιών και την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στα ελληνοτουρκικά σύνορα".

   "Δυστυχώς στην πλειονότητα των περιπτώσεων η διαχείριση των ασυνόδευτων ανηλίκων από το ελληνικό κράτος πολλαπλασιάζει τις τραυματικές εμπειρίες τους, ενώ ο κύκλος της βίας δεν σπάει για τα παιδιά αυτά, περνώντας τα σύνορα ενός ευρωπαϊκού κράτους" είναι η βασική εμπειρική διαπίστωση από τα ερευνητικά προγράμματα, όπως την παρουσίασε η κ. Χατζηνικολάου στο πλαίσιο του 2ου Διημέρου Επιστήμης και Διάδρασης, με θέμα "Βία και Επικοινωνία σε Πολυπολιτισμικά Περιβάλλοντα", που διοργάνωσαν στη Θεσσαλονίκη  το Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΤΕΠΑΕ) της Παιδαγωγικής Σχολής του ΑΠΘ, το Κοινό Ελληνο-Γαλλικό ΠΜΣ του ΤΕΠΑΕ ΑΠΘ και η διαπανεπιστημιακή ομάδα "Πολύδρομο".

   "Η διαδικασία"

   Η πραγματικότητα σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του πληθυσμού των ασυνόδευτων ανηλίκων, σε πολλά από τα παραμεθόρια νησιά της χώρας μας, περιγράφεται από την κ. Χατζηνικολάου ως εξής:

   "Το Λιμενικό Σώμα διασώζει τους ασυνόδευτους ανηλίκους και τους παραδίδει στο τοπικό αστυνομικό τμήμα, προκειμένου να γίνει η πρώτη καταγραφή. Εναλλακτικά μπορεί ένας ασυνόδευτος ανήλικος να εντοπιστεί από την Ελληνική Αστυνομία και πάλι να μεταφερθεί για την πρώτη καταγραφή. Αν υπάρχει Κέντρο Πρώτης Υποδοχής, οι ασυνόδευτοι θα μεταφερθούν σχετικά σύντομα από το Αστυνομικό Τμήμα εκεί. Διαφορετικά θα παραμείνουν στα κρατητήρια της Ελληνικής Αστυνομίας, μέχρις ότου γίνει η καταγραφή, ειδοποιηθούν οι Εισαγγελικές Αρχές και βρεθεί κατάλυμα σε ξενώνα φιλοξενίας. Αυτό το διάστημα κυμαίνεται μεταξύ 15 ημερών και τριών μηνών. Τα παιδιά, μπαίνοντας στα ελληνικά σύνορα, πολλές φορές μπορεί να γίνουν 'αόρατα', καθώς για πολλές μέρες η μία υπηρεσία ενδέχεται να μη γνωρίζει, ότι τα κρατά η άλλη. Εν τω μεταξύ κι ενώ ο ασυνόδευτος ανήλικος κρατείται στο Αστυνομικό Τμήμα ή διαμένει στο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής θα περάσει κάποιες πρώτες υγειονομικές εξετάσεις. Μάλιστα, σύμφωνα με τον νόμο, αν προκύψει θέμα αμφισβήτησης της ανηλικότητάς του, θα παραπεμφθεί στο τοπικό νοσοκομείο για εξετάσεις, προκειμένου να διαπιστωθεί, αν είναι ανήλικος ή όχι. Παραδόξως, όμως, το δικαίωμα αυτό το έχουν μόνο οι ανήλικοι, που έχουν μεταφερθεί σε Κέντρα Πρώτης Υποδοχής. Για εκείνους που κρατούνται στα αστυνομικά τμήματα, τα στελέχη της αστυνομίας καλούνται να κρίνουν κατά πόσο κάποιος είναι ανήλικος ή όχι. Όμως, η πληροφορία αυτή περνάει στα χαρτιά του και τον συνοδεύει από εκεί και έπειτα καθ' όλη την πορεία διαχείρισής του και μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του".

   "Πέντε σημαντικά προβλήματα"

   1ο πρόβλημα: Άγνοια και έλλειψη εκπαίδευσης στη διαχείριση των ανηλίκων

   Οι κρατικοί υπάλληλοι και τα στελέχη των σωμάτων ασφαλείας, σύμφωνα με την κ Χατζηνικολάου, δεν έχουν επαρκή εκπαίδευση στις ιδιαιτερότητες του ευάλωτου πληθυσμού των ασυνόδευτων ανηλίκων. "Έχουμε κάνει εκπαιδεύσεις στα σώματα ασφαλείας σε πολλά από τα παραμεθόρια νησιά της, κυρίως στο κομμάτι της ανίχνευσης ανηλίκων θυμάτων εμπορίας ανθρώπων και οι ίδιοι (σ.σ. οι υπάλληλοι) μας έχουν πει, ότι έχουν πλήρη άγνοια σε ό,τι αφορά τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά των ασυνόδευτων ανηλίκων, των παιδιών που βρίσκονται σε κατάσταση σοκ, άγχους κ.λπ." αναφέρει, προσθέτοντας ότι "η άγνοια για τις ανάγκες και ιδιαιτερότητες των ασυνόδευτων ανηλίκων καθιστά και τους επαγγελματίες ευάλωτους στην παρερμηνεία στοιχείων, που μπορεί να υποδεικνύουν, ότι ένας ανήλικος χρήζει άμεσης ιατρικής περίθαλψης ή ψυχολογικής υποστήριξης, ότι είναι πιθανό ή υφιστάμενο θύμα εμπορίας ανθρώπων κ.λπ.".

