Επιστήμονες στη Βρετανία, με επικεφαλής έναν Έλληνα, βρήκαν ότι ένα εγκεφαλικό κύκλωμα, που σχετίζεται με την ονειροπόληση, παίζει ρόλο-κλειδί στο να επιτρέπει σε έναν άνθρωπο να εκτελεί διάφορες εργασίες ρουτίνας -όπως π.χ. να οδηγεί μέχρι το σπίτι του ή να δένει τα κορδόνια των παπουτσιών του- χωρίς να τις σκέφτεται, σαν να βρίσκεται στον «αυτόματο πιλότο».

   Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, με επικεφαλής τον νευροεπιστήμονα δρα Εμμανουήλ Σταματάκη του Τμήματος Ιατρικής, που έκαναν τη σχετική δημοσίευση στο περιοδικό της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ (PNAS), μελέτησαν τους εγκεφάλους 28 εθελοντών με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI), με τη βοήθεια ενός παιγνιδιού σε υπολογιστή.

   Διαπιστώθηκε ότι το λεγόμενο «δίκτυο αυτόματης λειτουργίας», το οποίο για πρώτη φορά είχε ανακαλυφθεί από αμερικανούς επιστήμονες το 2001, παίζει σημαντικό ρόλο ως αυτόματος πιλότος, κάθε φορά που ένας άνθρωπος έχει πια εξοικειωθεί με μια εργασία.

   Οι επιστήμονες είχαν διαπιστώσει στο παρελθόν ότι το εν λόγω δίκτυο (default mode network), που αποτελείται από διάσπαρτες περιοχές του εγκεφάλου, είναι πιο ενεργό, όταν κανείς δεν κάνει τίποτε και απλώς αναπαύεται (γι' αυτό ονομάσθηκε και «δίκτυο ονειροπόλησης»).

   Κατά καιρούς οι επιστήμονες συσχέτισαν αυτό το εγκεφαλικό δίκτυο και με άλλα πράγματα, όπως την αναδρομή στο παρελθόν, το σχεδιασμό του μέλλοντος και τη δημιουργικότητα. Η διαταραχή στο «δίκτυο αυτόματης λειτουργίας» έχει συσχετισθεί με τη νόσο Αλτσχάιμερ, τη σχιζοφρένεια, τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) κ.α.

   Τώρα, για πρώτη φορά, γίνεται αντιληπτό ότι το δίκτυο δεν λειτουργεί μόνο στο «φόντο» του εγκεφάλου, αλλά αναλαμβάνει συχνά πρωταγωνιστικό ρόλο, όταν ο άνθρωπος κάνει εργασίες ρουτίνας. Αποτελεί στην ουσία τον αυτόματο πιλότο, που επιτρέπει να λαμβάνουμε γρήγορες και σωστές αποφάσεις, όταν π.χ. κανείς περπατά από το σταθμό του μετρό έως το σπίτι ή τη δουλειά του σχεδόν αυτόματα, χωρίς να σκέφτεται συνειδητά τη γνώριμη πια διαδρομή. Με τον τρόπο αυτό, ο εγκέφαλος εξοικονομεί χρόνο και ενέργεια.

   Αυτό πιθανώς εξηγεί γιατί όταν κανείς παύει να κάνει κάτι αυτόματα, αλλά αρχίζει να το σκέφτεται συνειδητά (π.χ. τα βήματά του σε ένα χορό), τότε δυσκολεύεται περισσότερο να το κάνει σωστά. Οι ερευνητές θεωρούν μάλιστα πιθανό ότι είναι εφικτό να εκπαιδεύσει κανείς τον «αυτόματο πιλότο» του, π.χ. μέσω νευροανάδρασης.

   Η νέα ανακάλυψη υποστηρίζει τη θεωρία του νομπελίστα ψυχολόγου Ντάνιελ Κάνεμαν, την οποία παρουσίασε στο βιβλίο του «Σκέψη γρήγορη και αργή» (έχει μεταφρασθεί και στα ελληνικά), ότι υπάρχουν στο νου μας δύο συστήματα που μας βοηθούν στη λήψη των αποφάσεων: ένα αργό ορθολογικό σύστημα που παίρνει υπολογισμένες αποφάσεις και ένα γρήγορο διαισθητικό σύστημα, το οποίο μπορεί να σχετίζεται με τον αυτόματο πιλότο, δηλαδή το «δίκτυο αυτόματης λειτουργίας».

   Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η έρευνά τους θα ρίξει περισσότερο φως σε διάφορα πράγματα: από τις συνέπειες των τραυματισμών στον εγκέφαλο έως τις ψυχικές διαταραχές (κατάθλιψη, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, εθισμοί) και την επίδραση των αναισθητικών φαρμάκων στον εγκέφαλο.

   Ο Ε. Σταματάκης είναι επικεφαλής της διεπιστημονικής ερευνητικής Ομάδας Απεικόνισης Γνωστικών Λειτουργιών και Συνείδησης, στο Τμήμα Αναισθησιολογίας της Σχολής Κλινικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ, έχοντας ειδικευθεί στο πεδίο της γνωστικής και κλινικής νευροαπεικόνισης.