Αθήνα.-
Η πανδημία και η απειλή ευρείας εξάπλωσης του κορωνοϊού έχει επιβάλει
την καραντίνα, την κοινωνική αποστασιοποίηση, την αυτοαπομόνωση ως
μέτρο επιδημιολογικής επιτήρησης για την αποτελεσματικότερη διαχείριση
της απειλής. Ωστόσο, σε ψυχολογικό επίπεδο, ο “εγκλεισμός” λειτουργεί
σαν έλλειψη αέρα-οξυγόνου. Οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα και ως
εκ τούτου αντιλαμβανόμαστε τη ζωή μας και την ύπαρξή μας μέσω της
συνύπαρξης και συσχέτισης με άλλους ανθρώπους. Τα μέτρα για τον
περιορισμό της εξάπλωσης του κορωνοϊού συνεπάγονται και την κατάπνιξη
των αντανακλαστικών που σχετίζονται με την κοινωνικοποίηση.
Απαγορεύεται η αγκαλιά, το άγγιγμα, η χειραψία, η εγγύτητα, η
συνύπαρξη σε μικρή απόσταση. Καλούμαστε να οργανώσουμε πλέον
διαφορετικά τη συμπεριφορά μας ώστε να προστατευθούμε.

Ποιους αφορά περισσότερο;

Οι άνθρωποι που είναι κοινωνικά ευάλωτοι, όπως για π.χ οι ηλικιωμένοι,
είναι πιθανό να επηρεαστούν περισσότερο σ' αυτήν την περίοδο
αβεβαιότητας. Η απώλεια των καθημερινών κοινωνικών επαφών μπορεί να
έχει σοβαρό ψυχολογικό κόστος. Αρκετά άτομα σε τέτοιες περιόδους
μπορεί να παρουσιάσουν σοβαρές ψυχολογικές δυσκολίες, όπως αύξηση των
επιπέδων του στρες, αϋπνία, συναισθηματική εξάντληση, κατάθλιψη,
υπερκατανάλωση αλκοόλ. Καθώς οι άνθρωποι μεγαλώνουν, συχνά χάνουν την
ικανότητα να βγαίνουν έξω, να κοινωνικοποιούνται, τα υποστηρικτικά
τους δίκτυα συρρικνώνονται καθώς σταδιακά φίλοι και μέλη της
οικογένειάς τους φεύγουν από τη ζωή. Η πλειοψηφία των ανθρώπων άνω των
65 ετών είναι κοινωνικά απομονωμένοι και έχουν φτωχές κοινωνικές
σχέσεις. Οι άνθρωποι αυτοί σε μεγάλο ποσοστό βίωναν μοναξιά και πριν
από την επιβολή των μέτρων περιορισμού. Την τρέχουσα περίοδο όμως,
είναι δυνατό να ενταθούν τα συναισθήματα μοναξιάς, ανησυχίας,
κατάθλιψης, αβοηθητότητας και ανημπόριας καθώς καλούνται επιπρόσθετα
να στερηθούν τις επισκέψεις των παιδιών τους και των εγγονιών τους που
ήταν ίσως και οι μόνες συναναστροφές που τους είχαν απομείνει. Αυτές
οι περίοδοι απομόνωσης αφορούν βέβαια και ολόκληρες οικογένειες τα
μέλη των οποίων καλούνται να παραμείνουν στο σπίτι όλα μαζί για μακρά
περίοδο καθώς έχει επιβληθεί το κλείσιμο των σχολικών μονάδων και για
πολλούς γονείς η τηλεργασία ή αναστολή εργασίας. Το πώς θα
προσαρμοστούν οι οικογένειες σ' αυτήν την κατάσταση εξαρτάται από
πολλούς παράγοντες όπως, η ηλικία των παιδιών, η φύση της εργασίας
τους, η ιδιοσυγκρασία γονέων - παιδιών, ο τρόπος επίλυσης συγκρούσεων
κλπ. Αν τα μέλη της οικογένειας δεν αναπτύξουν ισχυρούς
συναισθηματικούς δεσμούς που να τους δίνουν τη δυνατότητα να
επικοινωνούν προσδοκίες, άγχη, ανησυχίες τότε ελλοχεύει ο κίνδυνος της
βίωσης έντονης μοναξιάς, ανησυχίας, κατάθλιψης ή πεσμένης διάθεσης.