   Εξάλλου, η έλλειψη επικοινωνίας στην πρώτη επαφή των ανηλίκων με τους εκπροσώπους του ελληνικού κράτους εντείνεται και από τη συχνή έλλειψη μεταφραστών, που θα μπορούσαν να διευκολύνουν κάπως τη συνεννόηση.

   2ο πρόβλημα: Στους ίδιους χώρους ανήλικοι και ενήλικοι

   Εξαιτίας του μεγάλου αριθμού ασυνόδευτων ανηλίκων και του περιορισμένου αριθμού Κέντρων Πρώτης Υποδοχής, ένας μεγάλος αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων κρατείται έως και τρεις μήνες στα κρατητήρια των αστυνομικών τμημάτων, στους ίδιους χώρους με ενήλικους, με τους οποίους δεν σχετίζονται.

   "Οι ανήλικοι θα έπρεπε να κρατούνται σε ξεχωριστούς χώρους, οι συνθήκες κράτησης, που επικρατούν, καθίστανται τραυματικές για τα παιδιά" αναφέρει η κ Χατζηνικολάου.

   3ο πρόβλημα: Κράτηση ποινικώς ανεύθυνων ανηλίκων

   Οι ανήλικοι κάτω των 14 ετών, επισημαίνει η κ. Χατζηνικολάου, είναι ανήκουστο να περνούν έστω και μισό λεπτό στα κρατητήρια της αστυνομίας, εξαιτίας της ηλικίας τους, που είναι κάτω από το όριο ποινικής ευθύνης.

   Κοινωνικοί επιστήμονες θα έπρεπε να αναλαμβάνουν εξαρχής τους ανηλίκους αυτούς, προσθέτει.

   4ο πρόβλημα: Λίγοι οι Επίτροποι και μόνο για όσους επιθυμούν Άσυλο στην Ελλάδα

   Βάσει του νόμου, ορίζεται Επίτροπος για κάθε ασυνόδευτο ανήλικο, που κάνει αίτηση να του χορηγηθεί άσυλο. Ο Επίτροπος αυτός έχει την ευθύνη να διαπιστώσει, αν στον ανήλικο παρέχονται οι υπηρεσίες που χρειάζεται. Ως Επίτροποι αναλαμβάνουν, σύμφωνα με τον νόμο, οι Εισαγγελείς Ανηλίκων.

   Το πρόβλημα, όπως εξηγεί η κ Χατζηνικολάου, εκτός του ότι δεν υπάρχουν αρκετοί Εισαγγελείς Ανηλίκων για την κάλυψη των αναγκών, έγκειται στο ότι Επίτροποι ορίζονται μόνο για τους αιτούντες άσυλο.

   "Με τους υπόλοιπους ανηλίκους τι γίνεται; Μεγάλο μέρος αυτών, δεν θέλει να αιτηθεί άσυλο, γιατί αν αιτηθούν εδώ, τότε θα πρέπει να παραμείνουν στην Ελλάδα. Όμως, η Ελλάδα σπάνια είναι τελικός προορισμός" αναφέρει.

   5ο πρόβλημα: Λίγοι ξενώνες και με πρόβλημα χρηματοδότησης

   Οι ξενώνες φιλοξενίας που λειτουργούν στη χώρα δεν επαρκούν για να φιλοξενήσουν τους ασυνόδευτους ανηλίκους, που έρχονται κάθε χρόνο.

   Επίσης, σύμφωνα με την κ. Χατζηνικολάου, οι περισσότεροι ξενώνες λειτουργούσαν τα τελευταία χρόνια με εξωτερική χρηματοδότηση, η οποία πλέον έχει εκλείψει.

   " Στις 10 πρώτες μέρες 'το σκάνε' 4 στα 10 παιδιά"

   Η πλημμελής προστασία τους από το ελληνικό κράτος επηρεάζει ποικιλοτρόπως τους ασυνόδευτους ανηλίκους μετανάστες, σύμφωνα με την κ. Χατζηνικολάου, η οποία διευκρινίζει ότι "υιοθετούν μία στάση δυσπιστίας απέναντι στο ελληνικό κράτος και έτσι εξηγείται, ότι 40% των παιδιών, που μεταφέρονται σε ξενώνες φιλοξενίας, 'το σκάνε' μέσα στις πρώτες 10 μέρες, επιλέγοντας την επιστροφή στον κίνδυνο του ταξιδιού, παρά να συνεχίσουν να ζουν στις συνθήκες αυτής της παραμονής".