Αβεβαιότητα και Κορωνοϊός

Η πιο συχνή αγωνία των ενηλίκων είναι η αβεβαιότητα για το μέλλον, πώς
θα είναι οι κοινωνικές σχέσεις όταν θα ξεπεραστεί η κρίση, αν θα έχουν
εμποτιστεί τόσο με το φόβο του κινδύνου νόσησης με αποτέλεσμα να
αποφεύγουν τις αυθόρμητες εκδηλώσεις έκφρασης προς τους άλλους.
Πολλοί, που ήδη βίωναν παθολογικό άγχος νιώθουν ότι δεν μπορούν να το
διαχειριστούν αποτελεσματικά και ότι έχει ενταθεί ακόμα περισσότερο σ'
αυτές τις συνθήκες, σε συνθήκες δηλαδή όπου απουσιάζουν τα κοινωνικά
υποστηρικτικά τους δίκτυα που συνέβαλαν θετικά στη διαχείριση των
στρεσογόνων εκδηλώσεών τους. Το μοίρασμα των σκέψεων, της αγωνίας, του
πόνου καθώς και η εκτόνωση μέσω της διασκέδασης και επαφής με τους
άλλους, μετρίαζαν κατά πολύ το βάρος της κατάστασης. Αντίθετα, η
συγκεκριμένη συνθήκη επιβάλλει κοινωνική απομόνωση. Τέλος, πολλοί
ενήλικες βιώνουν οικονομικό στρες, ανασφάλεια για το εργασιακό τους
μέλλον, φόβο ότι θα απωλέσουν την εργασία τους στο ασταθές οικονομικό
περιβάλλον που προοιωνίζεται μετά το ξεπέρασμα της υγειονομικής
κρίσης.

Παιδιά και Κορωνοϊός

Eιδικότερα, όσον αφορά τα παιδιά, αρκετοί γονείς ανησυχούν για το πώς
θα πραγματευτούν το θέμα της επιδημίας με έναν τρόπο που θα
διασφαλίσουν ότι τα παιδιά τους δε θα ανησυχήσουν περισσότερο. Αρχικά,
δε θα πρέπει να φοβούνται να συζητήσουν για τον κορωνοϊό, δεν πρέπει
να αποτελεί ένα απαγορευμένο θέμα. Τα περισσότερα παιδιά ήδη έχουν
ακούσει για την επιδημία και έχουν δει ανθρώπους να φοράνε μάσκες. Το
να μη συζητάνε καθόλου για το θέμα μπορεί να αυξήσει την ανησυχία των
παιδιών. Οι γονείς θα πρέπει να κάνουν για τα παιδιά τους την “ψυχική
πέψη” των ειδήσεων για τη νόσο και να τους δίνουν αυτές τις ειδήσεις
σε μια αφομοιώσιμη μορφή ανάλογα με την ηλικία τους. Θα πρέπει να
είναι διαθέσιμοι για να λύσουν κάθε τους απορία και να ωθούν τα παιδιά
τους να τους πουν οτιδήποτε γνωρίζουν για τον κορωνοϊό καθώς και για
το πώς αισθάνονται. Ο στόχος απ' τη συζήτηση είναι να μην ενισχυθεί ο
φόβος και η υπερβάλλουσα φαντασία. Είναι σημαντικό για τους γονείς να
διεξάγουν τη συζήτηση για τέτοια θέματα ενόσω βρίσκονται σε ήρεμη
ψυχική κατάσταση και δε βιώνουν ανησυχία και πανικό. Επίσης, επειδή τα
παιδιά είναι πολύ εγωκεντρικά, ακούγοντας για τον κορωνοϊό στις
ειδήσεις, μπορεί αυτό να είναι αρκετό να τα κάνει να πιστέψουν ότι θα
νοσήσουν. Είναι βοηθητικό να διαβεβαιώσετε τα παιδιά για τη σπανιότητα
της νόσησης και να τους εξηγήσετε ότι στις μικρές ηλικίες τα
συμπτώματα είναι ήπια. Επίσης, βεβαιωθείτε ότι τα παιδιά γνωρίζουν
τους κανόνες προφύλαξης. Τα παιδιά νιώθουν ενδυναμωμένα όταν γνωρίζουν
τι πρέπει να κάνουν για να είναι ασφαλή. Τέλος, δημιουργείστε μια
αισιόδοξη προοπτική για το μέλλον. Μπορείτε να συζητήσετε για όσα
ωραία μπορείτε να προγραμματίσετε όταν θα ξεπεραστεί η κρίση.

Eπίπτωση του εγκλεισμού στις διατροφικές συνήθειες

Αλλάζει άραγε η κρίση της πανδημίας τον τρόπο που τρεφόμαστε;
Οπωσδήποτε η κρίση της εξάπλωσης του κορωνοϊού έχει ως αποτέλεσμα οι
άνθρωποι να επανεκτιμούν τις δίαιτές τους διότι έχει επισημανθεί από
τους ειδικούς η σύνδεση μεταξύ υγείας και διατροφής. Το γενικευμένο
lockdown έχει επίδραση στην καταναλωτική συμπεριφορά. Κλεισμένοι στο
σπίτι μας και με έλλειψη της δυνατότητας να επισκεφτούμε μπαρ και
εστιατόρια πολλοί από εμάς έχουμε στραφεί στη μαγειρική και
ζαχαροπλαστική στο σπίτι. Μια έρευνα σε 23.000 Ευρωπαίους καταναλωτές
τον τελευταίο μήνα έδειξε ότι το 72% των ατόμων ανέφερε ότι θα κάνει
μεγαλύτερες προσπάθειες να τραφεί πιο υγιεινά στο μέλλον ύστερα από
την εμπειρία της εξάπλωσης του κορωνοϊού στον κόσμο με σκοπό να
ενισχύσει την άμυνα του οργανισμού του. Η έξαρση του κορωνοϊού έχει
αυξήσει τη ζήτηση τροφών που προσφέρουν ανοσολογική θωράκιση, όπως για
π.χ προϊόντων βιολογικής καλλιέργειας. Ωστόσο υπάρχει και ένα
μικρότερο ποσοστό ατόμων που ανέφερε μια στροφή της διατροφής του προς
ένα πιο ανθυγιεινό σχήμα. Για να κατευνάσουν τα συναισθήματα
ανησυχίας, ανίας και μοναξιάς καταφεύγουν στην κατανάλωση πολλών
επεξεργασμένων τροφών, όπως γλυκών, μπισκότων και σνακ και έχουν
ξεκινήσει να πίνουν περισσότερο αλκοόλ.
Παρά τα σημάδια ότι δεν κάνουν όλοι οι άνθρωποι θετικές αλλαγές στη
διατροφή τους, οι περισσότεροι ερευνητές παραμένουν αισιόδοξοι ότι οι
υγιεινή διατροφή θα κερδίσει έδαφος ως αποτέλεσμα της πανδημίας.

Συμβουλές για την αποτελεσματική διαχείριση της περιόδου του εγκλεισμού

Για να διαχειριστείτε αποτελεσματικά την περίοδο της απομόνωσης και να
μην καταπέσετε ψυχολογικά είναι σημαντικό να εξασκηθείτε στα παρακάτω:

Σκεφθείτε πώς μπορείτε να  αντιδράσετε με τους άλλους χωρίς να βάλετε
την υγεία σας σε κίνδυνο. Μπορείτε για π.χ να μιλήσετε με τους
γείτονες από το μπαλκόνι σας.
Αν έχετε πρόσβαση στην τεχνολογία αξιοποιήστε την. Οι βιντεοκλήσεις
για π.χ που σας επιτρέπουν να δείτε τις εκφράσεις του προσώπου
αγαπημένων σας μπορούν να βοηθήσουν στην ισχυροποίηση της αίσθησης
σύνδεσης μαζί τους.
Βοηθήστε ανθρώπους του περιβάλλοντός σας που μπορεί να είναι πιο
ευάλωτοι, όπως για π.χ ηλικιωμένους που δεν μπορούν να κάνουν
διαδικτυακές αγορές και φοβούνται να βγουν από το σπίτι. Η ενδυνάμωση
της αλληλεγγύης μπορεί να δράσει θεραπευτικά και για εσάς.
Αξιοποιείστε το χρόνο στο σπίτι για την ενδυνάμωση των σχέσεων με τα
αγαπημένα σας πρόσωπα. Συζητείστε περισσότερο, μοιραστείτε από κοινού
δραστηριότητες (π.χ γυμναστική, παρακολούθηση ταινίας κλπ.).
Διαχειριστείτε τα επίπεδα του στρες με άσκηση στο σπίτι, διαλογισμό
και διατηρήστε μια υγιεινή ρουτίνα 24ωρου με επαρκή ξεκούραση και
τακτικά υγιεινά γεύματα.
Τέλος, δεν είναι μόνο η οικογένεια και οι φίλοι που χρειάζονται
υποστήριξη αλλά και πολλά άλλα άτομα στην κοινότητα. Δείχνοντας
καλοσύνη στους άλλους ωφελείστε κι εσείς αφού αυξάνει το αίσθημα της
αξίας και του σκοπού συμβάλλοντας περαιτέρω και στη δική σας ευζωία.
Αναλάβετε δράση και να είστε δημιουργικοί ώστε να περιορίσετε τις
ψυχολογικές επιπτώσεις των περιοριστικών μέτρων.

Διαχείριση Κατάστασης με Κορωνοϊο

Υπάρχουν ωστόσο άνθρωποι που δεν μπορούν να διαχειριστούν
ικανοποιητικά το στρες που βιώνουν. Ο πανικός είναι αποτέλεσμα βίωσης
ακραίου φόβου και παθολογικής αύξησης των επιπέδων του στρες. Άνθρωποι
που φτάνουν σ' αυτό το σημείο καλό είναι πρωταρχικά να μειώσουν τα
επίπεδα του στρες. Αυτό είναι εφικτό να συμβεί αν εξασκηθούν σε
τεχνικές χαλάρωσης, διαλογισμού αλλά και σε πρακτικές ορθότερης
γνωστικής εκτίμησης των καταστάσεων, δηλαδή παραγωγής θετικών
εναλλακτικών ρεαλιστικών σκέψεων. Για οτιδήποτε δε γνωρίζουμε για τον
COVID-19 υπάρχουν πολλά επίσης που γνωρίζουμε. Ο εχθρός είναι μεν
αόρατος αλλά ωστόσο η τήρηση των κανόνων υγιεινής και των μέτρων
προφύλαξης αποτελεί μια καλή ασπίδα προστασίας. Δεν υπάρχει λοιπόν
λόγος πανικού. Η ψύχραιμη στάση στην αντιμετώπιση αυτής της έκτακτης
κατάστασης, η ενημέρωση, η εγρήγορση και όχι ο εφησυχασμός αποτελούν
μια καλή θωράκιση. Αν βλέπετε ότι οι αρνητικές σας σκέψεις εμμένουν
και το άγχος δεν υποχωρεί, πρέπει επομένως να επιδιώξετε επικοινωνία
με έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
----------------------------

*Η Ελίνα Τσιούλη είναι Ψυχολόγος του ΕΚΠΑ με μεταπτυχιακή εξειδίκευση
(M.Sc.) στον “Έλεγχο του Στρες και την Προαγωγή της Υγείας” στην
Ιατρική Σχολή Αθηνών. Εργάζεται ιδιωτικά και παρέχει ψυχολογικές
υπηρεσίες στο ιδιωτικό γραφείο στο Κολωνάκι.